Tüm İşyerlerinin Salgın Yönetimi Çalışma Rehberi.

Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan Covid-19 Salgın Yönetimi ve Çalışma Rehberi yayınlandı. Aşağıdaki bölümlerde sektörünüzle ilgili alınacak tüm önlemler ve çalışma rehberi ayrıntılı açıklanmıştır.

 

COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 

İÇINDEKILER

1.1. AVM’deki İş Yerlerine Yönelik Önlemler...................................................................................9
1.2. Müşterilere Yönelik Önlemler.......................................................................................................10
1.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler..................................................................................10
1.4. Güvenlik Görevlilerini Korumaya Yönelik Önlemler......................................................11
1.4.1. Bir metreden uzak temas (Düşük riskli çalışma alanı)....................................11
1.4.2. Bir metreden yakın temas (Orta riskli çalışma alanı).......................................11
1.5. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma.................................................... 12
1.6. AVM Giriş – Çıkış Kapıları ve Genel Alanlara Yönelik Önlemler........................... 13
1.7. AVM’lerde Ortam Havalandırmasına Yönelik Önlemler.............................................14
1.8. Mal Kabul Alanlarına Yönelik Önlemler.................................................................................15
2.      BERBER, KUAFÖR VE GÜZELLIK SALONLARINDA ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER......................................................................................................................................... 17
2.1. Genel Önlemler....................................................................................................................................... 17
2.2. İş Yerine Yönelik Önlemler.............................................................................................................. 17
2.3. Müşterilere Yönelik Önlemler.......................................................................................................18
2.4. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler.................................................................................19
2.5. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma ...................................................19
3.      AYAKKABI VE ÇANTA SATIŞI YAPAN
ESNAFLARIN ALMASI GEREKEN ÖNLEMLER..................................................................21
3.1. İş Yerine Yönelik Önlemler..............................................................................................................21
3.2. Müşterilere Yönelik Önlemler.......................................................................................................22
3.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler.................................................................................22
3.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma ...................................................23
4.      BAKKALLARIN ALMASI GEREKEN ÖNLEMLER..............................................................25
4.1. İş Yerine Yönelik Önlemler..............................................................................................................25
4.2. Müşterilere Yönelik Önlemler.......................................................................................................25
4.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler................................................................................ 26
4.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma .................................................. 26
5.      BÜFE, KANTIN VE BAYILERDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER........................29
5.1. İş Yerine Yönelik Önlemler............................................................................................................. 29
4 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
5.2. Müşterilere Yönelik Önlemler......................................................................................................30
5.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler................................................................................30
5.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma ..................................................30
5.5. COVID-19 Kapsamında Büfelerde Alınması Gereken Önlemler........................31
5.5.1. İş Yerine Yönelik Önlemler.................................................................................................31
5.5.2. Müşterilere Yönelik Önlemler.........................................................................................32
6.      KASAP, MANAV, KURUYEMIŞÇI, BALIKÇI VE DIĞER GIDA SATIŞ YERLERINDE
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER...........................................................................................33
6.1. İş Yerine Yönelik Önlemler..............................................................................................................33
6.2. Müşterilere Yönelik Önlemler......................................................................................................34
6.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler.................................................................................34
6.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma...................................................35
7.      KITAP VE KIRTASIYE MAĞAZALARINDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER....37
7.1. İş Yerine Yönelik Önlemler...............................................................................................................37
7.2. Müşterilere Yönelik Önlemler...................................................................................................... 38
7.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler................................................................................. 38
7.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma................................................... 39
8.      KONFEKSIYON, GIYIM MAĞAZALARI VE TUHAFIYELERDE ALINMASI
GEREKEN ÖNLEMLER..................................................................................................................41
8.1. İş Yerine Yönelik Önlemler..............................................................................................................41
8.2. Müşterilere Yönelik Önlemler......................................................................................................42
8.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler.................................................................................42
8.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma...................................................43
9.      KUYUMCU, BIJUTERI VE SAATÇILERDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER....45
9.1. İş Yerine Yönelik Önlemler............................................................................................................. 45
9.2. Müşterilere Yönelik Önlemler.....................................................................................................46
9.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler................................................................................46
9.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma ..................................................47
10.     OYUNCAK MAĞAZALARINDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER..........................49
10.1. İş Yerine Yönelik Önlemler...........................................................................................................49
10.2. Müşterilere Yönelik Önlemler...................................................................................................50
10.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler..............................................................................50
10.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma ...............................................51
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 5
11.     SEMT PAZARLARI VE PAZAR YERLERINDE
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER...........................................................................................53
11.1. Pazar Yerlerinde Alınacak Önlemler......................................................................................53
11.2. Müşterilere Yönelik Önlemler.................................................................................................... 54
11.3. Pazarcı Esnafına Yönelik Önlemler........................................................................................ 54
11.4. Lavabo ve Tuvaletler........................................................................................................................ 55
12.     TERZI, AYAKKABI TADILAT İŞLETMELERI VE
KURU TEMIZLEMECILERDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER..............................57
12.1. İş Yerine Yönelik Önlemler............................................................................................................57
12.2. Müşterilere Yönelik Önlemler....................................................................................................57
12.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler .............................................................................58
12.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma................................................ 59
13.     TICARI TAKSILER VE TAKSI DURAKLARINDA ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER ........................................................................................................................................61
13.1. Ticari Taksi Duraklarında Alınması Gereken Önlemler.............................................61
13.2. Ticari Taksideki Müşteriler İçin Alınması Gereken Önlemler...............................61
13.3. Ticari Taksi Şoförleri İçin Alınması Gereken Önlemler.............................................61
13.4. Ticari Taksilerde Havalandırma, Temizlik ve Dezenfeksiyon.............................62
14.     MINIBÜSLERDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER.......................................................63
14.1. Minibüsteki Yolcular İçin Alınması Gereken Önlemler............................................63
14.2. Minibüs Şoförleri İçin Alınması Gereken Önlemler...................................................63
14.3. Minibüslerde Havalandırma, Temizlik ve Dezenfeksiyon.....................................64
15.     MADENLERDE ALINACAK ÖNLEMLER................................................................................65
15.1. Salgın ile İlgili Önlemler Alınırken Göz Önünde Bulundurulması Gereken
Temel Noktalar.....................................................................................................................................65
15.2. Önlemlerde Göz Önüne Alınacak Temel Prensipler................................................65
15.3. Alınacak Önlemler ve Yapılacak Uygulamalar.............................................................66
15.3.1. İş Yerinde COVID-19 Salgını Kontrolü Amacıyla Sorumlu Bir
Görevlinin Belirlenmesi ...................................................................................................66
15.3.2. İş Yerinde Çalışanlar Arasında COVID-19 Bulaşmasını Engellemek
İçin Önlemlerin Alınması..................................................................................................66
15.3.3. İş Yerinde Çalışanlar Arasında COVID-19 ile Uyumlu Şikâyetleri
(Ateş, Öksürük veya Solunum Sıkıntısı) Olan Kişiler Olması
Durumunda Alınacak Önlemler..................................................................................72
16.     ŞANTIYELERDE ALINACAK ÖNLEMLER.............................................................................73
16.1. Salgın ile İlgili Önlemler Alınırken Göz Önünde Bulundurulması Gereken
Temel Noktalar......................................................................................................................................73
16.2. Önlemlerde Göz Önüne Alınacak Temel Prensipler.................................................73
16.3. Alınacak Önlemler ve Yapılacak Uygulamalar..............................................................74
16.3.1. İş Yerinde COVID-19 Salgını Kontrolü Amacıyla Sorumlu Bir
Görevlinin Belirlenmesi ....................................................................................................74
16.3.2. İş Yerinde Çalışanlar Arasında COVID-19 Bulaşmasını Engellemek
İçin Önlemlerin Alınması...................................................................................................74
16.3.3. İş Yerinde Çalışanlar Arasında COVID-19 ile Uyumlu Şikâyetleri
(Ateş, Öksürük veya Solunum Sıkıntısı) Olan Kişiler Olması
Durumunda Alınacak Önlemler................................................................................. 79
17.     BEYAZ EŞYA VE MOBILYA MAĞAZALARINDA ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER.........................................................................................................................................81
17.1. İş Yerine Yönelik Önlemler.............................................................................................................81
17.2. Müşterilere Yönelik Önlemler.....................................................................................................81
17.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler.............................................................................. 82
17.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma................................................. 82
18. KOZMETIK VE PARFÜMERI MAĞAZALARINDA ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER.........................................................................................................................................85
18.1. İş Yerine Yönelik Önlemler...........................................................................................................85
18.2. Müşterilere Yönelik Önlemler...................................................................................................86
18.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler..............................................................................86
18.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma................................................87
19. AKARYAKIT İSTASYONLARINDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER.................... 89
19.1. İş Yerine Yönelik Önlemler...........................................................................................................89
19.2. Müşterilere Yönelik Önlemler...................................................................................................90
19.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler..............................................................................90
19.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma................................................ 92
19.4.1. Lavabo ve Tuvaletler.......................................................................................................... 92
20. MARKET VE SÜPERMARKETLERDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER.............95
20.1. İş Yerine Yönelik Önlemler..........................................................................................................95
20.2. Müşterilere Yönelik Önlemler..................................................................................................96
20.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler............................................................................. 97
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 7
20.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma...............................................98
21.     OTO YIKAMALARDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER............................................101
21.1. İş Yerine Yönelik Önlemler......................................................................................................... 101
21.2. Müşterilere Yönelik Önlemler................................................................................................. 101
21.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler............................................................................ 101
21.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma..............................................102
22. OTO SERVIS, TAMIRHANELER VE LASTIKÇILERDE ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER...................................................................................................................................... 103
22.1. Oto Servislerinde (10 ve üzeri çalışanı olan) Alınması Gereken
Önlemler.................................................................................................................................................103
22.1.1. İş Yerine Yönelik Önlemler............................................................................................103
22.1.2. Müşterilere Yönelik Önlemler....................................................................................103
22.1.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler...............................................................103
22.1.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma.................................104
22.2. Tamirhanelerde (10’un altında çalışanı olan) Alınması Gereken
Önlemler.................................................................................................................................................104
22.2.1. İş Yerine Yönelik Önlemler...........................................................................................105
22.2.2. Müşterilere Yönelik Önlemler....................................................................................105
22.2.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler..............................................................105
22.2.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma ................................106
23. OTO GALERI VE OTO KIRALAMA İŞLETMELERINDE ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER...................................................................................................................................... 107
23.1. İş Yerine Yönelik Önlemler.........................................................................................................107
23.2. Müşterilere Yönelik Önlemler.................................................................................................107
23.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler...........................................................................108
23.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma..............................................108
24. OFIS VE BÜRO SISTEMINDE FAALIYET GÖSTEREN TÜM İŞLETMELERDE
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER......................................................................................... 111
24.1. İş Yerine Yönelik Önlemler.......................................................................................................... 111
24.2. Müşterilere Yönelik Önlemler.................................................................................................. 111
24.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler............................................................................112
24.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma...............................................112
25. EMLAKÇILAR VE GAYRIMENKUL DANIŞMANLIK OFISLERINDE ALINMASI
GEREKEN ÖNLEMLER................................................................................................................115
8 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
25.1. İş Yerine Yönelik Önlemler..........................................................................................................115
25.2. Müşterilere Yönelik Önlemler..................................................................................................115
25.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler............................................................................116
25.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma...............................................117
26. ELEKTRONIK VE TELEKOMÜNIKASYON MAĞAZALARINDA ALINMASI
GEREKEN ÖNLEMLER................................................................................................................119
26.1. İş Yerine Yönelik Önlemler.........................................................................................................119
26.2. Müşterilere Yönelik Önlemler.................................................................................................119
26.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler...........................................................................120
26.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma ..............................................121
27. TESISATÇILARDA (ELEKTRIK, SU, DOĞALGAZ VB.) ALINACAK ÖNLEMLER 123
27.1. İş Yerine Yönelik Önlemler......................................................................................................... 123
27.2. Müşterilere Yönelik Önlemler................................................................................................. 124
27.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler............................................................................ 124
27.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma.............................................. 125
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 9

1. AVM VE AVM İÇINDEKI İŞ YERLERINDE
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

AVM’de ve AVM’deki iş yerlerinde görünür yerlere COVID-19 önlemleri ile ilgili
afişler (el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar)
asılmalıdır. AVM ve iş yerlerinin girişinde, ayrıca AVM içerisinde uygun yerlerde el
antiseptiği bulundurulmalıdır. AVM girişlerinde bulunan hava perdeleri çalışıyorsa
kapatılmalıdır. COVID-19 için AVM’lerin hiçbir yerinde dezenfektan püskürtme işlemi
(dezenfektan tüneli vb uygulamalar) yapılmamalıdır. Dünyadaki sağlık otoriteleri
(Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi, Amerika
Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi) tarafından önerilmeyen
bu işlem toksik etkileri nedeniyle insan sağlığına zararlı olabilir.
1.1. AVM’deki İş Yerlerine Yönelik Önlemler
» İş yeri çalışanları maske takmalıdır.
» İş yeri girişinde ve kasalarda (ödeme noktalarında) el antiseptiği
bulundurulmalıdır. El antiseptiğinin doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol
edilmeli, üzerine ekleme yapılmamalı ve boşalanı yenisi ile değiştirilmelidir.
» İş yeri içerisinde kalabalık oluşmasını engellemek için, dış kapıya içeriye
girilmesini engelleyecek basit bir uyarıcı/engelleyici koyulmalıdır. Bu,
kapının her iki tarafından tutturularak asılabilecek basit bir kırmızı renkli
kordon ya da şerit olabileceği gibi, kasa, plastik duba gibi bir blokaj materyali
de olabilir.
» Müşterilerin iş yerine tek başlarına girmeleri sağlanmalıdır.
» İş yerine 8 metrekareye 1 kişi düşecek şekilde müşteri alınmalıdır (Ör. 32
metrekarelik bir dükkânda 2 çalışan varsa 2 de müşteri alınabilir).
» İş yeri dışında da sosyal mesafenin korunmasını sağlamak üzere kalabalık
oluşmasını engelleyecek önlemler alınmalıdır. Gereken yerlerde zemine
aralarında en az 1 metre mesafe olacak şekilde yer işaretleri yerleştirilmelidir.
» AVM içerisindeki iş yerleri kendi sektörleri ile ilgili yayınlanan/yayınlanacak
kurallara ayrıca uymalıdır.
» Deneme kabinleri mümkün olduğu kadar kullanılmamalı, içeride kalma
süresi sınırlandırılmalı (10 dakikayı geçmemeli), kabin içinde maskeler
çıkarılmamalı ve her müşteriden sonra kabin havalandırılarak sık
kullanılan yüzeyler uygun şekilde temizlenmelidir. Kabinler kullanılmadığı
zamanlarda kapı/perdeler açık bırakılmalı ve havalandırmanın sürdürülmesi 
10 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
sağlanmalıdır. İkiden fazla deneme kabini olan iş yerlerinde deneme
kabinleri birer atlayarak ve dönüşümlü kullanılmalıdır (ör. ilk seferde 1,3,5,
ikinci seferde 2,4,6 gibi).
» Denenen ürünlere Ultraviyole ışınları uygulanmamalıdır. Avrupa Hastalık
Kontrol ve Korunma Merkezi, Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve
Korunma Merkezi tarafından önerilmeyen bu işlem insan sağlığına zararlı
olabilir.
» Aynı ürünlerin farklı kişilere temas ettiği demene amaçlı ürünler (deneme
amaçlı kullanılan allıklar gibi) kullanılmamalıdır. Deneme parfümleri sadece
çalışanlar vasıtası ile kullanılmalı, müşteriler temas etmemelidir.
» Kasa önünde sıra beklerken durulması gereken yerlere, aralarında en az 1
metre mesafe olacak şekilde yer işaretleri yerleştirilmelidir.
» Mümkün olduğunca nakit ödemeden kaçınılmalı, kartla temassız ödeme
tercih edilmelidir.
1.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» AVM içerisinde COVID-19 kapsamında alınan kurallara uyulmalıdır.
» Diğer müşteriler ve çalışanlar ile sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre,
3-4 adım) dikkat edilmelidir.
» Tıbbi/bez maske kullanılmalıdır.
» AVM içerisinde bulunan berber veya güzellik salonlarını kullanacak kişiler,
“Berber, Kuaför ve Güzellik Salonlarında Alınması Gereken Önlemler”
kapsamındaki kurallara uymalıdır.
» İş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunulmamalıdır.
Dokunulduğunda eller su ve sabunla yıkanmalı, su ve sabuna ulaşılamıyorsa
el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Sık dokunulması mümkün olan yüzeylerin farkında olunmalı, buralara
dokunmak gerekirse, sonrasında eller su ve sabunla yıkanmalı, su ve
sabuna ulaşılamıyorsa el antiseptiği kullanılmalıdır.
1.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» COVID-19 belirtileri gösteren (ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi
belirtileri olan), COVID-19 tanısı alan ya da COVID-19 temaslı olan personel
en az 14 gün çalıştırılmamalıdır.
» Çalışan personel içerisinde ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi 
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 11
belirtileri olanlara tıbbi maske takılarak izole edilmeli, ilgili sağlık birimine
yönlendirilmelidir.
» Personel vardiyalı çalıştırılarak çalışma ortamında aynı anda az sayıda
personelin bulunması sağlanmalıdır.
» Çalışan personelin tümünün kuralına uygun tıbbi maske takması, maske
nemlendikçe ya da kirlendikçe değiştirmesi sağlanmalıdır. Yeni maske
takılırken eller el antiseptiği ile temizlenmelidir.
» Personelin dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafenin
korunması ve maske takılmasının sürdürülmesi sağlanmalıdır. AVM ve iş
yerlerinde görev yapan personelin yemekleri kumanya şeklinde verilmeli,
AVM yönetimi bunu organize etmelidir.
» Yemekler toplu halde yenmemelidir. Yemek yerken ya da çay/kahve
içilirken, maske çıkarılacağı için kişiler arası en az 1 metre sosyal mesafenin
korunması sağlanmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmeleri sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda el antiseptiği kullanılmalıdır. Antiseptik
içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
1.4. Güvenlik Görevlilerini Korumaya Yönelik Önlemler
AVM güvenlik görevlileri, COVID-19 açısından düşük ve orta riskli alanlarda
çalışmaktadır.
1.4.1. Bir metreden uzak temas (Düşük riskli çalışma alanı)
Güvenlik görevlilerinin yüz yüze temas olasılığını azaltmak için camlı kabinlerde
bulunmaları önerilir. Böyle bir imkan yoksa, kuruma giriş yapanlarla güvenlik
görevlileri arasında en az 1 metre mesafeyi sağlayacak şekilde düzenleme
yapılmalıdır. 1 metreden uzak durulacaksa sadece tıbbi maske yeterlidir.
1.4.2. Bir metreden yakın temas (Orta riskli çalışma alanı)
Üst araması yapılacaksa 1 metreden yakın temas olasılığı vardır. Aşağıdaki kişisel
koruyucu ekipmanları kullanması sağlanmalıdır.
Tıbbi maske ve gözlük/yüz koruyucu kullanılmalıdır. Bu ekipmanlar kişiye özeldir.
Vücut salgılarıyla gözle görülür bir kirlenme olasılığı yoksa eldiven kullanılmamalıdır.
El hijyeni sağlanmalıdır.
12 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
» Kişisel koruyucu ekipmanın uygun kullanımı konusunda eğitim verilmelidir.
Önce maske sonra gözlük/yüz koruyucu takılır, çıkarılırken önce gözlük/
yüz koruyucu ve en son maske çıkarılır.
» Yukarıda kullanılması gerektiği belirtilen ekipmanlar, görevlinin aktif olarak
görevini yaptığı süre boyunca kesintisiz olarak kullanılmalıdır. Maskeler
nemlendikçe ve kirlendikçe yenileri ile değiştirilmelidir.
» Kişisel koruyucu ekipmanların giyilmesi ve çıkartılması sonrasında her
seferinde uygun el hijyeni sağlanmalıdır. Eller en az 20 saniye su ve sabunla
yıkanmalı veya el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Eldivenin doğru kullanılması sağlanmalıdır. Değiştirilmeyen eldivenler
mikrobik kirlenmeye yol açacağından çevreye dokunmamaya ve el
hijyenine özen gösterilmelidir.
» Görevlinin dinlenmek üzere yerinden ayrılması halinde (çay, yemek vb.)
kullanılan maske ve eldiven çıkartılmalı ve uygun şekilde çift poşetlenerek
atılmalıdır. Gözlük/yüz koruyucu bir sonraki kullanıma hazırlık için %70’lik
alkolle temizlenmelidir.
» Görev yerine dönülürken yeni maske ve eldiven kullanılmalıdır.
1.5. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yeri temizliği günlük olarak yapılmalı ve havalandırılmalıdır. Sık kullanılan
alanlar daha sık temizlenmeli ve havalandırılmalıdır.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları,
telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir.
Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) sodyum hipoklorit içeren
çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Tuvalet
temizliği için 1/10 sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No:
7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı bilgisayar klavyeleri, telefon ve diğer
cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silinerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Çalışma tezgâhları düzenli olarak temizlenmeli ve %70’lik alkol ile
dezenfekte edilmelidir.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen sonrasında
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır. 
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 13
Temizlik sonrasında personelin maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki
çöpe atması, yıkanabilir bez maske kullandıysa yenisiyle değiştirmesi ve
ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkaması, sabun ve suyun
olmadığı durumlarda el antiseptiği kullanması sağlanmalıdır.
1.6. AVM Giriş – Çıkış Kapıları ve Genel Alanlara Yönelik Önlemler
» Giriş ve çıkışlar kişilerin birbirleriyle temasını engelleyecek şekilde
düzenlenmelidir.
» Giriş ve çıkışlar için zeminde tek yönlü gidiş-geliş işaretleri konulmalıdır.
» AVM’de olabildiğince fazla sayıda giriş kapısı açılmalıdır.
» AVM’deki kişi sayısı her 10 metrekareye bir kişi olacak şekilde
sınırlandırılmalıdır.
» AVM’den çıkış yapan kişi sayısı kadar kişinin giriş yapmasına izin verilmelidir.
» AVM’ye girişte tıbbi/bez maske takılmalı ve maskesi olmayanlar içeri
alınmamalıdır.
» Girişte ateş ölçümü yapılmalıdır. Ateşi 38oC’dan yüksek olanlar içeri
alınmamalı, sağlık kuruluşuna gitmesi istenmelidir.
» AVM giriş ve çıkışlarında sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4
adım) uyulmalı, girişlerde kişiler sıra ile içeriye alınmalı ve sırada durulması
gereken alanlar, aralarında en az 1 metre mesafe olacak şekilde yer
işaretleriyle belirlenmelidir.
» Müşteriler anonslar ya da videolarla COVID-19 kapsamında AVM’ de
uyulması gereken kurallar konusunda bilgilendirilmelidir. Bu anonslarda
AVM ziyaretinin 3 saatten uzun olmaması ve grup halinde dolaşılmaması
önerilerine de yer verilmelidir.
» Yemek katındaki her türlü masa ve sandalyenin kullanılması engellenmelidir.
» COVID-19 bulaşma riskini artıracağından aşağıdakiler yapılmamalıdır:
» Konser ve gösteri gibi toplu etkinlikler
» Promosyon uygulamaları
» Broşür dağıtımı
» Dinlenme alanlarının kullanımı
» Çocuk ya da diğer yaş gruplarına yönelik oyun alanları ve sinemaların
kullanımı 
14 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
» Mescitlerin kullanımı
» Oto yıkama hizmeti
» Vale hizmeti
» Genel alanlarda yemek ve diğer gıdaların tüketimi
» Tekerlekli sandalye kullanımı
» Sigara içme alanı kullanımı
» Mama sandalyesi kullanımı
» Bebek arabası kiralanması vb. durumlar.
» Asansörlerin kullanımı sınırlandırılmalı, kapasitesinin üçte biri sayıda kişinin
binmesine izin verilmeli ve bu sayı asansör girişinde belirtilmelidir. Asansör
içerisinde sosyal mesafeyi korumak amacıyla kişilerin durması gereken
alanlar, aralarında en az 1 metre mesafe olacak şekilde yer işaretleriyle
belirlenmelidir.
» Yürüyen merdivenlerin bantları ve diğer ortak alanların kapı kolları,
tırabzanlar, asansör düğmeleri gibi sık dokunulan yüzeylerin günde en az
üç kez temizlik ve dezenfeksiyonu sağlanmalıdır.
» Tuvaletlere el yıkama ve maske kullanımı ile ilgili afişler asılmalıdır.
» Tuvaletlerde el kurutma makineleri kullanılmamalıdır. Tek kullanımlık kağıt
havlu sistemine geçilmelidir.
» Tuvaletlerde sıvı sabun bulundurulmalı ve devamlılığı sağlanmalıdır.
» Tuvaletlerdeki su ve sabunlar mümkünse fotoselli olmalıdır.
» Tuvalet alanlarına giriş kapılarının elle tutularak açılması engellenmeli, kapı
yerine mümkünse mühendislik uygulamalarıyla mahremiyet sağlayacak
geçiş sağlanmalıdır.
1.7. AVM’lerde Ortam Havalandırmasına Yönelik Önlemler
» AVM’lerin etkin şekilde ve dış ortamdan havalandırması sağlanmalıdır.
Havalandırma sisteminin filtrelerinin kontrolleri ve değişimleri düzenli
yapılmalıdır. Filtre değişimi aerosol oluşturacak işlem kabul edildiğinden bu
işlem sırasında personel N95/FFP2 maske takmalı, eldiven ve yüz siperliği
kullanmalı, çıkarılan filtre çift poşetlenerek atılmalıdır. Klima santrallerinin
normal temizlik periyotları kısaltılmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri dışındaki klima sistemleri kullanılmamalıdır.
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 15
» Havalandırma gece bina kullanımda değilken dahi sürdürülmeli, daha az
hava miktarı ile de olsa gece boyu havalandırma sistemi çalışmaya devam
ettirilmelidir.
» Kirli hava çıkışının yapıldığı yerlerden insan geçişi engellenmelidir.
» AVM’de teknik olarak gerekli olan asgari hava sirkülasyonu sağlanmalıdır.
1.8. Mal Kabul Alanlarına Yönelik Önlemler
Genel olarak COVID-19 virüslerinin cansız yüzeylerde bulunabileceği gösterilmiş
olmakla birlikte hastalık oluşturacak miktarda bulunmaması nedeniyle paket
veya kargo ile bulaş beklenmemektedir. Dünya Sağlık Örgütü ve Avrupa Hastalık
Korunma ve Kontrol Merkezi gibi sağlık kuruluşlarının da bu konuda kısıtlaması
yoktur. Esas bulaş yolu virüsü taşıyan kişi ile yakın temastır, bununla birlikte hasta
kişinin solunum parçacıkları ile kirlenmiş yüzeylere dokunma ve sonrasında yüze
dokunma ile bulaş ihtimali olduğundan el hijyenine dikkat edilmelidir.
» Mal Kabul Bölümünde el antiseptiği bulundurulmalıdır.
» Mal kabulü yapılan yerlerde görevli personel dışındaki kişiler bulunmamalıdır.
» Bu alanlarda çalışan personel sayısı mümkünse azaltılmalıdır. Personelin
sosyal mesafe kuralına (en az 1 metre) uymaları sağlanmalıdır.
» Görevli personel maske takmalıdır.
» Mal Kabul Bölümünde kargo malzemeleri ve insanlar üzerine dezenfektan
püskürtülmemelidir. Dünyadaki sağlık otoriteleri (Dünya Sağlık Örgütü,
Avrupa Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi ve Amerika Birleşik Devletleri
Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi) tarafından önerilmeyen bu işlem
toksik etkileri nedeniyle insan sağlığına zararlı olabilir.

COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 17
2. BERBER, KUAFÖR VE GÜZELLIK SALONLARINDA ALINMASI
GEREKEN ÖNLEMLER
2.1. Genel Önlemler
Berber, kuaför ve güzellik salonlarında, iş yeri alanlarının küçük olması ve çalışma
koşulları nedeniyle müşterilerle yakın temas (1 metreden yakın, 15 dakikadan uzun)
söz konusu olabilir. Bu nedenle hem iş yeri çalışanı hem de müşteri, COVID-19
salgını süresince geçerli olmak üzere korunma önlemleri olarak aşağıdaki kurallara
uyulmalıdır. Her iş yerinin görünür bir yerine önlemlerle ilgili afişler (el yıkama,
maske kullanımı ve iş yerinde uyulması gereken kurallar) asılmalıdır.
2.2. İş Yerine Yönelik Önlemler
» İş yerinde kalabalık oluşmasını engellemek için, müşteriler randevu ile
kabul edilmelidir. Müşterilerin randevu saatinde gelmeleri istenmelidir.
» Müşteriye olabildiğince az sayıda personel ile hizmet verilmeli ve bunlar
kayıt altına alınmalıdır. Bu uygulama, müşterinin ya da personelin COVID-19
çıkması durumunda temaslı taramasını kolaylaştıracaktır.
» İş yerinin dışında da sosyal mesafe korunmalı, kalabalık olmasını
engelleyecek önlemler alınmalıdır.
» İş yerinde hizmet verilecek koltuk/ birim sayısı, kişiler arası sosyal mesafeyi
koruyacak şekilde (örneğin koltuk sayıları azaltılmalı, birer koltuk atlanarak
müşteri oturtulmalı) düzenlenmelidir.
» İş yerindeki koltuk/birim sayısı kadar içeriye müşteri kabul edilmelidir.
» İş yerine maskesiz müşteri alınmamalıdır. Müşteriler işlem esnasına kadar
maske kullanmalı, ancak yapılacak işlemin özelliğine göre kısa süreli
maskeyi çıkarabilir.
» İş yerine müşteri ve çalışan dışında kimse bulunmamalı, misafir alınmamalıdır.
» İş yeri içinde su ve sabuna erişim kolay olmalı ve burada tek kullanımlık
kâğıt havlular bulundurulmalıdır.
» İş yeri girişinde müşteriler tarafından kullanılmak üzere el antiseptiği
bulundurulmalı ve sürekliliği sağlanmalıdır.
» Müşteriler, iş yerine girmesini takiben ellerini yıkaması ya da el antiseptiği
kullanması konusunda uyarılmalıdır.
» İş yerinde satışa sunulan şampuan, kozmetik gibi ürünleri mümkün 
18 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
olduğunca cam veya tezgâhların arkasında korumaya alınmalıdır, ortalıkta
bırakılmamalıdır.
» Müşterilere hizmet verilirken yiyecek ve içecek (su hariç) servisi
yapılmamalıdır.
» İçeride ortak kullanım amacıyla gazete, dergi vb. şeyler bulundurulmamalıdır.
» Her müşteri için tek kullanımlık malzeme kullanılmalı, tek kullanımlık
malzeme sağlanamadığı durumlarda her kullanım sonrasında tekstil
malzemeleri en az 60oC’de yıkanmalıdır. Kullanılan aletlerin üzerinde kan
veya sekresyon yoksa, %70’lik alkol ile silinmelidir. Kullanılan aletlerin
üzerinde kan veya sekresyon varsa, ön temizlik yapıldıktan ve kuruduktan
sonra %70’lik alkol ile silinmelidir.
» Manikür, pedikür, epilasyon gibi işlemlerde kullanılan aletlerin kişiye özel
olması sağlanmalıdır. Kişiye özel alet kullanımı sağlanamadığı durumlarda,
her müşteriden sonra kullanılan aletlerin temizlik ve sterilizasyonu
sağlanmalıdır. Yapılan işlem eldiven kullanmayı gerektiriyorsa tek kullanımlık
eldiven kullanılmalıdır. Eldivenli ellerle çevreye dokunulmamalıdır.
» Fön makinesi mümkün olduğunca kullanılmamalıdır. Fön makinesi gibi
yüksek hava akımı yaratan cihazları kullanırken, düşük hızda, yandaki
müşteriyi etkilemeyecek yönde ya da diğer müşterilerden farklı bir alanda
kullanılmasına özen gösterilmelidir.
» Saç kesimi esnasında yüze ve baş bölgesinde kalan kesilmiş saçların ve
kullanılan araç ve gereçlerin geçici süreliğine temizlenmesi için kullanılan
ense fırçasının kullanımı geçici süreliğine durdurulmalıdır.
» Bayan kuaförleri ve güzellik merkezlerinde cilt bakımı, makyaj ve kalıcı
makyaj hizmetinin sunumu geçici süreliğine durdurulmalıdır.
» Kasa önünde sıra beklerken, durulması gereken yerler zeminde sosyal
mesafeyi sağlayacak şekilde işaretlenmelidir.
» Müşterilerden tercihen temassız olmak üzere, nakit olmayan ödeme
yapmaları istenmelidir.
2.3. Müşterilere Yönelik Önlemler
» İş yerinde belirlenen kurallara uyulmalıdır.
» Diğer müşterilerle aradaki sosyal mesafeye (en az 3-4 adım) dikkat
edilmelidir.
» Randevu ile gidilmeli ve randevu saatine uyulmalıdır.
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 19
» Maske (tercihen tıbbi) kullanılmalıdır.
» İş yerine girdikten sonra eller yıkanmalı ya da el antiseptiği kullanılmalıdır.
» İş yeri içinde gerekli olmadıkça yüzeylere dokunulmamalıdır.
» Çevreye temas sonrası el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Yemek ve içmek (su hariç) için talepte bulunulmamalıdır.
2.4. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Hasta personel (ateş, öksürük, nezle, nefes darlığı gibi belirtileri olan)
çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, nezle, nefes darlığı gibi belirtiler gelişirse,
maskesi takılı olarak pandemi hastanesine yönlendirilmelidir.
» Personel vardiyalı çalıştırılmalı, çalışma ortamında aynı anda daha az
personelin bulunması sağlanmalıdır.
» Çalışan personelin tümünün kuralına uygun maske takması sağlanmalıdır.
Maske ıslandıkça ya da kirlendikçe değiştirilmelidir.
» Müşteri ile 1 metreden yakın ve 15 dakikadan uzun temas olasılığı olan
personelin yüz koruyucu kullanması sağlanmalıdır. Yüz koruyucu her
müşteri sonrasında %70’lik alkol ile silinerek tekrar kullanılabilir.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmelerini sağlanmalıdır. Bunun için,
eller sık sık en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su ve sabun
olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği ile ovalanmalıdır. Antiseptik
içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Personelin dinlenme alanlarında sosyal mesafenin korunması ve maske
takılmasının sürdürülmesi sağlanmalıdır. Yemek yerken ya da çay/kahve
içilirken, maske çıkarılacağı için, bunun yapıldığı kapalı alanda aynı anda
birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
» Çalışan personelin temaslı ya da izolasyonda olmadığından emin
olunmalıdır.
2.5. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» Temizlik günlük olarak yapılmalıdır. Ancak, sık kullanılan alanlar daha sık
temizlenmelidir.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları,
telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir. 

Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) sodyum hipoklorit
içeren çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir.
Klor bileşikleri yüzeylerde korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler
için kullanılması önerilen bir dezenfektandır. Tuvalet temizliği için 1/10
sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9)
kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı bilgisayar klavyeleri, telefon ve diğer
cihaz yüzeyleri % 70’lik alkolle silerek dezenfeksiyonu sağlanmalıdır.
» Çalışma tezgahları, ekipmanları ve aletleri düzenli olarak temizlenmeli,
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa, hemen arkasından
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Temizlik yapan personelin maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personelin maske ve eldivenlerini çıkartıp iş yerindeki
çöpe atması, yıkanabilir bez maske kullandıysa yenisiyle değiştirmesini ve
ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkaması, sabun ve suyun
olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği ile ovalaması sağlanmalıdır.
» İş yeri sık sık havalandırılmalıdır. 

3. AYAKKABI VE ÇANTA SATIŞI YAPAN
ESNAFLARIN ALMASI GEREKEN ÖNLEMLER

Çanta ve ayakkabı satan işletmeler, toplum tarafından sıklıkla kullanılan, ürün
temasının olduğu buna karşılık iş yeri alanlarının küçük olması veya kalabalık
ortamları nedeni ile COVID-19 yayılmasını önlemek için sosyal mesafeyi korumanın
zor olabileceği alanlardır. Bu nedenle müşteri gereksinimleri mümkün olduğunca
telefon ve internet üzerinden karşılanacak hale getirilmelidir. İş yerinin görünür bir
yerine COVID-19 kapsamında alınması gereken önlemlerle ilgili afişler (el yıkama,
maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar) asılmalıdır.
3.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Maskesiz ve maskeyi uygun şekilde kullanmayan (burun ve ağız kapalı
şekilde) kullanmayan müşteriler içeri alınmamalıdır.
» Çalışan ve müşteri dâhil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Bu kurala göre iş yeri kapasite bilgisi kapıya asılmalıdır.
» Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, sıra
beklenmesi gereken her yerde (ödeme alanları vb.) mesafe yer işaretleriyle
belirlenmelidir.
» Sıra bekleyen müşteriler iş yeri dışında sosyal mesafe kurallarına göre
belirlenmiş işaretlerde beklemelidir.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Eşlik eden diğer
kişiler dışarıda kalmalıdır.
» İş yerlerine misafir alınmamalıdır.
» İş yeri girişinde müşteriler tarafından kullanılmak üzere alkol bazlı el
antiseptiği veya en az %70’lik alkol içeren kolonya bulundurulmalıdır. El
antiseptiğinin doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve her
zaman dolu olması sağlanmalıdır.
» İş yerine giren her müşterinin ellerini dezenfekte etmesi sağlanmalıdır.
» Ürün deneme süresi mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır.
» Denenen ürünlere Ultraviyole ışınları uygulanmamalıdır. Avrupa Hastalık
Kontrol ve Korunma Merkezi, Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve
Korunma Merkezi tarafından önerilmeyen bu işlem insan sağlığına zararlı
olabilir.
» Ayakkabı denemede kullanılan kolaylaştırıcı aparat (ayakkabı çekeceği) 
her müşteriden sonra %70’lik alkol veya 1/100 çamaşır suyu içeren bezle
silinerek dezenfekte edilmelidir.
» Personeli korumak için tezgâhlar ve müşteri alanı arasına geçici bir ayırıcı
veya pencere yerleştirilmelidir.
» Müşterilerden tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan ödeme
yapmaları istenmelidir.
3.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması
sağlanmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarında sosyal mesafeyi
sağlamaları hususunda uyarılmalıdırlar.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri
ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70’lik alkol
içeren kolonya ile ellerini temizlemelidir.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır.
Dokunulduğunda el antiseptiği kullanmaları sağlanmalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
3.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
hususunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
olduğunda çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmelidir. Yeni maske takılırken ve çıkarıldıktan
sonra el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini 

sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Personel müşterilerle aynı ürünlere dokunacağı için, her müşteriden sonra
ellerini temizlemelidir.
» Müşteri ile ayakkabı, çanta denemesine yardım etme gibi 1 metreden
daha yakın durumlarda çalışma öncesinde tıbbi maske ve yüz koruyucu
kullanılmalıdır.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
3.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yerlerinde her gün düzenli olarak temizlik yapılmalıdır.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları,
telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir.
Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum
hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde
korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir
dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış çamaşır
suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı yazar kasa, bilgisayar klavyeleri, telefon
ve diğer cihaz yüzeyleri % 70’lik alkolle silerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Çalışma tezgâhları, ekipmanları ve aletleri düzenli olarak temizlenmeli,
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Temizlik yapan personelin maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki
çöpe atmalı, ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalı, sabun
ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanmalıdır.
» Klimalar dışarıdan %100 temiz hava alacak modda çalıştırılmalı, fan hızı
düşük tutulmalıdır. Klimaların bakım, temizlik ve filtre değişikliği zamanında 
yapılmalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır.
» Varsa iş yeri lavabosu müşterilere kapalı olmalıdır. İş yeri lavabosu sık
aralıklarla temizlenmelidir.

4. BAKKALLARIN ALMASI GEREKEN ÖNLEMLER

İş yerinin görünür bir yerine COVID-19 önlemleri ile ilgili bilgilendirme afişleri (el
yıkama, maske kullanımı, sosyal mesafe ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar)
asılmalıdır. İş yeri girişinde, içinde ve ödeme noktası yakınında uygun yerlerde el
antiseptiği bulundurulmalıdır.
4.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Maskesiz ve maskeyi uygun şekilde kullanmayan (burun ve ağız kapalı
şekilde) kullanmayan müşteriler içeri alınmamalıdır.
» Çalışan ve müşteri dahil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Bu kurala göre iş yeri kapasite bilgisi kapıya asılmalıdır.
» Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, sıra
beklenmesi gereken her yerde (ödeme alanları vb.) mesafe yer işaretleriyle
belirlenmelidir.
» Sıra bekleyen müşteriler iş yeri dışında sosyal mesafe kurallarına göre
belirlenmiş işaretlerde beklemelidir.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Eşlik eden diğer
kişiler dışarıda kalmalı, iş yerine misafir alınmamalıdır.
» İçeride kalabalık oluşmasını engellemek için, dış kapıya içeriye girilmesini
engelleyecek basit bir uyarıcı/engelleyici koyulmalıdır. Renkli kordon ya
da şerit veya plastik duba gibi bir blokaj materyali bu amaç ile kullanılabilir.
» Açık ürünlerin paketlenerek satılması, müşterilerin bu ürünlere dokunmasının
engellenmesi, mümkünse raflardaki ürünlerin çalışan personel tarafından
müşteriye verilmesi sağlanmalıdır.
» Kasa önünde müşteri bekleme yerleri arasında (en az 1 metre) olacak
şekilde yer işaretlemesi yapılmalıdır.
» Müşterilerin temassız ödeme yapması teşvik edilmelidir.
» Personeli korumak için tezgâhlar ve müşteri alanı arasına geçici bir ayırıcı
veya pencere yerleştirilmelidir.
4.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» İş yeri girişindeki asılı afişte belirtilen kurallara uyulmalıdır.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalı ve içeride maske
çıkartılmamalıdır. Bu tip iş yerleri ve genel olarak toplum içinde kuralına 
26 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
uygun olarak basit bez maske takılması yeterlidir.
» Diğer müşteriler ve çalışanlar ile aradaki sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4
adım) korunmalıdır.
» Mecbur kalınmadıkça yüzeylere dokunulmamalıdır.
» Sık dokunulan yüzeylere dokunulması durumunda, el antiseptiği
kullanılmalıdır.
4.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşlarına yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmelidir. Yeni maske takılırken ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşteri ile aradaki sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4 adım) korunmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmeleri sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su ve
sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği / en az %70’lik alkol
içeren kolonya kullanılmalıdır.
» Personelin dinlenme alanlarında 1 metrelik sosyal mesafe korunmalı ve
maske takılmasının sürdürülmesi sağlanmalıdır.
» Yemek, su/çay/kahve molalarında maske çıkarılacağı için, kapalı alanda
aynı anda birden fazla kişi olmamalıdır.
4.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yeri temizliği günlük olarak yapılmalıdır. Sık kullanılan alanlar (masa ve
tezgahlar gibi) daha sık temizlenmelidir.
» Hassas yüzeylerin (telefon, bilgisayar gibi) dezenfeksiyonu %70’lik alkol ile
ıslatılmış bezle silinerek yapılmalıdır.
» İş yerinde sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, telefon ahizeleri, masa
yüzeyleri gibi) temizliğinin su ve deterjanla yapılması yeterlidir. Temizlik
sonrası dezenfeksiyon için 1/100 sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay
bardağı) çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. 
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 27
Klor bileşikleri yüzeylerde korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için
kullanılması önerilen bir dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için
1/10 sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9)
kullanılmalıdır.
» Klimalar dışarıdan %100 temiz hava alacak modda çalıştırılmalı, fan hızı
düşük tutulmalıdır. Klimaların bakım, temizlik ve filtre değişikliği zamanında
yapılmalıdır.
» İş yerlerinde pencereler ve kapılar açılarak doğal havalandırma sık
yapılmalıdır.
» Varsa iş yeri lavabosu ve tuvaleti sık aralıklarla temizlenmelidir. İş yeri
lavabosu müşterilere kapalı olmalıdır.
» İş yerindeki dinlenme alanları ile tuvaletinin pencereleri açık tutulmalıdır.
» Tuvaletlerde tek kullanımlık kâğıt havlu kullanılmalı, hava ile el kurutma
aletleri çalıştırılmamalıdır.

5. BÜFE, KANTIN VE BAYILERDE ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER

İş yerinin görünür bir yerine COVID-19 önlemleri ile ilgili bilgilendirme afişleri (el
yıkama, maske kullanımı, sosyal mesafe ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar)
asılmalıdır. İş yeri girişinde, içinde ve ödeme noktası yakınında uygun yerlerde el
antiseptiği bulundurulmalıdır.
5.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Maskesiz ve maskeyi uygun şekilde kullanmayan (burun ve ağız kapalı
şekilde) kullanmayan müşteriler içeri alınmamalıdır.
» Çalışan ve müşteri dahil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye çalışan/
müşteri alınmalıdır. Bu kurala göre iş yeri kapasite bilgisi kapıya asılmalıdır.
» Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, sıra beklenmesi
gereken her yerde (iç ve dış alanlar) bekleme mesafeleri yer işaretleriyle
belirlenmelidir.
» İçeride kalabalık oluşmasını engellemek için, dış kapıya içeriye girilmesini
engelleyecek basit bir uyarıcı/engelleyici koyulmalıdır. Renkli kordon ya
da şerit veya plastik duba gibi bir blokaj materyali bu amaç ile kullanılabilir.
» Sıra bekleyen müşteriler iş yeri dışında sosyal mesafe kurallarına göre
belirlenmiş işaretlerde beklemelidir.
» Bu iş yerlerindeki yeme içme alanlarının kullanımı restoran, lokanta ve
kafelerle birlikte açılmalıdır. Bu alanlarda “Restoran, lokanta ve kafeler” için
yayınlanacak kurallar uygulanmalıdır.
» Bahis bayilerinde bahis doldurma işlemi dış mekanda yapılmalı, ortak
kullanım amacı ile kalem, broşür vb. materyal bulundurulmamalıdır.
» Açık ürünlerin paketlenerek satılması, müşterilerin bu ürünlere dokunmasının
engellenmesi, mümkünse raflardaki ürünlerin çalışan personel tarafından
müşteriye verilmesi sağlanmalıdır.
» Kasa önünde müşteri bekleme yerleri arasında (en az 1 metre) olacak
şekilde yer işaretlemesi yapılmalıdır.
» Müşterilerin temassız ödeme yapması teşvik edilmelidir.
» Personeli korumak için tezgâhlar/personel ve müşteri alanı arasına geçici
bir ayırıcı veya pencere yerleştirilmelidir.
30 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
5.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» İş yeri girişindeki asılı afişte belirtilen kurallara uyulmalıdır.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalı ve içeride maske
çıkartılmamalıdır. Bu tip iş yerleri ve genel olarak toplum içinde kuralına
uygun olarak basit bez maske takılması yeterlidir.
» Diğer müşteriler ve çalışanlar ile aradaki sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4
adım) korunmalıdır.
» Mecbur kalınmadıkça yüzeylere dokunulmamalıdır.
» Sık dokunulan yüzeylere dokunulması durumunda, el antiseptiği
kullanılmalıdır.
5.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşlarına yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmelidir. Yeni maske takılırken ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşteri ile aradaki sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4 adım) korunmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmeleri sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su ve
sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği / en az %70’lik alkol
içeren kolonya kullanılmalıdır.
» Personelin dinlenme alanlarında 1 metrelik sosyal mesafe korunmalı ve
maske takılmasının sürdürülmesi sağlanmalıdır.
» Yemek, su/çay/kahve molalarında maske çıkarılacağı için, kapalı alanda
aynı anda birden fazla kişi olmamalıdır.
5.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yeri temizliği günlük olarak yapılmalıdır. Sık kullanılan alanlar (masa ve
tezgahlar gibi) daha sık temizlenmelidir.
» Hassas yüzeylerin (telefon, bilgisayar gibi) dezenfeksiyonu %70’lik alkol ile
ıslatılmış bezle silinerek yapılmalıdır.

» İş yerinde sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, telefon ahizeleri, masa
yüzeyleri gibi) temizliğinin su ve deterjanla yapılması yeterlidir. Temizlik
sonrası dezenfeksiyon için 1/100 sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay
bardağı) çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir.
Klor bileşikleri yüzeylerde korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için
kullanılması önerilen bir dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için
1/10 sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9)
kullanılmalıdır.
» Klimalar dışarıdan %100 temiz hava alacak modda çalıştırılmalı, fan hızı
düşük tutulmalıdır. Klimaların bakım, temizlik ve filtre değişikliği zamanında
yapılmalıdır.
» İş yerlerinde pencereler ve kapılar açılarak doğal havalandırma sık
yapılmalıdır.
» Varsa iş yeri lavabosu müşterilere kapalı olmalıdır. İş yeri lavabosu ve
tuvaleti sık aralıklarla temizlenmelidir.
» İş yerindeki dinlenme alanları ile tuvaletinin pencereleri açık tutulmalıdır.
» Tuvaletlerde tek kullanımlık kâğıt havlu kullanılmalı, hava ile el kurutma
aletleri çalıştırılmamalıdır.
5.5. COVID-19 Kapsamında Büfelerde Alınması Gereken Önlemler
» İş yerinin görünür bir yerine COVID-19 önlemleri ile ilgili bilgilendirme afişleri
(el yıkama, maske kullanımı ve sosyal mesafe için uyulması gereken kurallar)
asılmalıdır. Büfelerde müşteri ve çalışan için el antiseptiği bulundurulmalıdır.
5.5.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Büfede tıbbi/bez maske takılmalı, nemlendikçe değiştirilmelidir. Her maske
değişiminden sonra el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Büfe önünde sosyal mesafenin (en az 1 metre, 3-4 adım) korunması için
zeminde işaretleme yapılmalıdır.
» Müşterilerin tek tek alışveriş yapmaları sağlanmalıdır.
» Her ödeme işleminden sonra el antiseptiği kullanılmalıdır. Ödemelerde
mümkünse temassız ödeme şekli teşvik edilmelidir.
» Eldivenin doğru kullanılmaması COVID-19 bulaşma riskini artırabileceğinden
büfede çalışanlar eldiven kullanmamalıdır. El hijyenine dikkat edilmesi
yeterli olacaktır.

» Büfenin temizliği günlük olarak yapılmalı, sık kullanılan alanlar (masa ve
tezgahlar gibi) daha sık temizlenmelidir.
» Büfede pencereler ve kapılar açılarak doğal havalandırma sık yapılmalıdır.
» Hassas yüzeylerin (telefon, bilgisayar gibi) dezenfeksiyonu %70’lik alkol ile
ıslatılmış bezle silinerek yapılmalıdır.
» Büfeye misafir alınmamalıdır.
5.5.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Büfe önündeki asılı COVID-19 ile ilgili afişte belirtilen kurallara uyulmalıdır.
» Tıbbi/bez maske takılmalıdır.
» Diğer müşteriler ve çalışanlar ile aradaki sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4
adım) korunmalıdır.
» Mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunulmamalı, dokunulması durumunda
el antiseptiği kullanılmalıdır.
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 33
6. KASAP, MANAV, KURUYEMIŞÇI, BALIKÇI VE DIĞER GIDA
SATIŞ YERLERINDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
Kasap, manav, kuruyemişçi, balıkçı ve diğer gıda satıcıları gibi küçük işletmeler,
toplum tarafından sıklıkla kullanılan buna karşılık iş yeri alanlarının küçük olması
nedeni ile COVID-19’un yayılmasını önlemek için sosyal mesafeyi korumanın zor
olabileceği alanlardır. Müşteri gereksinimleri mümkün olduğunca randevulu ya da
telefon ve internet üzerinden karşılanacak hale getirilmelidir. İş yerinin görünür bir
yerine COVID-19 kapsamında alınması gereken önlemlerle ilgili afişler (el yıkama,
maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar) asılmalıdır.
6.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Maskesiz ve maskeyi uygun şekilde kullanmayan (burun ve ağız kapalı
şekilde) kullanmayan müşteriler içeri alınmamalıdır.
» Çalışan ve müşteri dâhil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Bu kurala göre iş yeri kapasite bilgisi kapıya asılmalıdır.
» Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, sıra beklenmesi
gereken her yerde (iç ve dış mekân dâhil) mesafeler yer işaretleriyle
belirlenmelidir.
» Sıra bekleyen müşteriler iş yeri dışında sosyal mesafe kurallarına göre
belirlenmiş işaretlerde beklemelidir.
» Gıda satış yerlerinin dışında sıra oluşması durumunda sosyal mesafenin
korunması sağlanmalı, kalabalık oluşmasını engelleyecek önlemler
alınmalıdır. Gerekirse sosyal mesafeyi sağlayacak şekilde zeminde
işaretlemeler yapılmalıdır.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Diğer aile
bireylerinin mümkünse dışarıda kalmaları özendirilmelidir.
» Gıda satış yerlerine misafir alınmamalıdır.
» İş yeri girişinde müşteriler tarafından kullanılmak üzere alkol bazlı
el antiseptiği veya %70’lik alkol içeren kolonya bulundurulmalıdır. El
antiseptiğinin doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve her
zaman dolu olması sağlanmalıdır. İş yerine giren her müşterinin ellerini
dezenfekte etmesi sağlanmalıdır.
» Ürünler mümkün olduğunda cam veya tezgâhların arkasında korumaya
alınmalıdır.

» Ürünlerden uygun olanlar (sebze-meyve gibi) daha önceden farklı
miktarlarda paketlenip satışa sunulmalıdır.
» Paketli olmayan ürünlere müşterinin dokunmaması sağlanmalıdır. Tek
kullanımlık eldivenler kullanarak müşterilere servis yapılmalı ve her
müşteriden sonra eldivenler çıkarılmalı ve kapaklı çöp kutusu/çöp
torbasına atılmalıdır.
» Mümkünse personel ile müşteri arasında direkt temas kurmalarının
önlenebilmesi ve damlacık yoluyla bulaşın engellenmesi amacıyla şeffaf
bir bariyer yerleştirilmelidir.
» Müşterilerin ödemelerinde tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan
ödeme yapmaları teşvik edilmelidir.
6.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması
sağlanmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarında sosyal mesafeyi
sağlamaları konusunda uyarılmalıdır.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri ve
genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak basit bez maske takılması
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için temiz maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği veya kolonya
kullanmalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde gıdalara dokunmamalıdır. Bütün ürünler çalışan
personel tarafından paketlenmeli ve müşteriye verilmelidir.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
6.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
hususunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Gıda satış yerlerinde çalışan personel hasta (ateş, öksürük, nezle, nefes
darlığı gibi belirtileri olan) olduğunda çalışmamalıdır.

» Personel çalışırken ateş, öksürük, nezle, nefes darlığı gibi belirtiler gelişirse,
maskesi takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmeli, değiştirilmesi öncesinde ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Alışveriş sırasında müşteri ile 1 metreden daha uzak mesafede
bulunulmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalı, sık aralıklarla
ellerin hijyeni sağlanmalıdır.
» El hijyenini sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla
yıkanmalı, su ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği
kullanılmalıdır. Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal
sabun yeterlidir.
» Et ve et ürünleri, paketlenmemiş gıda maddeleri satışında çalışan personel
eldiven kullanmalıdır. Eldiven gıda dışındaki nesnelere değmemelidir. İş
bitince eldiven çıkarılıp, el hijyeni sağlanmalıdır. Kullanılan eldiven çöp
kovası/çöp torbasına atılmalı, yeni bir eldiven takılmalıdır.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
» Gıda satış yerlerindeki müşteri oturma alanları kaldırılmalıdır.
6.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» Gıda satış yerlerinde her gün su ve deterjanla düzenli olarak temizlik
yapılmalıdır.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları,
telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir.
Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum
hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde
korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir
dezenfektandır. Tuvalet temizliği için 1/10 sulandırılmış çamaşır suyu
(Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşikleri ile temizlik yapılmasının uygun olmadığı yazar kasa, 
36 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
bilgisayar klavyeleri, telefon, POS cihazı ve diğer cihaz yüzeyleri %70’lik
alkolle silinerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Çalışma tezgâhları, ekipmanları ve aletleri düzenli olarak temizlenmeli,
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Temizlik yapan personelin maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personelin maske ve eldivenlerini çıkartıp iş yerindeki
çöpe atması ve ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalıdır.
» Klimalar dışarıdan %100 temiz hava alacak modda çalıştırılmalı, fan hızı
düşük tutulmalıdır. Klimaların bakım, temizlik ve filtre değişikliği zamanında
yapılmalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır.
» Varsa iş yeri lavabosu müşterilere kapalı olmalıdır. İş yeri lavabosu sık
aralıklarla temizlenmelidir. 

7. KITAP VE KIRTASIYE MAĞAZALARINDA ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER

Kitap ve kırtasiye mağazaları toplum tarafından sıklıkla kullanılan, ürün temasının
olduğu buna karşılık iş yeri alanlarının küçük olması veya kalabalık ortamları nedeni
ile COVID-19 yayılmasını önlemek için sosyal mesafeyi korumanın zor olabileceği
alanlardır. Bu nedenle müşteri gereksinimleri mümkün olduğunca telefon ve
internet üzerinden karşılanacak hale getirilmelidir. İş yerinin görünür bir yerine
COVID-19 kapsamında alınması gereken önlemlerle ilgili afişler (el yıkama, maske
kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar) asılmalıdır.
7.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Maskesiz ve maskeyi uygun şekilde kullanmayan (burun ve ağız kapalı
şekilde) kullanmayan müşteriler içeri alınmamalıdır.
» Çalışan ve müşteri dâhil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Bu kurala göre iş yeri kapasite bilgisi kapıya asılmalıdır.
» Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, sıra beklenmesi
gereken her yerde (iç ve dış alanlar dâhil) sosyal mesafe yer işaretleriyle
belirlenmelidir.
» Sıra bekleyen müşteriler iş yeri dışında sosyal mesafe kurallarına göre
belirlenmiş işaretlerde beklemelidir.
» İş yerlerine misafir alınmamalıdır.
» İş yeri girişinde müşteriler tarafından kullanılmak üzere alkol bazlı el
antiseptiği veya en az %70’lik alkol içeren kolonya bulundurulmalıdır.
El antiseptiğinin doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve
her zaman dolu olması sağlanmalıdır. Müşterilerin girişte bu ürünleri
kullanmaları sağlanmalıdır.
» Müşterilerin ürünlerle temasını mümkün olduğu kadar azaltacak önlemler
alınmalıdır.
» Müşterilerin inceleme amacı ile el temasının yoğun olduğu dayanıklı ürünlere
belirli periyotlarla %70 alkol içeren dezenfektan spreyle püskürtülerek
dezenfeksiyonu sağlanmalıdır.
» Müşteri tarafından incelenip alınmayan raf ürünleri, mümkün olduğu kadar
raftaki ürünlerin en altına veya arkasına yerleştirilmelidir.
» Personeli korumak için tezgâhlar ve kasa görevlileri ile müşteri alanı arasına 
38 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
geçici bir ayırıcı veya pencere yerleştirilmelidir.
» Müşterilerden tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan ödeme
yapmaları istenmelidir.
7.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması
sağlanmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarında sosyal mesafeyi
sağlamaları hususunda uyarılmalıdırlar.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri
ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70’lik alkol
içeren kolonya ile ellerini ovalamalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır.
Dokunulduğunda el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
» Mümkün olduğunca müşteriler kitap reyonları ve rafları arasında sosyal
mesafeyi ihlal edecek şekilde dolaşmamalı, kitapları karıştırmamalı,
müşterinin istediği kitapları tezgâhtarlar ilgili bölümden alıp getirmelidir.
7.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
hususunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
olduğunda çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmelidir. Yeni maske takılırken ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini 
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 39
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
7.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yerlerinde her gün düzenli olarak temizlik yapılmalıdır.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları,
telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir.
Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum
hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde
korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir
dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış çamaşır
suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı yazar kasa, bilgisayar klavyeleri, telefon ve
diğer cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silinerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Çalışma tezgâhları, ekipmanları ve aletleri düzenli olarak temizlenmeli,
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki
çöpe atmalı, ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalı, sabun
ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanmalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır.
» Varsa iş yeri lavabosu müşterilere kapalı olmalıdır. İş yeri lavabosu sık
aralıklarla temizlenmelidir. 

8. KONFEKSIYON, GIYIM MAĞAZALARI VE TUHAFIYELERDE
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

Giyim mağazaları ve tuhafiyeler toplum tarafından sıklıkla kullanılan, ürün temasının
olduğu buna karşılık iş yeri alanlarının küçük olması veya kalabalık ortamları nedeni
ile COVID-19 yayılmasını önlemek için sosyal mesafeyi korumanın zor olabileceği
alanlardır. Bu nedenle müşteri gereksinimleri mümkün olduğunca telefon ve
internet üzerinden karşılanacak hale getirilmelidir. Terziler randevulu çalışmalıdır.
İş yerinin görünür bir yerine COVID-19 kapsamında alınması gereken önlemlerle
ilgili afişler (el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar)
asılmalıdır.
8.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Maskesiz ve maskeyi uygun şekilde kullanmayan (burun ve ağız kapalı
şekilde) kullanmayan müşteriler içeri alınmamalıdır.
» Çalışan ve müşteri dâhil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Bu kurala göre iş yeri kapasite bilgisi kapıya asılmalıdır.
» Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, sıra
beklenmesi gereken her yerde (ödeme alanları vb.) mesafe yer işaretleriyle
belirlenmelidir.
» Sıra bekleyen müşteriler iş yeri dışında sosyal mesafe kurallarına göre
belirlenmiş işaretlerde beklemelidir.
» İş yerlerine misafir alınmamalıdır.
» İş yeri girişinde müşteriler tarafından kullanılmak üzere alkol bazlı el
antiseptiği veya en az %70’lik alkol içeren kolonya bulundurulmalıdır. El
antiseptiğinin doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve her
zaman dolu olması sağlanmalıdır.
» Deneme kabinleri mümkün olduğu kadar kullanılmamalı, içeride kalma
süresi sınırlandırılmalıdır (10 dakikayı geçmemeli).
» Deneme kabinlerinde kesinlikle maskeler çıkarılmamalıdır. Her
giyim kabinine müşterilerin maskelerini çıkarmamaları ve yüzeylere
dokunmamaları için uyarı yazıları asılmalıdır.
» Her müşteriden sonra kabin havalandırılarak sık kullanılan yüzeyler uygun
şekilde temizlenmelidir. Kabinler kullanılmadığı zamanlarda kapı/perdeler
açık bırakılmalı ve havalandırmanın sürdürülmesi sağlanmalıdır. İkiden
fazla deneme kabini olan iş yerlerinde deneme kabinleri birer atlayarak ve 
dönüşümlü kullanılmalıdır (ör. ilk seferde 1,3,5, ikinci seferde 2,4,6 gibi).
» Denenen ürünlere Ultraviyole ışınları uygulanmamalıdır. Avrupa Hastalık
Kontrol ve Korunma Merkezi, Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve
Korunma Merkezi tarafından önerilmeyen bu işlem insan sağlığına zararlı
olabilir.
» Müşteri tarafından denenip alınmayan raf ürünleri, katlandıktan sonra
raftaki ürünlerin en altına yerleştirilmelidir.
» Personeli korumak için tezgâhlar ve kasa görevlileri ile müşteri alanı arasına
geçici bir ayırıcı veya pencere yerleştirilmelidir.
» Müşterilerden tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan ödeme
yapmaları istenmelidir.
8.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması
sağlanmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarında sosyal mesafeyi
sağlamaları hususunda uyarılmalıdırlar.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri
ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70’lik alkol
içeren kolonya ile ellerini ovalamalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır.
Dokunulduğunda el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
8.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
hususunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
olduğunda çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler 
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmelidir. Yeni maske takılırken ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Ölçü alırken ya da prova yaparken 1 metrelik sosyal mesafe
korunamayacağından tıbbi maske ve yüz koruyucu kullanılmalı, iğne ve
diğer aletler ağza götürülmemelidir.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
8.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yerlerinde her gün düzenli olarak temizlik yapılmalıdır.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları,
telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir.
Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum
hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde
korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir
dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış çamaşır
suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı yazar kasa, bilgisayar klavyeleri, telefon ve
diğer cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silinerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Çalışma tezgâhları, ekipmanları ve aletleri düzenli olarak temizlenmeli,
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki
çöpe atmalı, ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalı, sabun 
44 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanmalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır.
» Varsa iş yeri lavabosu müşterilere kapalı olmalıdır. İş yeri lavabosu sık
aralıklarla temizlenmelidir. 

9. KUYUMCU, BIJUTERI VE SAATÇILERDE ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER

Kuyumcu, Bijuteri ve Saatçi gibi küçük işletmeler, toplum tarafından sıklıkla
kullanılan buna karşılık iş yeri alanlarının küçük olması nedeni ile COVID-19
yayılmasını önlemek için sosyal mesafeyi korumanın zor olabileceği alanlardır.
Ürünler alınmadan önce deneme incelemeye muhtaç olduğu için elle temas
da yoğundur. İçinde bulunduğumuz süreçte müşteri gereksinimleri mümkün
olduğunca telefon ve internet üzerinden karşılanacak hale getirilmelidir. İş yerinin
görünür bir yerine COVID-19 kapsamında alınması gereken önlemlerle ilgili afişler
(el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar) asılmalıdır.
9.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Maskesiz ve maskeyi uygun şekilde kullanmayan (burun ve ağız kapalı
şekilde) kullanmayan müşteriler içeri alınmamalıdır.
» Çalışan ve müşteri dâhil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Bu kurala göre iş yeri kapasite bilgisi kapıya asılmalıdır.
» Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, sıra beklenmesi
gereken her yerde (iç ve dış mekân dâhil) mesafeler yer işaretleriyle
belirlenmelidir.
» Sıra bekleyen müşteriler iş yeri dışında sosyal mesafe kurallarına göre
belirlenmiş işaretlerde beklemelidir.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Eşlik eden diğer
kişiler dışarıda kalmalıdır.
» İş yerlerine misafir alınmamalıdır.
» İş yeri girişinde müşteriler tarafından kullanılmak üzere alkol bazlı el
antiseptiği veya en az %70’lik alkol içeren kolonya bulundurulmalıdır. El
antiseptiğinin doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve her
zaman dolu olması sağlanmalıdır. İş yerine giren her müşterinin ellerini
dezenfekte etmesi sağlanmalıdır.
» Deneme süresi mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır. Denenen ürün
alınmıyorsa ürüne zarar vermeyecek özellikte alkol veya sabunlu suyla
silinmelidir.
» Denenen ürünlere Ultraviyole ışınları uygulanmamalıdır. Avrupa Hastalık
Kontrol ve Korunma Merkezi, Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve
Korunma Merkezi tarafından önerilmeyen bu işlem insan sağlığına zararlı 
olabilir.
» Personeli korumak için tezgâhlar ve müşteri alanı arasına geçici bir ayırıcı
veya pencere yerleştirilmelidir.
» Müşterilerden tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan ödeme
yapmaları istenmelidir.
9.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması
sağlanmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarında sosyal mesafeyi
sağlamaları hususunda uyarılmalıdırlar.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri
ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70’lik alkol
içeren kolonya ile ellerini ovalamalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
9.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
hususunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmelidir. Yeni maske takılırken ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır. 
Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Personel müşterilerle aynı ürünlere dokunacağı için her müşteriden sonra
ellerini temizlemelidir.
» Müşteri ile 1 metre sosyal mesafenin korunamadığı takı, gözlük ya da
aksesuar takılmasına yardım etme gibi durumlarda çalışma öncesinde tıbbi
maskeye ek olarak yüz koruyucu kullanılmalıdır.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
9.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yerlerinde her gün düzenli olarak temizlik yapılmalıdır.
» İş yerlerinin özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, telefon ahizeleri,
masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir. Bu amaçla, su ve
deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100 sulandırılmış (5 litre
suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No:
7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde korozyon oluşturabilir.
Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir dezenfektandır. Tuvalet
dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit
Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı yazar kasa, bilgisayar klavyeleri, telefon ve
diğer cihaz yüzeyleri % 70’lik alkolle silinerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Çalışma tezgâhları, ekipmanları ve aletleri düzenli olarak temizlenmeli,
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki
çöpe atmalı, ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalı, sabun
ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanmalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda 
48 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
yapılmalıdır.
» Varsa iş yeri lavabosu müşterilere kapalı olmalıdır. İş yeri lavabosu sık
aralıklarla temizlenmelidir. 

10. OYUNCAK MAĞAZALARINDA ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER

Oyuncak mağazaları toplum tarafından sıklıkla kullanılan, ürün temasının olduğu
buna karşılık iş yeri alanlarının küçük olması veya kalabalık ortamları nedeni ile
COVID-19 yayılmasını önlemek için sosyal mesafeyi korumanın zor olabileceği
alanlardır. Bu nedenle müşteri gereksinimleri mümkün olduğunca telefon ve
internet üzerinden karşılanacak hale getirilmelidir. İş yerinin görünür bir yerine
COVID-19 kapsamında alınması gereken önlemlerle ilgili afişler (el yıkama, maske
kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar) asılmalıdır.
10.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Maskesiz ve maskeyi uygun şekilde kullanmayan (burun ve ağız kapalı
şekilde) kullanmayan müşteriler içeri alınmamalıdır.
» Çalışan ve müşteri dâhil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Bu kurala göre iş yeri kapasite bilgisi kapıya asılmalıdır.
» Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, sıra beklenmesi
gereken her yerde (iç ve dış alanlar dâhil) sosyal mesafe yer işaretleriyle
belirlenmelidir.
» Sıra bekleyen müşteriler iş yeri dışında sosyal mesafe kurallarına göre
belirlenmiş işaretlerde beklemelidir.
» İş yerlerine misafir alınmamalıdır.
» İş yeri girişinde müşteriler tarafından kullanılmak üzere alkol bazlı el
antiseptiği veya en az %70’lik alkol içeren kolonya bulundurulmalıdır.
El antiseptiğinin doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve
her zaman dolu olması sağlanmalıdır. Müşterilerin girişte bu ürünleri
kullanmaları sağlanmalıdır.
» Müşterilerin ürünlerle temasını mümkün olduğu kadar azaltacak önlemler
alınmalıdır.
» Müşterilerin inceleme amacı ile el temasının yoğun olduğu dayanıklı
ürünlere iki saate bir yakın mesafeden %70 alkol içeren dezenfektan spreyle
püskürtülerek ürün dezenfeksiyonu sağlanmalıdır.
» Bisiklet, akülü araba gibi ürünleri müşterilerin denemesi durumunda,
her denemeden sonra el temasının olduğu yerleri ve oturma aparatları
dezenfektanlı bezle silinmelidir.
50 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
» Müşteri tarafından incelenip alınmayan raf ürünleri, mümkün olduğu kadar
raftaki ürünlerin en altına veya arkasına yerleştirilmelidir.
» Mağazalarda çocuklar için oyun-eğlence makineleri varsa bu makineler
kullanıma kapatılmalı, çocukların dikkatini dağıtmaması açısından üzeri
örtülmelidir.
» Personeli korumak için tezgâhlar ve kasa görevlileri ile müşteri alanı arasına
geçici bir ayırıcı veya pencere yerleştirilmelidir.
» Müşterilerden tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan ödeme
yapmaları istenmelidir.
10.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması
sağlanmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarında sosyal mesafeyi
sağlamaları hususunda uyarılmalıdırlar.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri
ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70’lik alkol
içeren kolonya ile ellerini ovalamalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır.
Dokunulduğunda el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
10.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
hususunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
olduğunda çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe 
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 51
ya da kirlendikçe değiştirilmelidir. Yeni maske takılırken ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
10.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yerlerinde her gün düzenli olarak temizlik yapılmalıdır.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları,
telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir.
Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum
hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde
korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir
dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış çamaşır
suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı yazar kasa, bilgisayar klavyeleri, telefon ve
diğer cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silinerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Çalışma tezgâhları, ekipmanları ve aletleri düzenli olarak temizlenmeli,
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki
çöpe atmalı, ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalı, sabun
ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanmalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda 
yapılmalıdır.
» Varsa iş yeri lavabosu müşterilere kapalı olmalıdır. İş yeri lavabosu sık
aralıklarla temizlenmelidir. 

11. SEMT PAZARLARI VE PAZAR YERLERINDE
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

Pazar yerleri toplu bulunulan yerlerden olduğu için COVID-19 bulaşma açısından
risklidir. COVID-19 bulaşma riskini en aza indirmek için aşağıdaki önlemlere
uyulmalıdır.
11.1. Pazar Yerlerinde Alınacak Önlemler
» Barındırdıkları risk açısından pazar yerlerinde kurallara uyum çok sıkı
denetlenmelidir.
» Pazar yerlerinin tüm giriş ve çıkışları kontrol altına alınmalıdır
» Pazar yerlerinin girişlerinde ve pazar içerisinde uygun yerlere kurallar,
sosyal mesafe, maske kullanımı ve el temizliğiyle ilgili afişler asılmalıdır.
» Pazar yerlerine girişte maske zorunlu olmalıdır. Pazar yerinde kesinlikle
maskesiz çalışan esnaf veya müşteri bulunmamalıdır. Maskelerin doğru
şekilde kullanılması (çene ve burunu kapatacak şekilde) sağlanmalıdır.
» Pazar yerleri/alanında, sergi, tezgâh ve/veya tahtalar araları en az 3 metre
olacak şekilde yerleştirilmelidir.
» Pazar yerlerindeki satıcılar ve müşteriler dâhil kişi sayısı her 4 metrekareye
1 kişi olacak şekilde veya tezgah sayısının iki katı kadar müşteriyle
sınırlandırılmalıdır. Hesaplama yapılarak pazar yerinin kapasitesi girişlere
asılarak ilan edilmelidir.
» Pazar yerine giren müşteri sayısı belirlenerek (görevlinin sayması veya
turnike benzeri sistemler konulması) müşteri kapasitesine ulaşıldığında
yeni müşteriler alınmamalı, sosyal mesafe (en az 1 metre) kurallarına göre
bekletilmelidir.
» Pazar yerlerinin tüm girişlerinde ve her tezgâhta el antiseptiği (kolonya vb.)
bulundurulmalıdır.
» Tezgâh olmadan yerde satış yapılmamalıdır.
» Tezgâhtarlar sık sık ellerini antiseptik ile temizlemelidir.
» Tezgâh aralarındaki geçiş yerlerinde sıkışıklığa neden olacak kasa ve
ambalajlar bulundurulmamalıdır.
» Pazar tezgahlarının önünde zemine sosyal mesafenin korunmasını
sağlayacak işaretler konulmalıdır.
» Pazar/satış yerlerinde ambalajsız satılan yaş sebze ve meyvelerin
tüketicilerce temas edilmeden, doğrudan pazarcı esnafı tarafından hijyen
koşullarına dikkat edilerek satışının yapılması sağlanmalıdır. Müşteri
tarafından ürün seçimine izin verilmemelidir.
» Kapalı pazar yerlerinin havalandırılması sağlanmalıdır.
» Pazar yerlerinde çöpler açıkta bırakılmamalı, kapalı poşetlerle uygun
şekilde toplanmalıdır.
» Satışlar sona erdikten sonra pazar alanının temizliği toplu yaşam alanlarında
yer temizliğinde kullanılan esaslar çevresinde su ve deterjanla yapılmalıdır.
11.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Pazar yerine maskesiz girişlere izin verilmemelidir. Maske pazar yerinde
bulunulduğu sürece çıkarılmamalıdır. Ağız ve burnunu kapatacak şekilde
maske takmalıdır.
» Pazar yerlerinde sosyal mesafeye (en az 1 metre) uymaları konusunda
uyarılmalıdır.
11.3. Pazarcı Esnafına Yönelik Önlemler
» Pazar yerlerinde çalışan ve görev yapan herkes COVID-19, sosyal mesafe,
maske kullanımı ve el temizliği konusunda bilgilendirilmelidir.
» Pazar yerlerine girişte pazarcı esnafının ateşi ölçülmeli, ateşi 38oC üzerinde
olanlara tıbbi maske takılmalı, pazar yerine girişine izin verilmemeli ve sağlık
kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı olan pazarcı esnafının pazar
yerine girişine izin verilmemelidir.
» Pazarcı esnafı ağız ve burnunu kapatacak şekilde maske takmalıdır.
Nemlendikçe ya da kirlendiğinde maske değiştirilmeli, maskenin dış
yüzüne dokunulmamalıdır. Maske değiştirmeden önce ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Tezgâh arkasında satış yaparken diğer pazarcılarla arasındaki mesafenin en
az 1 metre, 3-4 adım olmasına dikkat etmelidir.
» Pazarcı esnafı ambalajsız satılan yaş sebze ve meyvelere tüketicilerin temas
etmesini önlemeli, doğrudan kendileri hijyen koşullarına dikkat ederek
poşetlemeli ve satışını yapmalıdır.
» Pazar esnafı bağırarak satış yapmamalıdır.
» Pazar esnafı yemek yerken sosyal mesafe kurallarına dikkat etmelidir.
11.4. Lavabo ve Tuvaletler
» Tuvaletlerde %70 alkollü el antiseptiği bulundurulmalıdır.
» Tuvalet alanlarına giriş kapıları otomatik kapı sistemine çevrilmelidir.
Bu imkân yoksa tuvalet alanına giriş kapılarını kolları çok sık dezenfekte
edilmelidir.
» Tuvaletlerin zeminleri, klozetler, pisuvarlar, lavabolar, musluk ve batarya
başlıkları, kapı kolları sık sık temizlenir, dezenfekte edilmelidir.
» Tuvalet ve lavaboların temizlik saatleri kayıt edilmelidir ve görünür şekilde
asılmalıdır.
» Tuvaletlerde eksik malzeme olmamalı, devamlı sıvı sabun, tuvalet kağıdı ve
kağıt havlu bulundurulmalıdır.
» El kurutma fanları kullanıma kapatılmalıdır. Tek kullanımlık kağıt havlular
kullanılmalıdır.
» Tuvalet temizliği yapacak personel eldiven, maske ve gözlük/siperlik
kullanmalıdır.
» Tuvaletlerde hijyen bilgilendirme ve uyarı afişleri olmalıdır.

COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 57
12. TERZI, AYAKKABI TADILAT İŞLETMELERI VE
KURU TEMIZLEMECILERDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
Terzi, ayakkabı tadilat işletmeleri ve kuru temizlemeciler toplum tarafından sıklıkla
kullanılan, ürün temasının olduğu buna karşılık iş yeri alanlarının küçük olması
nedeni ile COVID-19 yayılmasını önlemek için sosyal mesafeyi korumanın zor
olabileceği alanlardır. İş yerinin görünür bir yerine COVID-19 kapsamında alınması
gereken önlemlerle ilgili afişler (el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde
uyulması gereken kurallar) asılmalıdır.
12.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Maskesiz ve maskeyi uygun şekilde kullanmayan (burun ve ağız kapalı
şekilde) kullanmayan müşteriler içeri alınmamalıdır.
» Çalışan ve müşteri dâhil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Bu kurala göre iş yeri kapasite bilgisi kapıya asılmalıdır.
» Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, sıra beklenmesi
gereken her yerde (iç ve dış mekânlar dâhil) sosyal mesafe yer işaretleriyle
belirlenmelidir.
» Sıra bekleyen müşteriler iş yeri dışında sosyal mesafe kurallarına göre
belirlenmiş işaretlerde beklemelidir.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Eşlik eden diğer
kişiler dışarıda kalmalıdır.
» İş yerlerine misafir alınmamalıdır.
» İş yeri girişinde müşteriler tarafından kullanılmak üzere alkol bazlı el
antiseptiği veya en az %70’lik alkol içeren kolonya bulundurulmalıdır. El
antiseptiğinin doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve her
zaman dolu olması sağlanmalıdır. İş yerine giren her müşterinin ellerini
dezenfekte etmesi sağlanmalıdır.
» Personeli korumak için tezgâhlar ve kasa görevlileri ile müşteri alanı arasına
geçici bir ayırıcı veya pencere yerleştirilmelidir.
» Müşterilerden tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan ödeme
yapmaları istenmelidir.
12.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması 
sağlanmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarında sosyal mesafeyi
sağlamaları hususunda uyarılmalıdırlar.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri
ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70’lik alkol
içeren kolonya ile ellerini ovalamalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır.
Dokunulduğunda el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
12.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
hususunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
olduğunda çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmelidir. Yeni maske takılırken ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Ölçü alırken ya da prova yaparken 1 metrelik sosyal mesafe
korunamayacağından tıbbi maske ve yüz koruyucu kullanılmalı, iğne ve
diğer aletler ağza götürülmemelidir.
» Teslim alınan bütün ürünler poşet içinde alınmalı ve poşet içinde teslim
edilmelidir.
» Terzi ve ayakkabı tadilat iş yerlerinde teslim alınan ürünler en az bir gün
bekletildikten sonra işleme tabi tutulmalıdır.
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 59
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
12.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yerlerinde her gün düzenli olarak temizlik yapılmalıdır.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları,
telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir.
Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum
hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde
korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir
dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış çamaşır
suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı yazar kasa, bilgisayar klavyeleri, telefon ve
diğer cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silinerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Çalışma tezgâhları, ekipmanları ve aletleri düzenli olarak temizlenmeli,
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki
çöpe atmalı, ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalı, sabun
ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanmalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır.
» Varsa iş yeri lavabosu müşterilere kapalı olmalıdır. İş yeri lavabosu sık
aralıklarla temizlenmelidir. 

13. TICARI TAKSILER VE TAKSI DURAKLARINDA ALINMASI
GEREKEN ÖNLEMLER

13.1. Ticari Taksi Duraklarında Alınması Gereken Önlemler
» Ticari taksi duraklarında COVID-19 hakkında bilgilendirme yapılmalı ve
duraklara COVID-19, el yıkama, maske takma kuralları konusunda afişler
asılmalıdır.
» Ticari taksi duraklarında kişiler arası mesafe (3-4 adım, 1 metre) korunmalıdır.
» Ateş, öksürük veya solunum sıkıntısı olan, COVID-19 olan ya da son 14 gün
içinde COVID-19 vakası ile teması olan şoförlerin çalışmaması sağlanmalıdır.
» Ticari taksi duraklarının temizliği günlük olarak su ve deterjan ile yapılmalıdır.
» Durağın içinde sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, masa yüzeyleri,
elektrik düğmeleri gibi) temizliğine özellikle dikkat edilmelidir. Bu amaçla,
su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100 sulandırılmış (5
litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas
No: 7681-52-9) veya %70 alkol kullanılabilir. Durak tuvalet temizliği için
1/10 sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9)
kullanılmalıdır.
» Çamaşır suyu içeride kimse olmadığı zamanlarda kullanılmalı, sonrasında
kuruyana ve koku çıkana kadar havalandırılmalıdır.
13.2. Ticari Taksideki Müşteriler İçin Alınması Gereken Önlemler
» Taksiye binen tüm müşteriler tıbbi/bez maske takmalı ve yolculuk boyunca
çıkarmamalıdır.
» COVID-19 ile uyumlu belirtileri (ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes
darlığı vb.) olanların tıbbi maske takması sağlanmalı, sağlık merkezine
yönlendirilmelidir.
» Ticari taksilerde, gün içerisinde araca binen her müşterinin kullanımına
yetecek ölçüde alkol bazlı el antiseptiği veya %70’lik alkol içeren kolonya
bulundurulmalı, müşteri taksiye bindiği anda şoför tarafından alkol bazlı el
antiseptiği veya kolonya müşteriye ikram edilmelidir.
13.3. Ticari Taksi Şoförleri İçin Alınması Gereken Önlemler
» Ticari taksilere aynı anda üç kişiden fazla müşteri kabul edilmemelidir
» Ticari taksi şoförleri, kişisel hijyen kurallarına uygun şekilde hareket etmeli 

ve aracın içinde mutlaka tıbbi maske kullanmalıdır.
» Maskeler nemlenmesi durumunda değiştirilmelidir. Maskeler çıkarılırken
lastiklerinden tutulmalı, maskelerin dış yüzeyine dokunulmamalı, maskeler
tekrar lastiklerinden tutularak takılmalıdır. Kullanılmış maskeler ağzı bağlı
çöp torbasına atılmalıdır. Maske değiştirme söz konusu ise el antiseptiği
kullanılmalıdır.
» Temassız ödeme yöntemleri teşvik edilmelidir.
13.4. Ticari Taksilerde Havalandırma, Temizlik ve Dezenfeksiyon
» Ticari taksilerdeki klima sistemi havalandırması, dışarıdan temiz havanın
içeriye alınması şeklinde olmalıdır. Klimanın iç havalandırma sistemi
(içerideki havanın tekrar içeriye verilmesi) fonksiyonu önlenmelidir.
» Ticari takside pencereler uygun olan her fırsatta açılarak taksinin iç havasının
temizlenmesi sağlanmalıdır.
» Ticari taksinin genel iç temizliği gün sonunda ve her vardiya değişiminde su
ve deterjan ile yapılmalıdır.
» Aracın iç yüzeyi su ve deterjanlı bez kullanılarak silinmelidir.
» Her müşteriden sonra sık temas edilen yüzeyler (kapı kolları, telsiz, cam
açma düğmesi, emniyet kemeri tokaları) önce su ve deterjanlı bezle
silinmeli, daha sonra da 1/100 oranında sulandırılmış çamaşır suyu veya
%70’lik alkol/kolonya ile dezenfekte edilmelidir. Bu temizlik yolcu olmadığı
durumlarda yapılmalı ve sonrasında kuruyana ve koku çıkana kadar
havalandırılmalıdır.
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 63
14. MINIBÜSLERDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
Minibüsler toplu ulaşım araçları olduğu için COVID-19 salgınının yayılması açısından
özellik arz eder. Bu sebeple aşağıdaki önlemler alınmalıdır.
14.1. Minibüsteki Yolcular İçin Alınması Gereken Önlemler
» Yolcular minibüsü beklerken sosyal mesafe kuralına uymalıdır.
» Yolcular minibüse binerken ve inerken sosyal mesafe kuralına uymalıdır.
» Minibüslere seyreltme kurallarına uygun olacak şekilde, bir kişilik koltuklara
1 kişi, 2 kişilik koltuklara 1 kişi, 4 kişilik koltuklara 3 kişi oturacak şekilde yolcu
alınabilir.
» Minibüslerde, gün içerisinde araca binen her müşterinin
kullanımına yetecek ölçüde alkol bazlı el antiseptiği veya
%70’lik alkol içeren kolonya bulundurulmalı, müşteri
minibüse bindiği anda alkol bazlı el antiseptiği veya kolonya
kullanmalıdır.
» Minibüse binen tüm müşteriler tıbbi/bez maske takmalı ve yolculuk
boyunca çıkarmamalıdır.
» Minibüslerde bir mecburiyet olmadıkça su dâhil içecek ve yiyecek
kullanılmamalıdır.
14.2. Minibüs Şoförleri İçin Alınması Gereken Önlemler
» Minibüs şoförleri ilgili kuruluş/odalar tarafından COVID-19 hakkında
bilgilendirilmelidir.
» COVID-19 ile uyumlu belirtileri (ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı
vb.) olan şoförler çalışmamalı, sağlık merkezine yönlendirilmelidir.
» Minibüs şoförleri, son duraklarda sıra beklerken sosyal mesafe kuralına
uymalıdır.
» Minibüs şoförleri, kişisel hijyen kurallarına uygun şekilde hareket etmeli ve
aracın içinde mutlaka tıbbi maske kullanmalıdır.
» Maskeler nemlenmesi durumunda değiştirilmelidir. Maskeler çıkarılırken
lastiklerinden tutulmalı, maskelerin dış yüzeyine dokunulmamalı, maskeler
tekrar lastiklerinden tutularak takılmalıdır. Kullanılmış maskeler ağzı bağlı
çöp torbasına atılmalıdır. Maske değiştirme söz konusu ise el antiseptiği
kullanılmalıdır. 
» Her müşteri ücretini kendisi verip, para üstünü kendisi almalıdır.
» Minibüs şoförleri için kapalı dinlenme alanı olan minibüs duraklarında, ticari
taksi duraklarında alınması gereken önlemlere uyulmalıdır.
14.3. Minibüslerde Havalandırma, Temizlik ve Dezenfeksiyon
» Minibüslerin içine müşterilerin görebileceği bir yere COVID-19 bilgilendirme
afişi asılmalıdır.
» Minibüslerde klimanın iç hava sirkülasyon düğmesi kapalı olmalıdır.
» Minibüslerin klima hava filtre bakımı düzenli olarak yaptırılmalıdır.
» Minibüslerde pencereler uygun olan her fırsatta açılarak, minibüs iç
havasının temizlenmesi sağlanmalıdır.
» Minibüslerde genel iç temizliği gün sonunda su ve deterjan ile yapılmalıdır.
» Aracın iç yüzeyi su ve deterjanlı bez kullanılarak silinmelidir.
» Her ilk ve son durak arasındaki sefer tamamlandığında sık temas edilen
yüzeyler (kapı kolları, kol dayama/kolçaklar, tutacaklar, cam açma
düğmeleri, emniyet kemeri tokaları) önce su ve deterjanlı bezle silinmeli,
daha sonra da 1/100 oranında sulandırılmış çamaşır suyu veya en az %70’lik
alkol/kolonya ile dezenfekte edilmelidir. Araç temizlenirken kapılar ve
pencereler açık kalmalıdır. Bu temizlik yolcu olmadığı durumlarda yapılmalı
ve sonrasında kuruyana ve koku çıkana kadar havalandırılmalıdır.
 

15. MADENLERDE ALINACAK ÖNLEMLER

Her maden çalışmasının kendine ait coğrafik durum, barınma, yapılan işler gibi
nedenlerle farklı özellikleri vardır. COVID-19 kapsamında madenlerde alınacak
önlemlerin amacı; vaka görülmesinin önlenmesi, ancak vaka görülürse de salgın
gelişmesinin önlenmesidir. Önemle göz önünde bulundurulması gereken bir konu
da, çalışanlar arasında halen COVID-19 saptanmamış olsa bile, temas nedeniyle
bulaşmış ve belirti göstermeyenler olabileceğidir.
15.1. Salgın ile İlgili Önlemler Alınırken Göz Önünde Bulundurulması
Gereken Temel Noktalar
» COVID-19 enfeksiyonunun ana bulaşma yolu kişiden kişiye bulaşma
şeklindedir. Bu bulaşma virüsü taşıyan kişinin konuşurken, hapşırırken,
öksürürken ağız ya da burnundan çıkan damlacıklar yolu ile olur.
» Öksürük ya da hapşırık ile kirlenen yüzeylerle temas eden ellerin ağıza,
buruna ya da gözlere değmesi ile de bulaşma mümkün olabilmektedir.
» Virüsün bulaştığı kimselerde hastalık belirti vermeden de seyredebilir ve
bu kişiler hastalığın bulaşmasında önemli rol oynar.
» Hastalık belirtisi olsun ya da olmasın, virüsü taşıyan kişi kısa sürede
başkalarına da bulaştırabilir.
» Hastalık yüksek tansiyonu, şeker hastalığı, kalp ve kronik akciğer hastalığı
olanlarla, kanser tedavisi görenler, immun sistem baskılayıcı ilaç kullananlar,
65 yaş ve üzerindekilerde sıklıkla daha ağır seyretmektedir.
15.2. Önlemlerde Göz Önüne Alınacak Temel Prensipler
» Kişisel hijyen ve çevre temizliğine sıkı bir şekilde uyulmalıdır.
» Çalışılan iş yerinde hastalık belirtileri gösteren kişiler saptanmalı ve izole
edilmelidir.
» Hastalık saptanan kişilerle teması olanlar izlenmeli ve yakın temaslılar
COVID-19 rehberine göre yönetilmelidir.
» Ateş, öksürük veya solunum sıkıntısı olan çalışan saptandığında iş yeri
sağlık birimi ve il/ilçe sağlık müdürlüğü ile temasa geçilmelidir.
» COVID-19 vakası tespit edildiği durumlarda vakanın diğer çalışanlardan ayrı
tutulacağı bir izolasyon odası oluşturulması ve vaka tesbiti sonrası filyasyon
çalışmasına olanak sağlayacak şekilde özellikle servislerde seyahat eden
personel kaydı oluşturulmalıdır.
15.3. Alınacak Önlemler ve Yapılacak Uygulamalar
15.3.1. İş Yerinde COVID-19 Salgını Kontrolü Amacıyla Sorumlu Bir Görevlinin
Belirlenmesi
» Bu kişi “İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu” tarafından belirlenen tercihen hekim
veya sağlık personeli olmalıdır. Bu koşulun sağlanamadığı durumlarda
işveren veya temsilcisi tarafından belirlenen bir çalışan COVID-19 hastalığı
konusunda bilgilendirilmeli ve görevlendirilmelidir.
» Başlıca görevleri:
» İş yerinde alınacak çevre temizlik önlemlerini takip etmek,
» Zorunlu haller dışında madenlerde görevli olmayan kişilerin çalışma
alanlarına alınmasını engellemek,
» İş yerinde personelin sıklıkla kullandığı görünebilir yerlere, Sağlık
Bakanlığınca yayınlanan COVID-19’dan korunmaya yönelik posterlerin
asılmasını ve çalışanlara broşürlerin dağıtılmasını sağlamak,
» Günlük olarak ateş, öksürük ve solunum sıkıntısı açısından çalışanların
takibini yapmak,
» Ateş, öksürük ve solunum sıkıntısı gelişen çalışanların kendisine haber
vermesini sağlayacak yöntemi (telefon, telsiz, önceden belirlenmiş bir
noktaya müracaat vb.) belirlemek amacıyla Çalışma Ortamı d/i maddesinde
belirtilen mevcut Acil Durum Planına Acil Durum Planı Algoritmasını
ekleyerek yeniden düzenlemek ve mevcut Risk Değerlendirmesini
güncellemek,
» Alt işverenlerin belirlenen kurallara uyduğunu kontrol etmek, ettirmek,
» COVID-19 vakası şüphesi oluştuğunda iş yeri sağlık birimi ve il/ilçe sağlık
müdürlüğü ile temasa geçmek.
15.3.2. İş Yerinde Çalışanlar Arasında COVID-19 Bulaşmasını Engellemek İçin
Önlemlerin Alınması
» Servis araçlarının kullanımında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
» Servis araçlarının özellikle sık temas edilen yüzeyleri başta olmak üzere
temizlik ve hijyeninin sık aralıklarla sağlanması,
» Servis olarak kullanılan araçların girişlerine el antiseptiği konulması,
» Servis araçlarının taşıma kapasitesinin sosyal mesafe göz önüne alınarak
planlanması, 
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 67
» Servislerle transferi yapılan çalışanların servislerde yan koltuk boş
kalacak ve arka arkaya gelinmeyecek şekilde çapraz düzende
oturtulmasının sağlanması
» Şantiye dışında servislere binen çalışanların ateşleri ölçüldükten sonra
servislere alınması
» Servislerin her sefer sonrası dezenfekte edilmesini sağlanması,
» Servis kullanan çalışanlara tek kullanımlık tıbbi maske sağlanması,
» Yurt içi seyahatten ve/veya izinden dönüp sahada çalışması zorunlu olan
çalışanların mümkünse 14 gün karantinaya alınmasını sağlayacak imkanların
oluşturulması ve bu sürenin sonunda belirti göstermeyenlerin (ateş,
öksürük, nefes darlığı ve benzeri şikâyet) işbaşı yapmalarının sağlanması
» İş yerine giriş ve çıkışlar
» Kullanılacak hijyen malzemelerinin konulmasına yönelik düzenlemelerin
yapılması,
» Bulaş riskini artırabilecek parmak izi okutulması gibi sistemlerin geçici
süreyle kullanılmaması, mümkünse temassız sistemlerin kullanılması,
» Sosyal mesafe kuralına uygun geçiş işaretlemeleri yapılarak mesafenin
korunması, yığılmanın önlenmesi,
» Çalışanların iş yerine girişlerinde temassız ateş ölçer veya termal
kameralar ile ateşlerinin ölçülmesi ve bunun gün içinde tekrarlanması
(37.8oC üzeri ateşi tespit edilenlerin sahaya girişine izin verilmemesi)
» Vardiya içinde ateş, öksürük, nefes darlığı ve benzeri şikâyeti olan
çalışan tespit edildiğinde maske takarak derhal iş yeri sağlık birimine
bilgi verilmesi ve 184 veya 112 aranarak il/ilçe sağlık müdürlüğü ile
temasa geçilmesi.
» COVID-19 vakası tespit edildiği durumlarda vakanın diğer çalışanlardan
ayrı tutulacağı bir izolasyon odası oluşturulması ve vaka tesbiti sonrası
filyasyon çalışmasına olanak sağlayacak şekilde özellikle servislerde
seyahat eden personel kaydı oluşturulmalıdır.
» Ziyaretçilerin sahaya girişlerinin sınırlandırılması ve görüşmelerin
uzaktan ve online olarak yapılmasını sağlamak,
» Tedarikçi olarak sahaya gelenlerin sağlık risk değerlendirmesi ve ateş
ölçümü yapılarak kontrollü bir şekilde içeriye alınması, kargo ve benzeri
kutuların dezenfekte edilerek içeriye alınması,
» Mümkün durumlarda vardiyaların bölünerek yoğunluk azaltılması.
» Müşteri, tedarikçi teması yoğun olan birimlerde çalışanların (güvenlik,
vezne vb.) alanlarında maske, siperlik kullanması veya mümkün olan
yerlerde ziyaretçi ile güvenlik/resepsiyon görevlileri arasına seperatör
düzenlemesi yapılmalıdır.
» Çalışma ortamı
» COVID-19 salgını dikkate alınarak risk değerlendirmesi ve acil durum
planlarının güncellenmesi,
» Yüksek tansiyon, diyabet, kalp ve kronik akciğer hastalığı, kanser
tedavisi görenler, immun sistem baskılayıcı ilaç kullananlar ve 65 yaş
üstü çalışanlar iş yerinden uzaklaştırılmalı, mümkün ise evden/uzaktan
çalışma modeline geçilmelidir,
» Sosyal mesafe kuralı gözetilerek çalışma yöntem ve düzenlerinin
yeniden gözden geçirilmesi ve bu kurala uygun düzenlemelerin
yapılması, evden/uzaktan/dönüşümlü çalışması mümkün olan
çalışanların bu modele geçmesi,
» Ara dinlenmeleri ve yemek molalarını da kapsayacak şekilde çalışma
süreleri içinde çalışanların birbirleriyle etkileşimlerinin asgari düzeyde
olacak şekilde planlanması,
» Çalışma alanında aynı anda bulunan çalışan sayısının asgari oranda
tutulması, ofislerde çalışanların 1,5 metre mesafeye olacak şekilde
konumlandırılması ve çalışanlar arasında sosyal mesafenin sağlanması
için planlama yapılması, mümkün olması halinde dönüşümlü ya da
uzaktan çalışma gibi yöntemlerin tercih edilmesi,
» Çalışma ortamının uygun ve yeterli düzeyde doğal havalandırma
yapılmasının sağlanması ve günlük temizliğin su ve deterjanla yapılması,
» Özellikle eller ile sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, bataryalar,
tırabzanlar, asansör, aydınlatma sistemleri gibi sık dokunulan düğmeler,
telefon ahizesi, TV kumandası) ve ortak kullanım alanlarındaki tuvalet
ve lavaboların temizliğinin günde en az iki kez sulandırılmış çamaşır
suyu veya ürün tarifine göre klor tableti* ile yapılması
» Ekranlı araçlar ve ilgili parçaları (klavye, fare, ortak telefon, diyafon,
mikrofon vb.) dahil olmak üzere kullanılan tüm ekipmanın ve çalışma
ortamının hijyeninin sağlanması amacıyla sık aralıklarla %70 alkol içeren
solüsyonla silinerek temizlenmesi,
» Çalışanların ortak kullanılan ekipmanları ile araçlarının kullanım öncesi
temizlenmesi konusunda bilgilendirilmesi ve özendirilmesi, ortak
kullanılan çay kahve makinası gibi malzemelerin kullanılmaması,
» Asansörlerin mümkün olduğunca kullanılmaması, zorunlu hallerde kişi
sayısının sosyal mesafe kuralına uygun olarak sınırlandırılması, içeride
duruş pozisyonunun yüz yüze olmamasının sağlanması, uygun yerlere
dezenfektan yerleştirilmesi, asansörlere binerken uygun yerlerde kağıt
peçete bulundurulması ve butona basmak için peçetelerin kullanılması,
» Çalışma ortamında yeterli sayıda elle temas edilmesine gerek
duyulmayan çöp kutularının bulundurulması,
» Çalışan sayısına göre yeterli sayıda tuvalet/lavabo olanağının
sağlanması, lavabo, elektrik, sifon vb.. bataryaların mümkünse
dokunmatik olması,
» Hafif araçların günlük dezenfekte edilmesi,
» Vardiya değişimlerinde iş makinası ve kamyon vb. dezenfekte edilmesi
» Tuvalet ve lavabolarda yeterli miktarda kişisel hijyen malzemesinin
bulundurulması, bu alanların kullanılmasından önce ve sonra kişisel
hijyen kurallarının uygulanmasına dikkat edilmesi ve buraların sıklıkla
sulandırılmış çamaşır suyu veya ürün tarifine göre klor tableti* ile
temizlenmesi,
» Temizlik yapan personel maske ve eldiven kullanmalıdır.
» Personel tarafından kullanılan maske, eldiven atıkları ayrı ve el
değemeden açılan, kapaklı gri renk bir kutuda toplanması ve Çevre
Bakanlığının belirlediği şekilde işaretlenerek iş yerinden uzaklaştırılması,
» Ateş, öksürük, nefes darlığı ve benzeri şikâyeti olan çalışan tespit
edildiğinde iş yeri sağlık birimi ve il/ilçe sağlık müdürlüğü ile temasa
geçilmesi,
» COVID-19 vakası tespit edildiği durumlarda vakanın diğer çalışanlardan
ayrı tutulacağı bir izolasyon odası oluşturulması ve vaka tespiti sonrası
filyasyon çalışmasına olanak sağlayacak şekilde özellikle servislerde
seyahat eden personel kaydı oluşturulmalıdır.
» Temizlik ve atıkların boşaltılmasından sorumlu personelin kişisel
hijyenlerine ve uygun kişisel koruyucu ekipman kullanımlarına özen
gösterilmesi,
» Toplantı ve eğitimlerin salgın bitene kadar ertelenmesi,
» Yasal yükümlülükler nedeniyle ertelenmesi mümkün olmayan
toplantı ve eğitimlerin uzaktan eğitim, telekonferans gibi yöntemlerle
gerçekleştirilmesi.
» Oyun alanı, spor salonu ve Mescit gibi yerlerin geçici süreliğine
kapatılması
» Mutfak, yemekhane ve dinlenme alanları
» Mutfak, yemekhane ve dinlenme alanlarının girişlerine el antiseptiği
konulması,
» Mutfak, yemekhane ve dinlenme alanlarında sosyal mesafe ve hijyen
kurallarının göz önünde bulundurulması, bekleme kuyrukları için 1
metrelik güvenlik şeritlerinin yerlere yerleştirilmesi, yemekhanede
fiziksel mesafeyi belirleyen uygun işaretlemeler yapılmalı ve çalışanların
buna uymaları sağlanmalıdır.
» Yemekhanede masalar ve sandalyeler arası mesafe en az 1,5 metrede
olacak şekilde (tercihen 2 metre) düzenleme yapılması, 4 kişilik bir
masada tercihen 1 en fazla 2 kişi çapraz bir şekilde oturmalıdır.
» Temaslı takibinin kolay yapılabilmesi için; yemek saatleri gruplara göre
belirlenmeli ve aynı kişilerin aynı masada yemek yemeleri sağlanması,
çay içme molalarında da benzer kurallara dikkat edilmesi,
» Yemeğin yemekhane dışında bir yerde yenilmesi durumunda çalışanlar
arasında en az 1,5 metre mesafe bulunmasının sağlanması, yemeklerini
paylaşmalarının engellenmesi, mümkünse çalışanlara kumanya olarak
ve kahvaltıların piknik kahvaltı şeklinde verilmesi
» Çalışan sayısına göre yeterli sayıda tuvalet/lavabo olanağının
sağlanması ve el yıkama alanlarının artırılması,
» Yemek öncesinde ve sonrasında ellerin bol su ve sabun ile en az 20
saniye boyunca yıkanması ve tek kullanımlık havlu ile kurulanması gibi
kişisel hijyen kurallarının uygulanmasına imkân veren düzenlemelerin
yapılması ve eğitimlerin verilmesi,
» Baharat, kürdan, tuz, kaşık, çatal, bıçak, bardak, tabak vb. malzemelerin
tek kullanımlık olacak şekilde sunulması,
» Yemek ve içeceklerin mümkünse kumanya şeklinde dağıtılması,
» Yemekhane görevlilerinin kişisel hijyen kurallarına uygun davranması 
konuyla ilgili eğitimlerin düzenli olarak yemekhane personeline
verilmesi ve uygun kişisel koruyucu ekipman (tek kullanımlık tıbbi
maske, bone, siperlik eldiven) kullanması,
» Yemekhane ve dinlenme alanlarının yeterli ve düzenli havalandırılması
ve günlük temizliğin su ve deterjanla yapılması,
» Özellikle eller ile sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, bataryalar,
tırabzanlar, asansör, aydınlatma sistemleri gibi sık dokunulan düğmeler,
telefon ahizesi, TV kumandası) ve ortak kullanım alanlarındaki tuvalet
ve lavaboların temizliği günde en az iki kez yapılması.
» Yatakhaneler
» Yatakhane girişlerine el antiseptiği konulması,
» Yatakhanelerde sosyal mesafe ve hijyen kurallarının göz önünde
bulundurulması,
» Yatakhanelerde yatak ya da ranzaların 1,5-2 metre aralıklarla seyreltilerek
yerleştirilmesi,
» Yatak ya da ranzaların yan yana olanlarının bir baş bir ayakucu şeklinde
konumlandırılması,
» Yatakhanelerin yeterli ve düzenli şekilde havalandırılması,
» Özellikle eller ile sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, bataryalar,
tırabzanlar, asansör, aydınlatma sistemleri gibi sık dokunulan düğmeler,
telefon ahizesi, TV kumandası) ve ortak kullanım alanlarındaki tuvalet
ve lavaboların temizliği günde en az iki kez yapılması,
» Çalışan sayısına göre yeterli sayıda tuvalet/banyo olanağının
sağlanması.
» Çamaşırhane
» Çamaşırhanede beyaz çamaşırların 90 derecede, renkli çamaşırların 60
derecede yıkanmaya başlanması,
» Soyunma odaları, banyolar, lambahane, koltuk ambarı vb. yerler
» Bu alanların girişine el antiseptiği konulması,
» Bu alanlarda sosyal mesafeye uyumun sağlanacağı düzenlemelerin
yapılması,
» Bu alanların en az her vardiya değişiminde yeterli düzeyde
havalandırılması,
72 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
» Bu alanlardaki dolap kolları ve askıların her vardiya değişiminde
temizlenmesi,
» Çalışanların iş elbiseleri ile günlük kıyafetlerinin başkaları ile temas
etmeyecek şekilde farklı yerlerde saklanabilmesi için gerekli
düzenlemelerin yapılması,
» Her vardiya değişiminde baret, kafa lambası, gaz maskesi ve diğer el
aletlerinin deterjanlı bez ile temizlenmesi sağlanmalıdır.
15.3.3. İş Yerinde Çalışanlar Arasında COVID-19 ile Uyumlu Şikâyetleri (Ateş,
Öksürük veya Solunum Sıkıntısı) Olan Kişiler Olması Durumunda Alınacak
Önlemler
» Diğer çalışanlardan ivedilikle ayrılması, tıbbi maske takılması ve iş yeri sağlık
birimine başvurmalarının sağlanması,
» Sonucu COVID-19 olarak değerlendirilen vakanın temaslılarının Sağlık
Bakanlığı COVID-19 rehberine göre yönetilmesi ve bu süre içinde temaslıların
diğer çalışanlarla temas etmemelerinin sağlanması,
» COVID-19 tanısı konulan çalışanın kullandığı yatakhanenin 24 saat süreyle
boş tutulması ve havalandırılmasının sağlanması, sonrasında detaylı bir
şekilde su ve deterjanla temizlenmesi,
» COVID-19 tanısı konulan kişinin kaldığı odanın temizliği esnasında geçirimsiz
tulum, eldiven, gözlük ve FFP2/3 yarım yüz maskesi kullanılması, solunum
yolu sekresyonları veya vücut çıkartıları ile kontamine olması mümkün olan
tüm yüzeylerin sulandırılmış 1/10 sulandırılmış çamaşır suyu veya sağlık
bakanlığının tavsiye ettiği diğer kimyasallar ile temizlenmesi, meydana
gelen atıkların tıbbi atık kapsamında uzaklaştırılması gerekmektedir.
* Çamaşır suyu ya da klor tableti ile temizlik suyunun hazırlanması:
» 1/100 oranında sulandırılmış çamaşır suyu 5 litre suya yarım küçük çay
bardağı %5 sodyum hipoklorit içeren çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas
No: 7681-52-9) eklenerek hazırlanır.
» Temizlikte klor tableti kullanılacaksa ürün etiketindeki önerilere uyulur.

16. ŞANTIYELERDE ALINACAK ÖNLEMLER

Her şantiye çalışmasının kendine ait coğrafik durum, barınma, yapılan işler gibi
nedenlerle farklı özellikleri vardır. COVID-19 kapsamında şantiyelerde alınacak
önlemlerin amacı, vaka görülmesinin önlenmesi, ancak vaka görülürse de salgın
gelişmesinin önlenmesidir. Önemle göz önünde bulundurulması gereken bir konu
da çalışanlar arasında halen COVID-19 saptanmamış olsa bile temas nedeniyle
bulaşmış ve belirti göstermeyenler olabileceğidir.
16.1. Salgın ile İlgili Önlemler Alınırken Göz Önünde Bulundurulması
Gereken Temel Noktalar
» COVID-19 enfeksiyonunun ana bulaşma yolu kişiden kişiye bulaşma
şeklindedir. Bu bulaşma virüsü taşıyan kişinin konuşurken, hapşırıp
öksürürken ağız ya da burnundan çıkan damlacıklar yolu ile olur.
» Öksürük ya da hapşırık ile kirlenen yüzeylerle temas eden ellerin ağıza,
buruna ya da gözlere değmesi ile de bulaşma mümkün olabilmektedir.
» Ana bulaşma yolu olan damlacıkla bulaşmaya karşı alınacak önlemler
esastır.
» Virüsün bulaştığı kimselerde hastalık belirti vermeden de seyredebilir ve
bu kişiler hastalığın bulaşmasında çok önemli bir rol oynar.
» Hastalık belirtisi olsun ya da olmasın virüsü taşıyan kişi kısa sürede
başkalarına da bulaştırabilir.
» Hastalık yüksek tansiyonu, şeker hastalığı, kalp ve kronik akciğer hastalığı
olanlarla 65 yaş ve üzerindekilerde sıklıkla daha ağır seyretmektedir.
16.2. Önlemlerde Göz Önüne Alınacak Temel Prensipler
» Kişisel temizlik ve çevre temizliğine dikkat edilip sıkı bir şekilde uyulmalıdır.
» Çalışılan iş yerinde hastalık belirtileri gösteren kişiler saptanmalı ve izole
edilmelidir.
» Hastalık saptanan kişilerle teması olanlar izlenmeli ve yakın temaslılar
COVID-19 rehberine göre yönetilmelidir.
» Ateş, öksürük veya solunum sıkıntısı olan çalışan saptandığında iş yeri
sağlık birimi ve il/ilçe sağlık müdürlüğü ile temasa geçilmelidir.
74 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
16.3. Alınacak Önlemler ve Yapılacak Uygulamalar
16.3.1. İş Yerinde COVID-19 Salgını Kontrolü Amacıyla Sorumlu Bir Görevlinin
Belirlenmesi
Bu kişi “İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu” tarafından belirlenen tercihen hekim
veya sağlık personeli olmalıdır. Bu koşulun sağlanamadığı durumlarda işveren
veya temsilcisi tarafından belirlenen bir çalışan, COVID-19 hastalığı konusunda
bilgilendirilmeli ve görevlendirilmelidir.
Başlıca görevleri:
» İş yerinde alınacak çevre temizlik ve dezenfeksiyon önlemlerini takip etmek,
» Zorunlu haller dışında şantiyelerde görevli olmayan kişilerin çalışma
alanlarına alınmasını engellemek,
» İş yerinde personelin sıklıkla kullandığı görünebilir yerlere Sağlık
Bakanlığınca yayınlanan COVID-19’dan korunmaya yönelik posterlerin
asılmasını ve çalışanlara broşürlerin dağıtılmasını sağlamak,
» -Günlük ateş, öksürük ve solunum sıkıntısı olanları belirlemek için
çalışanların takibini yapmak,
» Ateş, öksürük ve solunum sıkıntısı gelişen çalışanların kendisine haber
vermesini sağlayacak yöntemi (telefon, telsiz, önceden belirlenmiş bir
noktaya müracaat vb.) belirlemek,
» COVID-19 vakası şüphesi oluştuğunda iş yeri sağlık birimi ve il/ilçe sağlık
müdürlüğü ile temasa geçmek.
16.3.2. İş Yerinde Çalışanlar Arasında COVID-19 Bulaşmasını Engellemek İçin
Önlemlerin Alınması
» Servis araçlarının kullanımında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
» Servis araçlarının özellikle sık temas edilen yüzeyleri başta olmak üzere
temizlik ve hijyeninin sık aralıklarla sağlanması,
» Servis olarak kullanılan araçların girişlerine el antiseptiği konulması,
» Servis araçlarının taşıma kapasitesinin sosyal mesafe göz önüne alınarak
planlanması,
» Servislerle transferi yapılan çalışanların servislerde yan koltuk boş
kalacak ve arka arkaya gelinmeyecek şekilde çapraz düzende
oturtulmasının sağlanması
» Yurt içi seyahatten dönen çalışanların sağlık kontrolünden geçirilmeden 
işbaşı yapmalarının engellenmesi
» İş yerine giriş ve çıkışlar
» Kullanılacak hijyen malzemelerinin konulmasına yönelik düzenlemelerin
yapılması,
» Bulaş riskini artırabilecek parmak izi okutulması gibi sistemlerin geçici
süreyle kullanılmaması, mümkünse temassız sistemlerin kullanılması,
» Sosyal mesafe kuralına uygun geçiş işaretlemeleri yapılarak mesafenin
korunması, yığılmanın önlenmesi,
» Çalışanların iş yerine girişlerinde temassız ateş ölçer ile ateşlerinin
ölçülmesi,
» Ateş, öksürük, nefes darlığı ve benzeri şikâyeti olan çalışan tespit
edildiğinde diğer çalışanlarla temasını engelleyerek iş yeri sağlık birimi
ve il/ilçe sağlık müdürlüğü ile temasa geçilmesi.
» Çalışma ortamı
» COVID-19 salgını dikkate alınarak risk değerlendirmesi ve acil durum
planlarının güncellenmesi,
» Sosyal mesafe kuralı gözetilerek çalışma yöntem ve düzenlerinin
yeniden gözden geçirilmesi ve bu kurala uygun düzenlemelerin
yapılması,
» Ara dinlenmeleri ve yemek molalarını da kapsayacak şekilde çalışma
süreleri içinde çalışanların birbirleriyle etkileşimlerinin sosyal mesafeyi
koruyacak şekilde planlanması ve takip edilmesi,
» Çalışma alanında aynı anda bulunan çalışan sayısının asgari oranda
tutulması ve çalışanlar arasında sosyal mesafenin sağlanması için
planlama yapılması, mümkün olması halinde dönüşümlü ya da uzaktan
çalışma gibi yöntemlerin tercih edilmesi,
» Çalışma ortamının uygun ve yeterli düzeyde havalandırılmasının
sağlanması ve günlük temizliğin su ve deterjanla yapılması,
» Özellikle eller ile sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, bataryalar,
tırabzanlar, asansör, aydınlatma sistemleri gibi sık dokunulan düğmeler,
telefon ahizesi, TV kumandası) ve ortak kullanım alanlarındaki tuvalet
ve lavaboların temizliğinin günde en az iki kez sulandırılmış çamaşır
suyu veya ürün tarifine göre klor tableti* ile yapılması
» Ekranlı araçlar ve ilgili parçaları (klavye, fare, ortak telefon, diyafon, 
mikrofon vb.) dahil olmak üzere kullanılan tüm ekipmanın ve çalışma
ortamının hijyeninin sağlanması amacıyla sık aralıklarla %70 alkol içeren
solüsyonla silinerek temizlenmesi,
» Çalışanların ortak kullanılan ekipmanların kullanım öncesi temizlenmesi
konusunda bilgilendirilmesi ve özendirilmesi,
» Asansörlerin mümkün olduğunca kullanılmaması, zorunlu hallerde kişi
sayısının sosyal mesafe kuralına uygun olarak sınırlandırılması, içeride
duruş pozisyonunun yüz yüze olmamasının sağlanması,
» Çalışma ortamında yeterli sayıda elle temas edilmesine gerek
duyulmayan çöp kutularının bulundurulması,
» Çalışan sayısına göre yeterli sayıda tuvalet/lavabo olanağının
sağlanması,
» Tuvalet ve lavabolarda yeterli miktarda kişisel hijyen malzemesinin
bulundurulması, bu alanların kullanılmasından önce ve sonra kişisel
hijyen kurallarının uygulanmasına dikkat edilmesi ve buraların sıklıkla
sulandırılmış çamaşır suyu veya ürün tarifine göre klor tableti* ile
temizlenmesi,
» Temizlik yapan personelin maske ve eldiven kullanması,
» Temizlik sonrasında maske ve eldivenin çıkartılıp iş yerindeki çöpe
atılması ve el hijyeni sağlanması. Yıkanabilir bez maske kullanıldıysa
yenisiyle değiştirilmesi. Ellerin en az 20 saniye boyunca su ve sabunla
yıkanması, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği
ile ovalanması,
» Ateş, öksürük, nefes darlığı ve benzeri şikâyeti olan çalışan tespit
edildiğinde iş yeri sağlık birimi ve il/ilçe sağlık müdürlüğü ile temasa
geçilmesi,
» Temizlik ve atıkların boşaltılmasından sorumlu personelin kişisel
hijyenlerine ve uygun kişisel koruyucu ekipman kullanımlarına özen
gösterilmesi,
» Toplantı ve eğitimlerin salgın bitene kadar ertelenmesi,
» Yasal yükümlülükler nedeniyle ertelenmesi mümkün olmayan
toplantı ve eğitimlerin uzaktan eğitim, telekonferans gibi yöntemlerle
gerçekleştirilmesi.
» Ofis, Toplantı Odası vb. Her Türlü Kapalı Alan
» Ofis girişinde el antiseptiği bulundurulması ve içeri giren herkesin
antiseptiği kullanması,
» Ofis alanlarında maske kullanılması
» Çalışma ve bekleme alanlarının sosyal mesafe kurallarına göre
belirlenmesi
» Ofis içinde bulunan kişi sayısının mümkün olduğunca düşük tutulması.
» Klimaların dışarıdan %100 temiz hava alacak modda çalıştırılması, fan
hızının düşük tutulması. Klimaların bakım, temizlik ve filtre değişikliğinin
zamanında yapılması
» Mutfak, yemekhane ve dinlenme alanları
» Mutfak, yemekhane ve dinlenme alanlarının girişlerine el antiseptiği
konulması,
» Mutfak, yemekhane ve dinlenme alanlarında sosyal mesafe ve hijyen
kurallarının göz önünde bulundurulması,
» Yemekhanede masalar ve sandalyeler arası mesafe en az 1,5 metrede
olacak şekilde (tercihen 2 metre) düzenleme yapılması,
» Temaslı takibinin kolay yapılabilmesi için; yemek saatleri gruplara göre
belirlenmeli ve aynı kişilerin aynı masada yemek yemeleri sağlanması,
çay içme molalarında da benzer kurallara dikkat edilmesi,
» Yemeğin yemekhane dışında bir yerde yenilmesi durumunda çalışanlar
arasında en az 1 metre mesafe bulunmasının sağlanması, yemeklerini
paylaşmalarının engellenmesi, mümkünse çalışanlara kumanya
verilmesi,
» Çalışan sayısına göre yeterli sayıda tuvalet/lavabo olanağının
sağlanması ve el yıkama alanlarının artırılması,
» Yemek öncesinde ve sonrasında ellerin bol su ve sabun ile en az 20
saniye boyunca yıkanması ve tek kullanımlık havlu ile kurulanması gibi
kişisel hijyen kurallarının uygulanmasına imkân veren düzenlemelerin
yapılması,
» Baharat, kürdan, tuz, kaşık, çatal, bıçak, bardak, tabak vb. malzemelerin
tek kullanımlık olacak şekilde sunulması,
» Yemek ve içeceklerin mümkünse kumanya şeklinde dağıtılması,
» Yemekhane görevlilerinin kişisel hijyen kurallarına uygun davranması ve 
78 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
uygun kişisel koruyucu ekipman (tıbbi maske, bone, eldiven) kullanması,
» Yemekhane ve dinlenme alanlarının yeterli ve düzenli havalandırılmasının
ve günlük temizliğin su ve deterjanla yapılması,
» Özellikle eller ile sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, bataryalar,
tırabzanlar, asansör, aydınlatma sistemleri gibi sık dokunulan düğmeler,
telefon ahizesi, TV kumandası) ve ortak kullanım alanlarındaki tuvalet
ve lavaboların temizliği günde en az iki kez yapılması.
» Yatakhaneler
» Yatakhane girişlerine el antiseptiği konulması,
» Yatakhanelerde sosyal mesafe ve hijyen kurallarının göz önünde
bulundurulması,
» Yatakhanelerde yatak ya da ranzaların 1,5-2 metre aralıklarla seyreltilerek
yerleştirilmesi,
» Yatak ya da ranzaların yan yana olanlarının bir baş bir ayak ucu şeklinde
konumlandırılması, ranzada alt ve üst yatışlarda bir baş bir ayak ucu
şeklinde düzenlenmesi,
» Yatakhanelerin yeterli ve düzenli şekilde havalandırılması,
» Özellikle eller ile sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, bataryalar,
tırabzanlar, asansör, aydınlatma sistemleri gibi sık dokunulan düğmeler,
telefon ahizesi, TV kumandası) ve ortak kullanım alanlarındaki tuvalet
ve lavaboların temizliği günde en az iki kez yapılması,
» Çalışan sayısına göre yeterli sayıda tuvalet/banyo olanağının
sağlanması.
» Soyunma Giyinme Alanları
» Tüm soyunma-giyinme alanlarının günlük olarak dezenfekte edilmesi.
Dezenfeksiyon, elle ve vücutla temas eden yüzeylerin dezenfeksiyon
ürünü ile iyice silinmesi ile yapılmalıdır.
» Her soyunma-giyinme alanında T.C. Sağlık Bakanlığının tavsiye ettiği el
antiseptiğinin bulundurulması,
» Çalışanların soyunma-giyinme alanlarına mutlaka maske ile girmesi ve
maskenin çıkarılmaması,
» Soyunma alanlarında kalma süresinin sınırlandırılması,
» Soyunma alanları giriş-çıkışlarında sosyal mesafenin korunması için 
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 79
önlemler alınması,
» Soyunma odalarına gidiş ve gelişlerin yoğunluğunu azaltmak
için kademeli olarak yapılmasının sağlanması. Soyunma alanının
büyüklüğüne göre sosyal mesafe korunacak şekilde kişi sayısının
belirlenmesi,
» Soyunma odalarında kesinlikle bir şey yenilip, içilmemesi,
» Ayakkabıların dolap üstlerine konulmaması,
» Tuvalet, Lavabo ve Duşlar
» Pisuvarlarda sosyal mesafeyi korumak için bir dolu, bir boş olacak
şekilde bazılarının kullanıma kapatılması,
» Tuvaletlerde sabun, tuvalet kağıdı ve kağıt havlunun her zaman
bulundurulması,
» Soyunma odaları, tuvalet ve duşlarda bulunan kapı tutamakları, musluk,
tırabzan ve elle temas edilen yüzeyler ile tuvaletlerin her zamankinden
daha sık ve ayrıntılı olarak temizlenmesi. Giriş kapılarının kollarının
dezenfektan ile çok sık silinmesi. Mümkünse kapıların el değmeden
açılıp kapanabilecek şekilde düzenlenmesi,
» Yan yana olan lavabolar için sosyal mesafeyi korumak ve teması
önlemek için bir dolu, bir boş olacak şekilde bazılarının kullanıma
kapatılması veya separatör yaptırılması,
» Tuvaletlerde el kurutma makinalarının kullanımının iptal edilmesi. Ortak
havlu vb. kullanılmaması,
» Lavabolara bilgilendirme afişi asılması,
16.3.3. İş Yerinde Çalışanlar Arasında COVID-19 ile Uyumlu Şikâyetleri (Ateş,
Öksürük veya Solunum Sıkıntısı) Olan Kişiler Olması Durumunda Alınacak
Önlemler
» Diğer çalışanlardan ivedilikle ayrılması, tıbbi maske takılması ve iş yeri sağlık
birimine başvurmalarının sağlanması,
» Sonucu COVID-19 olarak değerlendirilen vakanın temaslılarının Sağlık
Bakanlığı COVID-19 rehberine göre yönetilmesi ve bu süre içinde temaslıların
diğer çalışanlarla temas etmemelerinin sağlanması,
» COVID-19 tanısı konulan çalışanın kullandığı yatakhanenin 24 saat süreyle
boş tutulması ve havalandırılmasının sağlanması, sonrasında detaylı bir
şekilde su ve deterjanla temizlenmesi,
80 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
» COVID-19 tanısı konulan kişinin kaldığı odanın temizliği esnasında eldiven ve
tıbbi maske kullanılması, solunum yolu sekresyonları veya vücut çıkartıları
ile kontamine olması mümkün olan tüm yüzeylerin sulandırılmış çamaşır
suyu veya ürün tarifine göre klor tableti* ile temizlenmesi.
* Çamaşır suyu ya da klor tableti ile temizlik suyunun hazırlanması:
» 1/100 oranında sulandırılmış çamaşır suyu 5 litre suya yarım küçük çay
bardağı sodyum hipoklorit içeren çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No:
7681-52-9) eklenerek hazırlanır.
» Temizlikte klor tableti kullanılacaksa ürün etiketindeki önerilere uyulur.

17. BEYAZ EŞYA VE MOBILYA MAĞAZALARINDA ALINMASI
GEREKEN ÖNLEMLER

İş yerinin görünür bir yerine COVID-19 önlemleri ile ilgili bilgilendirme afişleri (el
yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar) asılmalıdır. İş
yeri girişinde ve içinde uygun yerlerde el antiseptiği bulundurulmalıdır.
17.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Çalışan ve müşteri dahil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, bu
mesafe yer işaretleriyle belirlenmelidir.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Eşlik eden diğer
kişilerin dışarıda kalmaları özendirilmelidir.
» İçeride kalabalık oluşmasını engellemek için, dış kapıya içeriye girilmesini
engelleyecek basit bir uyarıcı/engelleyici koyulmalıdır. Bu, kapının her iki
tarafından tutturularak asılabilecek basit bir kırmızı renkli kordon ya da şerit
olabileceği gibi, kasa, plastik duba gibi bir blokaj materyali de olabilir.
» İş yerinde az sayıda personel bulundurulacak şekilde çalışma planı
yapılmalıdır.
» Kasa önünde müşteri bekleme yerleri arasında (en az 1 metre) olacak
şekilde yer işaretlemesi yapılmalıdır.
» Müşterilerin temassız ödeme yapması teşvik edilmelidir.
17.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması
sağlanmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarındaki sosyal mesafeyi
korumaları hususunda uyarılmalıdır.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri
ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70’lik alkol
içeren kolonya ile ellerini kullanmalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır. 
Dokunduklarında el antiseptiği ile ellerini kullanmalıdır.
17.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
hususunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmelidir. Yeni maske takılırken ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Müşteri ile 1 metre sosyal mesafenin korunamadığı durumlarda tıbbi maske
ve yüz koruyucu kullanılmalıdır.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
17.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yerlerinde her gün düzenli olarak temizlik yapılmalıdır.
» İş yerlerinin özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, telefon ahizeleri,
masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir. Bu amaçla, su ve
deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100 sulandırılmış (5 litre
suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No:
7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde korozyon oluşturabilir.
Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir dezenfektandır. Tuvalet
dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit
Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı yazar kasa, bilgisayar klavyeleri, telefon
ve diğer cihaz yüzeyleri % 70’lik alkolle silerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Teşhirdeki ürünlere mümkün olduğu kadar elle temas edilmemeli, elle
temas edilmesi durumunda temas edilen yerler su ve deterjanlı bezle
temizlenmelidir. Hassas yüzeylerin dezenfeksiyonu için %70’lik alkol
kullanılabilir.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki çöp
kutusuna atmalı, ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalı,
sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanmalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan işyerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır.
» İş yerindeki dinlenme alanları ve iş yeri tuvalet pencereleri açık tutulmalıdır.
» Tuvaletlerde tek kullanımlık kâğıt havlu kullanılmalı, hava ile el kurutma
cihazları çalıştırılmamalıdır.

18. KOZMETIK VE PARFÜMERI MAĞAZALARINDA ALINMASI
GEREKEN ÖNLEMLER

Kozmetik ve Parfümeri mağazaları müşteri yoğunluğu ve satışa sunulan ürünlerin
bir kısmının test edilerek alınması nedeniyle COVID-19 bulaşma riskinin yüksek
olduğu iş yerleridir. İş yerlerinin görünür bir yerine COVID-19 kapsamında alınması
gereken önlemlerle ilgili afişler (el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde
uyulması gereken kurallar) asılmalı ve aşağıdaki önlemler alınmalıdır.
18.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» İçeride kalabalık oluşmasını engellemek için, dış kapıya içeriye girilmesini
engelleyecek basit bir uyarıcı/engelleyici koyulmalıdır. Bu, kapının her iki
tarafından tutturularak asılabilecek basit bir kırmızı renkli kordon ya da şerit
olabileceği gibi, kasa, plastik duba gibi bir blokaj materyali de olabilir.
» Çalışan ve müşteri dahil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, bu
mesafe yer işaretleriyle belirlenmelidir.
» İş yeri girişinde müşteriler tarafından kullanılmak üzere el antiseptiği veya
en az %70’lik alkol içeren kolonya bulundurulmalıdır. El antiseptiğinin
doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve her zaman dolu olması
sağlanmalıdır.
» Kozmetik ve parfümeri mağazalarında ürünler camekanlı bölümlerde
teşhir edilmeli, müşterilerin istedikleri ürünler çalışanlar tarafından kasaya
getirilmelidir.
» Özellikle göz kalemi, rimel, ruj ve allık gibi göz, dudak ve yüze uygulanan
kozmetik ve makyaj malzemelerinin test ürünleri denenmemelidir.
» Parfüm, losyon, oje gibi ürünlerin test edilmesi için mağaza çalışanları
yardımcı olmalı, ürünlere müşterilerin dokunması engellenmelidir.
Parfümler direkt cilde değil test kağıtlarına uygulanmalıdır.
» Mağazalarda ürün tanıtımı amaçlı açılacak stantlar önünde sosyal mesafenin
korunmasını sağlayacak zemin işaretlemeleri yapılmalı, promosyon amaçlı
cilt bakımı ve makyaj uygulamaları yapılmamalıdır.
» Personeli korumak için tezgâhlar ve müşteri alanı arasına geçici bir ayırıcı
veya pencere yerleştirilmelidir.
» Müşterilerden tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan ödeme
yapmaları istenmelidir.
86 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
18.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması
sağlanmalıdır.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Eşlik eden diğer
kişiler dışarıda kalmalı, iş yerine misafir kabul edilmemelidir.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarındaki sosyal mesafeyi
korumaları hususunda uyarılmalıdırlar.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri
ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde el antiseptiği veya en az %70’lik alkol içeren
kolonya kullanmalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır.
Dokunulduğunda el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
18.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
konusunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirmelidir. Yeni maske takılırken el antiseptiği
kullanılmalıdır.
» Müşteri ile 1 metre sosyal mesafe korunmalıdır. Müşteriye ürünün tanıtılması,
gösterilmesi gibi mesafenin korunamadığı durumlarda çalışma öncesinde
tıbbi maskeye ek olarak yüz koruyucu kullanılmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda el antiseptiği kullanılmalıdır. Antiseptik 
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 87
içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Personel temizlik yaparken eldiven kullanabilir. Eldivenli iken gereksiz
herhangi bir yere dokunulmamaya çalışılmalıdır. İş bitince eldiven çıkarılıp,
el hijyeni sağlanmalıdır.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişi olmamalıdır.
18.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yerlerinde her gün düzenli olarak temizlik yapılmalıdır.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları,
telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir.
Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum
hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde
korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir
dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış çamaşır
suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı yazar kasa, bilgisayar klavyeleri, telefon
ve diğer cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Çalışma tezgâhları, ekipmanları ve aletleri düzenli olarak temizlenmeli,
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Alışveriş sepetlerinin elle tutulan kısımları su ve deterjanlı bezle sık sık
temizlenmelidir. Alışveriş sepetleri gün sonunda deterjanla yıkanmalı veya
deterjanlı bezle silinmelidir.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki çöp
kutusuna atmalı, ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalı,
sabun ve suyun olmadığı durumlarda el antiseptiği kullanmalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma 
88 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır.

19. AKARYAKIT İSTASYONLARINDA ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER

Akaryakıt istasyonları, motorlu araç yakıtı olarak kullanılan sıvıların depolandığı,
satışının yapıldığı ve/veya oto lastiği, akümülatör ve bazı diğer ihtiyaçlarla ilgili
satış ve servis hizmetlerinin verildiği, sosyal ve ticari faaliyetlerin yürütüldüğü iş
yerleridir.
Akaryakıt istasyonları toplum tarafından sıklıkla kullanıldığından COVID-19’un
yayılmasını önlemek için tedbirler alınması gereken alanlardandır. Akaryakıt
istasyonlarının görünür yerlerine COVID-19 önlemleriyle ilgili bilgilendirme afişleri
(el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar) asılmalıdır.
19.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Maskesiz ve maskeyi uygun şekilde kullanmayan (burun ve ağız kapalı
şekilde) kullanmayan müşteriler içeri alınmamalıdır.
» Çalışan ve müşteri dâhil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Bu kurala göre iş yeri kapasite bilgisi kapıya asılmalıdır.
» Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, sıra
beklenmesi gereken her yerde (ödeme alanları vb.) mesafe yer işaretleriyle
belirlenmelidir.
» Sıra bekleyen müşteriler iş yeri dışında sosyal mesafe kurallarına göre
belirlenmiş işaretlerde beklemelidir.
» Akaryakıt istasyonu marketi girişinde müşteriler tarafından kullanılmak
üzere alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70’lik alkol içeren kolonya
bulundurulmalıdır. El antiseptiğinin doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol
edilmeli ve her zaman dolu olması sağlanmalıdır.
» Müşterilerin akaryakıt istasyonu marketine tek başlarına girmeleri
istenmelidir.
» Akaryakıt istasyonu marketi dışında sıra oluşması durumunda sosyal
mesafenin korunması sağlanmalı, kalabalık oluşmasını engelleyecek
önlemler alınmalıdır.
» Akaryakıt istasyonu marketinde yer alan ürünler mümkün olduğunda cam
veya tezgâhların arkasında korumaya alınmalıdır.
» Akaryakıt istasyonu marketlerinde ambalajsız gıda satışı yapan personel
tek kullanımlık eldivenler kullanarak servis yapmalı, her müşteriden sonra 
90 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
eldivenler çıkarılmalı ve kapaklı çöp kutusu/çöp torbasına atılmalıdır.
» Personel ile müşteri arasına, direkt temas kurmalarının önlenebilmesi
ve damlacık yoluyla bulaşın engellenmesi amacıyla şeffaf bir bariyer
yerleştirilmelidir.
» Müşterilerin ödemelerinde tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan
ödeme yapmaları teşvik edilmelidir.
19.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin akaryakıt istasyonu marketinin girişinde görünür bir yere asılmış
olan ve içeride uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi
okuması sağlanmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarında sosyal mesafeyi
sağlamaları konusunda uyarılmalıdır.
» Müşterilerin maskeli olarak akaryakıt istasyonunda alışveriş yapması
sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun
olarak basit bez maske takılması yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için
maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri akaryakıt istasyonundaki markete girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği
veya en az %70’lik alkol içeren kolonya ile ellerini ovalamalıdır.
» Müşteriler, akaryakıt istasyonu marketinde satışa sunulan paketli olmayan
gıda maddelerine seçme amacıyla dokunmamalıdır. Bu ürünleri çalışanlar
vermelidir.
» Müşteriler, akaryakıt istasyonu marketinde mecbur kalmadıkça yüzeylere
dokunmamalıdır. Dokunulduğunda el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşterilerin market içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
19.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
hususunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 91
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmeli, değiştirilmesi öncesinde ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Akaryakıt istasyonuna dahil açık ve kapalı tüm alanlarda hizmet verme
sırasında müşteri ile 1 metreden daha uzak mesafede bulunulmalıdır.
» Eldivenin doğru kullanılmaması COVID-19 bulaşma riskini artırabileceğinden
çalışanlar müşteriden para veya fiş alırken teması önlemek için eldiven
kullanmamalıdır. El antiseptiği kullanılması yeterli olacaktır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
» Akaryakıt istasyonlarının market bölümlerinde yayınlanan/yayınlanacak
“COVID-19 Kapsamında Market ve Süpermarketlerde Alınması Gereken
Önlemler” de ayrıca uygulanacaktır. (LİNK KONULACAK!!!)
» Akaryakıt İstasyonunda Yeme-İçme ve Dinlenme Tesisi bulunması
durumunda yayınlanan/yayınlanacak “COVID-19 Kapsamında Restoran,
Lokanta ve Kafelerle İlgili Alınması Gereken Önlemler” buralarda da ayrıca
uygulanacaktır.
» Akaryakıt İstasyonunda Oto-Yıkama Bölümü bulunması durumunda
yayınlanan/yayınlanacak “COVID-19 Kapsamında Oto Yıkamalarda
Alınması Gereken Önlemler” buralarda da ayrıca uygulanacaktır. (LİNK
KONULACAK!!!)
» Akaryakıt İstasyonlarında Oto servis, Tamirhane, Lastik Değişim İstasyonu
bulunması durumunda yayınlanan/yayınlanacak “COVID-19 Kapsamında
Oto servis, Tamirhane ve Lastik Değişim Yerlerinde Alınması Gereken
Önlemler” buralarda da ayrıca uygulanacaktır. (LİNK KONULACAK!!!)
» Akaryakıt İstasyonlarında Mescit bulunması durumunda yayınlanan/
yayınlanacak “COVID-19 Kapsamında Cami ve Mescitlerde Alınması
Gereken Önlemler” buralarda da ayrıca uygulanacaktır.

19.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» Kapalı alanlar her gün su ve deterjanla düzenli olarak temizlenmelidir.
» Akaryakıt istasyonu marketinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı
kolları, telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir.
Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) “ No: 7681-52-9)
kullanılmalıdır.
» Klor bileşikleri ile temizlik yapılmasının uygun olmadığı yazar kasa,
bilgisayar klavyeleri, telefon ve diğer cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silinerek
dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Temizlik yapan personelin maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki
çöpe atmalı ve ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan yerlerde havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır.
19.4.1. Lavabo ve Tuvaletler
» Tuvaletlerde %70 alkollü el antiseptiği bulundurulmalıdır.
» Tuvalet alanlarına giriş kapıları otomatik kapı sistemine çevrilmelidir. Bu
imkân yoksa tuvalet alanına giriş kapılarını kolları çok sık dezenfetkte
edilmelidir.
» Tuvaletlerin zeminleri, klozetler, pisuvarlar, lavabolar, musluk ve batarya
başlıkları, kapı kolları sık sık temizlenir, dezenfekte edilmelidir.
» Tuvalet ve lavaboların temizlik saatleri kayıt edilmelidir ve görünür şekilde
asılmalıdır.
» Tuvaletlerde eksik malzeme olmamalı, devamlı sıvı sabun, tuvalet kâğıdı ve
kağıt havlu bulundurulmalıdır.
» El kurutma fanları kullanıma kapatılmalıdır. Tek kullanımlık kâğıt havlular
kullanılmalıdır.
» Tuvalet temizliği yapacak personel eldiven, maske ve gözlük/siperlik
kullanmalıdır.
» Tuvaletlerde hijyen bilgilendirme ve uyarı afişleri olmalıdır.

20. MARKET VE SÜPERMARKETLERDE ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER

Market ve süpermarketler sundukları hizmet ve müşteri kalabalığı nedeni ile
COVID-19 yayılmasını önlemek için sosyal mesafeyi korumanın zor olabileceği
alanlardır. Müşteri gereksinimleri mümkün olduğunca telefon ve internet
üzerinden karşılanmalıdır. Bunun gerçekleştirilemediği durumlarda bir seferde
daha çok gereksinim karşılanarak alışveriş sıklığı azaltılmaya çalışılmalıdır. Market/
Süpermarketin girişine COVID-19 kapsamında alınması gereken önlemlerle ilgili
afişler (el yıkama, maske kullanımı ve Market/Süpermarket içinde uyulması
gereken kurallar) asılmalıdır.
20.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» İçeride kalabalık oluşmasını engellemek için, dış kapıya içeriye girilmesini
engelleyecek basit bir uyarıcı/engelleyici koyulmalıdır. Bu, kapının her iki
tarafından tutturularak asılabilecek basit bir kırmızı renkli kordon ya da şerit
olabileceği gibi, kasa, plastik duba gibi bir blokaj materyali de olabilir.
» Market/Süpermarketlerdeki sorumlu kişi COVID-19 konusunda soru ve
endişelere yanıt verecek bilgiye sahip olmalıdır.
» Çalışanların iş kıyafetleri günlük olarak değiştirilmelidir.
» Market/Süpermarket girişinde ve içeride müşteriler tarafından kullanılmak
üzere el antiseptiği bulundurulmalıdır. El antiseptiğinin doluluk durumu
belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve boşalanı yenisi ile değiştirilmelidir.
» Çalışan ve müşteri dahil 8 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır.
» Market/Süpermarkette aralıklı olarak sosyal mesafenin korunması ile ilgili
anonslar yapılmalıdır.
» Giriş ve çıkışlar kişilerin birbirleriyle temasını engelleyecek şekilde
düzenlenmelidir.
» Müşterilerden Market/Süpermarkete tek başlarına girmeleri istenmelidir.
» Market ve süpermarketlerin dışında sıra oluşması durumunda sosyal
mesafenin korunması sağlanmalı, kalabalık oluşmasını engelleyecek
önlemler alınmalıdır. Gerekirse sosyal mesafeyi sağlayacak şekilde zeminde
işaretlemeler yapılmalıdır.
» İçeride sosyal mesafenin korunmasını sağlamak üzere kalabalık olmasını 
96 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
engelleyecek önlemler alınmalıdır. Reyonlarda bölgesel kalabalık oluşması
durumunda müşteriler uyarılmalıdır.
» Ürünlerden uygun olanlar daha önceden farklı miktarlarda paketlenip
satışa sunulmalıdır.
» Paketli olmayan ürünlere müşterinin dokunmaması sağlanmalıdır. Tek
kullanımlık eldivenler kullanılarak müşterilere servis yapılmalı ve her
müşteriden sonra eldivenler çıkarılmalı ve kapaklı çöp kutusu/çöp
torbasına atılmalıdır.
» Müşterilerin ödemelerinde tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan
ödeme yapmaları teşvik edilmelidir.
» Market/Süpermarketlerdeki oyuncak ve oyun alanları kapatılmalıdır.
» Kasa önünde sıra beklerken durulması gereken yerler zeminde sosyal
mesafeyi sağlayacak şekilde işaretlenmelidir.
» Kasalar arası mesafe, ödeme sıraları arasındaki sosyal mesafeyi koruyacak
şekilde düzenlenmelidir.
» Market ve süpermarket giriş ve çıkışına pedallı ve kapaklı çöp kutusu
konulmalı ve düzenli olarak boşaltılmalıdır.
20.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin Market/Süpermarketin girişinde görünür bir yere asılmış olan
ve içeride uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması
sağlanmalıdır. Bu bilgilendirme içerisinde ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes
darlığı gibi belirtileri olan müşterilerin Market/Süpermarkete girmemeleri
uyarısı yer almalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarındaki sosyal mesafeyi
korumaları konusunda uyarılmalıdır.
» Müşterilerin maskeli olarak Market/Süpermarkete girmesi sağlanmalıdır.
Market/Süpermarketler ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun
olarak bez maske takılması yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske
bulundurulmalıdır.
» Müşteri Market/Süpermarkete girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği veya en
az %70’lik alkol içeren kolonya kullanmalıdır.
» Müşteriler, Market/Süpermarket içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere
dokunmamalı, dokunmaları durumunda el antiseptiği kullanmalıdır.
» Alışveriş COVID-19 döneminde bir sosyal etkinlik (boş zaman etkinliği)
değildir. Müşterilerin Market/Süpermarket içinde mümkün olduğu kadar
kısa süre kalması sağlanmalıdır.
20.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
hususunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Market/Süpermarketlerde çalışma düzeni gerekli en az personel bulunacak
şekilde planlanmalıdır.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmeli, değiştirilmesi öncesinde ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Alışveriş sırasında müşteri ile 1 metreden daha uzak mesafede
bulunulmalıdır. İşin özelliğine göre müşteri ile 1 metreden daha yakın temas
olasılığı varsa, personelin (kasiyer, manav reyonu çalışanı vb.) tıbbi maske
ve yüz koruyucu kullanması sağlanmalıdır.
» Yüz koruyucu %70’lik alkol ile silinerek tekrar kullanılabilir.
» Personel, mesainin başlangıcı/bitişi ve gün içinde ellerini su ve sabunla
yıkaması konusunda uyarılmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
» Market/Süpermarket çalışanlarının eldiven kullanmaları, el temizliğine
olanak vermeyip, COVID-19 bulaşması riskini artıracağından,
önerilmemektedir. El hijyeni sağlanması için alkol içerikli el antiseptiklerinin
ulaşılabilir noktalarda bulundurulması yeterlidir. Ancak et ve et ürünleri, 
paketlenmemiş gıda maddeleri ve manav reyonunda çalışan personel
eldiven kullanmalıdır. Eldiven gıda dışındaki nesnelere değmemelidir.
Gün boyunca her işlemden sonra eldiven çıkarılıp, el hijyeni sağlanmalıdır.
Kullanılan eldiven çöp kovası/çöp torbasına atılmalı, yeni bir eldiven
takılmalıdır.
20.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» Market/Süpermarketler her gün su ve deterjanla düzenli olarak temizlik
yapılmalıdır.
» Market/Süpermarketlerin özellikle sık dokunulan yüzeylerinin (kapı kolları,
telefon ahizeleri, dolap yüzeyleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat
edilmelidir. Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon
için 1/100 sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır
suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri
yüzeylerde korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması
önerilen bir dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış
çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşikleri ile temizlik yapılmasının uygun olmadığı yazar kasa,
bilgisayar klavyeleri, telefon, POS cihazı ve diğer cihaz yüzeyleri %70’lik
alkolle silinerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Kasada bulunan ürün bantları günde en az 3 kez tek kullanımlık deterjanlı
bez ile silinmelidir.
» Çalışma tezgâhları, raflar, ekipmanları ve aletleri düzenli olarak temizlenmeli,
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Market arabaları ve sepetlerinin elle tutulan kısımları su ve deterjanlı bezle
sık sık temizlenmelidir. Market arabaları ve sepetler gün sonunda deterjanla
yıkanmalıdır.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp kapaklı
çöp kutusuna atmalı ve ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla
yıkamalıdır.
» Market ve Süpermarketlerin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması
sağlanmalıdır. 
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 99
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır.

21. OTO YIKAMALARDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

Oto yıkamalar toplum tarafından sıklıkla kullanıldığından COVID-19’un yayılmasını
önlemek için tedbirler alınması gereken alanlardandır. Oto yıkamaların görünür
yerlerine COVID-19 önlemleriyle ilgili bilgilendirme afişleri (el yıkama, maske
kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar) asılmalıdır. Müşteriler ve
çalışanlar için uygun yerlerde el antiseptiği bulundurulmalıdır.
21.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Oto yıkamanın kapalı alanda olması durumunda dış kapıdan içeriye
girilmesini engelleyecek basit bir uyarıcı/engelleyici konulmalıdır; renkli
kordon ya da şerit veya plastik duba gibi bir blokaj materyali bu amaç ile
kullanılabilir.
» Oto yıkama girişinde araç teslim alınmalı ve ödeme amacı dışında bekleme
amacıyla ofis alanına müşteri alınmamalıdır.
21.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Oto yıkama girişinde COVID-19 ile ilgili asılı afişte belirtilen kurallara
uyulmalıdır.
» Tıbbi/bez maske takılmalıdır.
» Diğer müşteriler ve çalışanlar ile aradaki sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4
adım) korunmalıdır.
» Mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunulmamalı, dokunulduğunda el
antiseptiği kullanılmalıdır.
21.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan çalışanlar
çalıştırılmamalıdır.
» Çalışanlarda ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşlarına yönlendirilmelidir.
» Çalışanlar arasında sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4 adım) korunmalıdır.
» Yapılacak araç içi her türlü işlemler dâhil olmak üzere çalışanların tümü iş
yerinde iken kurallara uygun maske takmalı, maskeler nemlendikçe ya da
kirlendikçe değiştirilmesi sağlanmalıdır. Yeni maske takılırken el antiseptiği
kullanmalıdır.
» COVID-19 bulaşmasını engellemek için çalışanlar gözlerine, yüzüne, ağız 
ve burunlarına dokunmamalı, el hijyenine dikkat etmeli; araç içinde işlem
yapılmadan önce çalışanların el hijyeni sağlanmalıdır. Bunun için, eller en
az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su ve sabunun olmadığı
durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
» İşin yürütümü esnasında kullanılan çizme, eldiven gibi malzemeler kişiye
özel olmalı ve ortak kullanımdan kaçınılmalıdır.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişi olmamalıdır.
21.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yeri temizliği günlük olarak yapılmalıdır. Sık kullanılan alanlar (masa ve
tezgahlar gibi) daha sık temizlenmeli ve bu alanlar havalandırılmalıdır.
» Hassas yüzeylerin (telefon, bilgisayar gibi) dezenfeksiyonu %70’lik alkol ile
ıslatılmış bezle silinerek yapılmalıdır.
» Sık dokunulan yüzeyler (kapı kolları, telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi)
temizliği, su ve deterjanla yapılması yeterlidir. Temizlik sonrası dezenfeksiyon
için 1/100 sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır
suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri
yüzeylerde korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması
önerilen bir dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış
çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Ortam havalandırması sık yapılmalı; dinlenme alanları, iş yeri tuvaleti
pencereleri açık tutulmalıdır.
» Tuvaletlerde tek kullanımlık kâğıt havlu konulmalıdır. Hava ile el kurutma
cihazları çalıştırılmamalıdır.

22. OTO SERVIS, TAMIRHANELER VE LASTIKÇILERDE
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

22.1. Oto Servislerinde (10 ve üzeri çalışanı olan) Alınması Gereken
Önlemler
Servis girişinde müşteriyi karşılayacak bir personel belirlenerek aracı teslim alması
sağlanmalı; iş yeri girişine ve görünür uygun yerlerine COVID-19 kapsamında
alınması gereken önlemlerle ilgili afişler (el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde
uyulması gereken kurallar) asılmalı ve aşağıdaki önlemler alınmalıdır. Müşteriler ve
çalışanlar için servis girişi ve içinde uygun yerlerde el antiseptiği bulundurulmalıdır.
22.1.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Çalışanların arasında sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4 adım) korunmalıdır.
» Servislerde sosyal mesafeyi koruyacak şekilde çalışma planı oluşturulmalıdır.
» Müşteri ağırlama bölümlerinde sosyal mesafeyi gözetecek şekilde
düzenleme yapılmalıdır.
» Müşterilerin temassız ödeme yapması teşvik edilmelidir.
22.1.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Servis girişinde COVID-19 ile ilgili asılı afişte belirtilen kurallara uyulmalıdır.
» Tıbbi/bez maske takılmalıdır.
» Diğer müşteriler ve çalışanlar ile arasında sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4
adım) korunmalıdır.
» Mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunulmamalı, dokunulduğunda el
antiseptiği kullanılmalıdır.
22.1.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan çalışanlar
çalıştırılmamalıdır.
» Çalışanlarda ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşlarına yönlendirilmelidir.
» Çalışanlar arasında sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4 adım) korunmalıdır.
» Yapılacak araç içi her türlü işlemler dâhil olmak üzere çalışanların tümü iş
yerinde iken kurallara uygun maske takmalı, maskeler nemlendikçe ya da
kirlendikçe değiştirilmesi sağlanmalıdır. Yeni maske takılırken el antiseptiği 
kullanmalıdır.
» COVID-19 bulaşmasını engellemek için çalışanlar gözlerine, yüzüne, ağız
ve burunlarına dokunmamalı, el hijyenine dikkat etmeli; araç içinde işlem
yapılmadan önce çalışanların el hijyeni sağlanmalıdır. Bunun için, eller en
az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su ve sabunun olmadığı
durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişi olmamalıdır.
22.1.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» Servislerin temizliği günlük olarak yapılmalıdır. Sık kullanılan alanlar (masa
ve tezgahlar gibi) daha sık temizlenmeli ve bu alanlar havalandırılmalıdır.
» Hassas yüzeylerin (telefon, bilgisayar gibi) dezenfeksiyonunu %70’lik alkol
ile ıslatılmış bezle silinerek yapılmalıdır.
» Servislerde sık dokunulan yüzeyler (kapı kolları, telefon ahizeleri, masa
yüzeyleri gibi) temizliği, su ve deterjanla yapılması yeterlidir. Temizlik
sonrası dezenfeksiyon için 1/100 sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay
bardağı) çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir.
Klor bileşikleri yüzeylerde korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için
kullanılması önerilen bir dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için
1/10 sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9)
kullanılmalıdır.
» Servise verilen araçların iç kısımları, müşteriye teslim edilmeden önce
dezenfekte edilmelidir.
» Ortam havalandırması sık yapılmalıdır.
» Servislerdeki dinlenme alanları, iş yeri tuvaleti pencereleri açık tutulmalıdır.
Tuvaletlerde tek kullanımlık kâğıt havlu konulmalıdır. Hava ile el kurutma
cihazları çalıştırılmamalıdır.
22.2. Tamirhanelerde (10’un altında çalışanı olan) Alınması Gereken
Önlemler
Tamirhanelerde randevulu çalışma sistemi önerilir. Tamirhanelerin girişine ve
görünür uygun yerlerine COVID-19 kapsamında alınması gereken önlemlerle ilgili
afişler (el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar) 
asılmalı ve aşağıdaki önlemler alınmalıdır. Müşteriler ve çalışanlar için tamirhane
girişi ve içinde uygun yerlerde el antiseptiği bulundurulmalıdır.
22.2.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Dış kapıdan içeriye girilmesini engelleyecek basit bir uyarıcı/engelleyici
konulmalı, renkli kordon ya da şerit veya plastik duba gibi bir blokaj materyali
bu amaç ile kullanılabilir.
» Tamirhane girişinde araç teslim alınmalı ve iş yerinin kapalı alanına müşteri
alınmamalıdır.
» Çalışanların arasında sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4 adım) korunmalıdır.
» Tamirhaneye misafir alınmamalıdır.
» Tamirhanede sosyal mesafeyi koruyacak şekilde çalışma planı
oluşturulmalıdır.
» Müşterilerin temassız ödeme yapması teşvik edilmelidir.
22.2.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Tamirhane girişinde COVID-19 ile ilgili asılı afişte belirtilen kurallara
uyulmalıdır.
» Tıbbi/bez maske takılmalıdır.
» Diğer müşteriler ve çalışanlar ile arasında sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4
adım) korunmalıdır.
» Mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunulmamalı, dokunulduğunda el
antiseptiği kullanılmalıdır.
22.2.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan çalışanlar
çalıştırılmamalıdır.
» Çalışanlarda ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşlarına yönlendirilmelidir.
» Çalışanlar arasında sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4 adım) korunmalıdır.
» Çalışanların tümü kurallara uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmesi sağlanmalıdır. Yeni maske takılırken el
antiseptiği kullanmalıdır.
» COVID-19 bulaşmasını engellemek için çalışanlar gözlerine, yüzüne, ağız 
106 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
ve burunlarına dokunmamalı, el hijyenine dikkat etmelidir. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su ve
sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişi olmamalıdır.
22.2.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» Tamirhanenin temizliği günlük olarak yapılmalıdır. Sık kullanılan alanlar (masa
ve tezgahlar gibi) daha sık temizlenmeli ve bu alanlar havalandırılmalıdır.
» Hassas yüzeylerin (telefon, bilgisayar gibi) dezenfeksiyonu %70’lik alkol ile
ıslatılmış bezle silinerek yapılmalıdır.
» Tamirhanelerde sık dokunulan yüzeyler (kapı kolları, telefon ahizeleri,
masa yüzeyleri gibi) temizliği, su ve deterjanla yapılması yeterlidir. Temizlik
sonrası dezenfeksiyon için 1/100 sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay
bardağı) çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir.
Klor bileşikleri yüzeylerde korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için
kullanılması önerilen bir dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için
1/10 sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9)
kullanılmalıdır.
» Ortam havalandırması sık yapılmalıdır.
» Tamirhanedeki dinlenme alanları, iş yeri tuvaleti pencereleri açık tutulmalıdır.
» Tuvaletlerde tek kullanımlık kâğıt havlu konulmalıdır. Hava ile el kurutma
cihazları çalıştırılmamalıdır.

23. OTO GALERI VE OTO KIRALAMA İŞLETMELERINDE
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

Oto galeri, oto kiralama işletmeleri kapalı iş yeri özelliğinde olduğundan COVID-19
bulaşma riski açısından önlem alınması gereken yerlerdendir. İş yerinin görünür
bir yerine COVID-19 bulaşma riski açısından alınması gereken önlemlerle ilgili
bilgilendirme afişleri (el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken
kurallar) asılmalıdır.
23.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» İş yerinde personel ve müşteri arasında sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4
adım) korunmalıdır.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Eşlik eden diğer
kişilerin dışarıda kalmaları özendirilmelidir.
» İş yerine misafir alınmamalıdır.
» İş yeri girişinde ve içinde uygun yerlerde el antiseptiği bulundurulmalıdır.
» İş yerinde sosyal mesafeyi koruyacak şekilde çalışma planı oluşturulmalıdır.
» Müşterilerin temassız ödeme yapması teşvik edilmelidir.
23.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen COVID-19 ile ilgili kuralları açıklayan bilgilendirmeyi
okuması sağlanmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarındaki sosyal mesafeyi
sağlamaları hususunda uyarılmalıdır.
» Müşterilerin gerek iş yerine girmesi gerekse inceleme vs. için araçlara
binmeleri esnasında maske takmaları sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri ve genel
olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması yeterlidir.
» Müşterilerin iş yerine girdiğinde olduğu gibi inceleme vs. için araçlara
binmeden önce de alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70 alkol içeren
kolonya kullanmaları sağlanmalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır.
Dokunulduğunda el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.

23.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
çalıştırılmamalıdır.
» Personelde ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler gelişirse,
tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşlarına yönlendirilmelidir.
» Personel arasında sosyal mesafe (en az 1 metre, 3-4 adım) korunmalıdır.
» Tüm personel kurallara uygun maske takmalı, maske nemlendikçe ya da
kirlendikçe değiştirilmesi sağlanmalıdır. Yeni maske takılırken el antiseptiği
kullanmalıdır.
» COVID-19 bulaşmasını engellemek için çalışanlar gözlerine, yüzüne, ağız
ve burunlarına dokunmamalı, el hijyenine dikkat etmelidir. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su ve
sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişi olmamalıdır.
23.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yeri temizliği günlük olarak yapılmalıdır. Sık kullanılan alanlar (masa ve
tezgahlar gibi) daha sık temizlenmeli ve bu alanlar havalandırılmalıdır.
» Hassas yüzeylerin (telefon, bilgisayar gibi) dezenfeksiyonu %70’lik alkol
ile ıslatılmış bezle silinerek yapılmalıdır. Müşteri tarafından incelenen
araçların elle temas edilen noktaları da her incelemeden sonra aynı şekilde
dezenfekte edilmelidir.
» Müşterilerden teslim alınan kiralık araçlar da dezenfekte edilmeli ve tekrar
kiralanma-dan önce en az bir gün bekletilmelidir.
» İş yerlerinde sık dokunulan yüzeyler (kapı kolları, telefon ahizeleri, masa
yüzeyleri gibi) temizliği, su ve deterjanla yapılması yeterlidir. Temizlik
sonrası dezenfeksiyon için 1/100 sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay
bardağı) çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir.
Klor bileşikleri yüzeylerde korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için
kullanılması önerilen bir dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için
1/10 sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9)
kullanılmalıdır.
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 109
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki çöp
kutusuna atmalı, ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalı,
sabun ve suyun olmadığı durumlarda el antiseptiği kullanmalıdır.
» Ortam havalandırması sık yapılmalıdır.
» İş yerlerindeki dinlenme alanları, iş yeri tuvaleti pencereleri açık tutulmalıdır.
» Tuvaletlerde tek kullanımlık kâğıt havlu konulmalıdır. Hava ile el kurutma
cihazları çalıştırılmamalıdır.

 

24. OFIS VE BÜRO SISTEMINDE FAALIYET GÖSTEREN TÜM
İŞLETMELERDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

Ofis ve büro sisteminde faaliyet gösteren işletmeler kapalı alanda hizmet sunduğu
için COVID-19 salgınının yayılması açısından özellik arz eder. İş yerinin girişine /
görünür bir yerine COVID-19 kapsamında alınması gereken önlemlerle ilgili afişler
(el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar) asılmalıdır.
İş yeri girişinde ve içinde uygun yerlerde el antiseptiği bulundurulmalıdır.
24.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Çalışan personel COVID-19 hakkında bilgilendirilmelidir.
» İş yerinde 4 metrekareye bir kişi düşecek şekilde personel ve müşteri
planlaması yapılmalıdır,
» İş yerinde personelin birbiriyle ve müşterilerle aralarında sosyal mesafeyi
(en az 1 metre, 3-4 adım) koruyacak şekilde düzenleme yapılmalıdır.
» Müşteriler iş yerine tek başlarına girmelidir. Eşlik eden diğer kişilerin dışarıda
kalmaları özendirilmelidir.
» İş yerine misafir alınmamalıdır.
» İş yerine gelen müşterilere su dışında içecek ve yiyecek ikramı
yapılmamalıdır.
24.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması sağlanmalıdır.
Bu bilgilendirme içerisinde ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi
belirtileri olan müşterilerin iş yerine girmemeleri uyarısı yer almalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70’lik alkol
içeren kolonya kullanılmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarındaki sosyal mesafeyi
korumalıdır.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. İş yerleri ve
genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalı,
dokunmaları durumunda el antiseptiği kullanmalıdır.
112 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
» Ödemelerde kredi kartı kullanılacaksa mümkünse temassız ödeme tercih
edilmelidir.
» Nakit para ödemelerinde el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
24.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
hususunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» İş yerinde çalışma düzeni gerekli en az personel bulunacak şekilde
planlanmalıdır.
» Çalışanlar, diğer çalışanlar ve müşteriler ile aralarındaki sosyal mesafeyi
korumaları konusunda uyarılmalıdır.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmeli, değiştirilmesi öncesinde ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Personel, mesainin başlangıcı/bitişi ve gün içinde ellerini su ve sabunla
yıkaması konusunda uyarılmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
24.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yerinde her gün su ve deterjanla düzenli olarak temizlik yapılmalıdır.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, 
telefon ahizeleri, dolap yüzeyleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat
edilmelidir. Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon
için 1/100 sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır
suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri
yüzeylerde korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması
önerilen bir dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış
çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşikleri ile temizlik yapılmasının uygun olmadığı bilgisayar klavyeleri,
telefon ve diğer cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silinerek dezenfeksiyon
sağlanmalıdır.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp kapaklı
çöp kutusuna atmalı ve ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla
yıkamalıdır.
» Tuvaletlerde tek kullanımlık kâğıt havlu konulmalıdır. Hava ile el kurutma
cihazları çalıştırılmamalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır. Salon tipi klimalar ve vantilatörler kullanılmamalıdır.

25. EMLAKÇILAR VE GAYRIMENKUL DANIŞMANLIK
OFISLERINDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

Emlakçılar ve gayrimenkul danışmanlık ofisleri kapalı iş yeri özelliğinde olduğundan
COVID-19 bulaşma riski açısından önlem alınması gereken yerlerdendir. İş yerinin
görünür bir yerine COVID-19 bulaşma riski açısından alınması gereken önlemlerle
ilgili bilgilendirme afişleri (el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması
gereken kurallar) asılmalıdır. İş yeri girişinde ve içinde uygun yerlerde el antiseptiği
bulundurulmalıdır.
25.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» Çalışan personel COVID-19 hakkında bilgilendirilmelidir.
» İş yerinde 4 metrekareye bir kişi düşecek şekilde personel ve müşteri
planlaması yapılmalıdır.
» İş yerinde ve emlak gösterimi sırasında personelle müşteri arasında sosyal
mesafe (en az 1 metre, 3-4 adım) korunmalıdır.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Eşlik eden diğer
kişilerin dışarıda kalmaları özendirilmelidir.
» İş yerine misafir alınmamalıdır.
» İş yerine gelen müşterilere su dışında içecek ve yiyecek ikramı
yapılmamalıdır.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirmelidir. Yeni maske takılırken el antiseptiği
kullanılmalıdır.
25.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması
sağlanmalıdır.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Eşlik eden diğer
kişiler dışarıda kalmalı, iş yerine misafir kabul edilmemelidir.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarındaki sosyal mesafeyi
korumaları hususunda uyarılmalıdırlar.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri
ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması 
116 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde el antiseptiği veya en az %70’lik alkol içeren
kolonya ile kullanılmalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır.
Dokunulduğunda el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Ödemelerde kredi kartı kullanılacaksa mümkünse temassız ödeme tercih
edilmelidir.
» Nakit para ödemelerinde el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
» Emlakçılar ve gayrimenkul danışmanları araçla müşterileri ev, dükkan
göstermeye götürürken “COVID-19 Kapsamında Ticari Taksiler ve Taksi
Duraklarında Alınması Gereken Önlemler” başlıklı rehbere göre hareket
etmelidir.
25.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
konusunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirmelidir. Yeni maske takılırken el antiseptiği
kullanılmalıdır.
» Müşteri ile 1 metre sosyal mesafe korunmalıdır.
» Kalem kullanmak gerektiğinde çalışanlar ve müşteriler kendilerine ait
kalemleri kullanmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda el antiseptiği kullanılmalıdır. Antiseptik
içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Personel temizlik yaparken eldiven kullanabilir. Eldivenli iken gereksiz
herhangi bir yere dokunulmamaya çalışılmalıdır. İş bitince eldiven çıkarılıp, 
el hijyeni sağlanmalıdır.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişi olmamalıdır.
25.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır. Salon tipi klimalar ve vantilatörler kullanılmamalıdır.
» İş yerlerinde her gün düzenli olarak temizlik yapılmalıdır.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (anahtarlar, kapı
kolları, telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir.
Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum
hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde
korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir
dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış çamaşır
suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı bilgisayar klavyeleri, telefon ve diğer
cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki çöp
kutusuna atmalı, ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalı,
sabun ve suyun olmadığı durumlarda el antiseptiği kullanmalıdır.

26. ELEKTRONIK VE TELEKOMÜNIKASYON MAĞAZALARINDA
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

Elektronik ve telekomünikasyon mağazaları müşteri yoğunluğu nedeniyle
COVID-19 bulaşma riskinin yüksek olduğu iş yerleridir. Bu iş yerlerinde iş yerinin
görünür bir yerine COVID-19 kapsamında alınması gereken önlemlerle ilgili afişler
(el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde uyulması gereken kurallar) asılmalı ve
aşağıdaki önlemler alınmalıdır.
26.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» İçeride kalabalık oluşmasını engellemek için, dış kapıya içeriye girilmesini
engelleyecek basit bir uyarıcı/engelleyici koyulmalıdır. Bu, kapının her iki
tarafından tutturularak asılabilecek basit bir kırmızı renkli kordon ya da şerit
olabileceği gibi, kasa, plastik duba gibi bir blokaj materyali de olabilir.
» Çalışan ve müşteri dahil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde içeriye müşteri
alınmalıdır. Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4 adım) uyulmalı, bu
mesafe yer işaretleriyle belirlenmelidir.
» İş yeri girişinde müşteriler tarafından kullanılmak üzere el antiseptiği veya
en az %70’lik alkol içeren kolonya bulundurulmalıdır. El antiseptiğinin
doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve her zaman dolu olması
sağlanmalıdır.
» Elle temas edilen teşhir ürünleri (cep telefonu, TV kumandası, oyun konsolu,
klavye vb.) her müşteriden/müşteri incelemesinden sonra %70’lik alkolle
temizlenmelidir.
» Ürünlerin ambalajı açılmamalı, müşterilerin sadece teşhir ürünlerini
incelemelerine izin verilmelidir.
» Test edilen mikrofonlar (karaoke mikrofonları gibi) mutlaka streç film ile
kaplanmalı ve her müşteriden sonra streç film yenilenmelidir. Yenileme
işlemi sonrası personel el antiseptiği kullanmalıdır.
» Personeli korumak için tezgâhlar ve müşteri alanı arasına geçici bir ayırıcı
veya pencere yerleştirilmelidir.
» Müşterilerden tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan ödeme
yapmaları istenmelidir.
26.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride 
uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi okuması
sağlanmalıdır.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Eşlik eden diğer
kişiler dışarıda kalmalı, iş yerine misafir kabul edilmemelidir.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarındaki sosyal mesafeyi
sağlamaları hususunda uyarılmalıdırlar.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri
ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun olarak bez maske takılması
yeterlidir. Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde el antiseptiği veya en az %70 alkol içeren
kolonya kullanmalıdır.
» Müşteriler, iş yeri içinde mecbur kalmadıkça yüzeylere dokunmamalıdır.
Dokunulduğunda el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşterilerin iş yeri içinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
26.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri
konusunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan personel
çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, tıbbi maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirmelidir. Yeni maske takılırken el antiseptiği
kullanılmalıdır.
» Müşteri ile 1 metre sosyal mesafenin korunmalıdır. Müşteriye ürünün
tanıtılması, gösterilmesi gibi mesafenin korunamadığı durumlarda çalışma
öncesinde tıbbi maskeye ek olarak yüz koruyucu kullanılmalıdır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda el antiseptiği kullanılmalıdır. Antiseptik
içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Personel temizlik yaparken eldiven kullanabilir. Eldivenli iken gereksiz 
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 121
herhangi bir yere dokunulmamaya çalışılmalıdır. İş bitince eldiven çıkarılıp,
el hijyeni sağlanmalıdır.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişi olmamalıdır.
26.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» İş yerlerinde her gün düzenli olarak temizlik yapılmalıdır.
» İş yerlerinin temizliğinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları,
telefon ahizeleri, masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir.
Bu amaçla, su ve deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100
sulandırılmış (5 litre suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum
hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde
korozyon oluşturabilir. Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir
dezenfektandır. Tuvalet dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış çamaşır
suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşiklerinin uygun olmadığı yazar kasa, bilgisayar klavyeleri, telefon
ve diğer cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silerek dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Çalışma tezgâhları, ekipmanları ve aletleri düzenli olarak temizlenmeli,
%70’lik alkol ile dezenfekte edilmelidir.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki çöp
kutusuna atmalı, ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkamalı,
sabun ve suyun olmadığı durumlarda el antiseptiği kullanmalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan iş yerlerinin havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır. 

27. TESISATÇILARDA (ELEKTRIK, SU, DOĞALGAZ VB.)
ALINACAK ÖNLEMLER

Tesisatçılar ısıtma, aydınlatma, doğalgaz, elektrik, su kullanımı vb. gibi ihtiyaçların
sağlanmasına yarayan araçların uygun yerlere döşenmesi ya da döşenen bu
araçların arıza-değişme gibi durumlarında satış, servis hizmetlerinin verildiği, ticari
faaliyetlerin yürütüldüğü iş yerleridir.
Tesisatçıların COVID-19 kapsamında bazı önlemleri alması gerekmektedir. Bu
önlemler iş yeri çalışanları ve müşteriler arasında hastalığın bulaşması ve yayılmasını
önlemek için önemlidir.
Bu iş yerlerinde iş yerinin görünür bir yerine COVID-19 kapsamında alınması
gereken önlemlerle ilgili afişler (el yıkama, maske kullanımı ve iş yeri içinde
uyulması gereken kurallar) asılmalı ve aşağıdaki önlemler alınmalıdır.
27.1. İş Yerine Yönelik Önlemler
» İçeride kalabalık oluşmasını engellemek için, dış kapıya içeriye girilmesini
engelleyecek basit bir uyarıcı/engelleyici koyulmalıdır. Bu, kapının her iki
tarafından tutturularak asılabilecek basit bir kırmızı renkli kordon ya da şerit
olabileceği gibi, kasa, plastik duba gibi bir blokaj materyali de olabilir.
» İş yerinde çalışan ve müşteri dahil 4 metrekareye 1 kişi olacak şekilde
içeriye müşteri alınmalıdır. Sosyal mesafe kurallarına (en az 1 metre, 3-4
adım) uyulmalı, bu mesafe yer işaretleriyle belirlenmelidir.
» Müşterilerden iş yerine tek başlarına girmeleri istenmelidir. Eşlik eden diğer
kişiler dışarıda kalmalıdır.
» İş yerlerine misafir alınmamalıdır.
» İş yeri girişinde müşteriler tarafından kullanılmak üzere alkol bazlı el
antiseptiği veya en az %70’lik alkol içeren kolonya bulundurulmalıdır. El
antiseptiğinin doluluk durumu belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve her
zaman dolu olması sağlanmalıdır.
» Evlerde/ofislerde hizmet sunmaya giden personel tek kullanımlık eldivenler
ve ayakları için galoş kullanarak hizmet sunmalı, her evden sonra eldivenler
ve galoşlar çıkarılmalı ve kapaklı çöp kutusu/çöp torbasına atılmalıdır.
Eldivenle yüzeylere temastan kaçınılmalıdır.
» Evlerde/ofislerde hizmet sunmaya giden personel işe başlamadan önce ve
işi bitirdikten sonra alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70’lik alkol içeren 
kolonya kullanmalıdır.
» Evlerde/ofislerde hizmet sunulan kapalı ortamlarda müşterilerle aynı
ortamda bulunulan süre mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır.
» Evlerde/ofislerde hizmet sunarken 1 metrelik sosyal mesafe korunmalı,
maske kullanılmalı, vida gibi malzemeler ağza götürülmemelidir.
» Ofislerde hizmet sunulan kapalı ortamlar hizmet öncesi, süresince ve
sonrasında kapı pencere açılarak havalandırılmalıdır.
» Müşterilerin ödemelerinde tercihen temassız olmak üzere nakit olmayan
ödeme yapmaları teşvik edilmelidir.
» İş yerinde satışı yapılan ürünlerin ambalajı açılmamalı, müşterilerin sadece
teşhir ürünlerini incelemelerine izin verilmelidir.
» Teşhir ürünleri her müşteriden/müşteri incelemesinden sonra %70’lik
alkolle temizlenmelidir.
27.2. Müşterilere Yönelik Önlemler
» Müşterilerin iş yerinin girişinde görünür bir yere asılmış olan ve içeride
COVID-19 ile ilgili uyulması beklenen kuralları açıklayan bilgilendirmeyi
okuması sağlanmalıdır.
» Müşteriler, diğer müşteriler ve çalışanlar ile aralarındaki sosyal mesafeyi
korumaları konusunda uyarılmalıdır.
» Müşterilerin maskeli olarak iş yerine girmesi sağlanmalıdır. Bu tip iş yerleri
ve genel olarak toplum içinde kuralına uygun bez maske takılması yeterlidir.
Girişte maskesi olmayanlar için maske bulundurulmalıdır.
» Müşteri iş yerine girdiğinde alkol bazlı el antiseptiği veya en az %70’lik alkol
içeren kolonya kullanmalıdır.
» Müşteriler, iş yerinde mecbur kalmadıkça yüzeylere ve malzemelere
dokunmamalıdır. Dokunulduğunda el antiseptiği kullanılmalıdır.
» Müşterilerin iş yerinde mümkün olduğu kadar kısa süre kalması
sağlanmalıdır.
» Evlerde hizmet alınan kapalı ortamlar hizmet öncesi, süresince ve sonrasında
kapı pencere açılarak havalandırılmalıdır.
27.3. Personeli Korumaya Yönelik Önlemler
» Çalışan personelin COVID-19’un bulaşma yolları ve korunma önlemleri 
COVID-19 | SALGIN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA REHBERİ 125
konusunda bilgilenmesi sağlanmalıdır.
» Ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtileri olan ve COVID-19
veya temaslısı olan personel çalıştırılmamalıdır.
» Personel çalışırken ateş, öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı gibi belirtiler
gelişirse, maske takılı olarak sağlık kuruluşuna yönlendirilmelidir.
» Çalışan personelin tümü kuralına uygun maske takmalı, maske nemlendikçe
ya da kirlendikçe değiştirilmeli, değiştirilmesi öncesinde ve sonrasında el
antiseptiği kullanılmalıdır.
» Açık ve kapalı tüm alanlarda (ev, inşaat alanı, iş yeri gibi) hizmet sunumu
sırasında müşteri ile sosyal mesafenin (en az 1 metre, 3-4 adım) korunmasına
dikkat edilmelidir.
» Eldivenin doğru kullanılmaması COVID-19 bulaşma riskini artırabileceğinden
çalışanlar müşteriden para veya fiş alırken teması önlemek için eldiven
kullanmamalıdır. El antiseptiği kullanılması yeterli olacaktır.
» Çalışan personelin el hijyenine dikkat etmesi sağlanmalıdır. El hijyenini
sağlamak için, eller en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanmalı, su
ve sabunun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmalıdır.
Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
» Çalışan personel dinlenme alanlarında en az 1 metrelik sosyal mesafeyi
korumalı ve maske takmayı sürdürmelidir. Yemek yerken ya da su/çay/
kahve içilirken, maske çıkarılacağı için bunun yapıldığı kapalı alanda aynı
anda birden fazla kişinin olmaması sağlanmalıdır.
» Çalışan personellerin işini yaparken kullandığı araç gereçlerin (alet takımı,
aletler, kişisel koruyucular baret vb) her kullanımdan sonra %70’lik alkolle
dezenfekte edilmelidir.
27.4. Ortam Temizliği, Dezenfeksiyonu ve Havalandırma
» Kapalı alanlar her gün su ve deterjanla düzenli olarak temizlenmelidir.
» İş yerinde özellikle sık dokunulan yüzeylerin (kapı kolları, telefon ahizeleri,
masa yüzeyleri gibi) temizliğine dikkat edilmelidir. Bu amaçla, su ve
deterjanla temizlik sonrası dezenfeksiyon için 1/100 sulandırılmış (5 litre
suya yarım küçük çay bardağı) çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No:
7681-52-9) kullanılabilir. Klor bileşikleri yüzeylerde korozyon oluşturabilir.
Dayanıklı yüzeyler için kullanılması önerilen bir dezenfektandır. Tuvaletlerin
dezenfeksiyonu için 1/10 sulandırılmış çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit 
Cas No: 7681-52-9) kullanılmalıdır.
» Klor bileşikleri ile temizlik yapılmasının uygun olmadığı yazar kasa,
bilgisayar klavyeleri, telefon ve diğer cihaz yüzeyleri %70’lik alkolle silinerek
dezenfeksiyon sağlanmalıdır.
» Müşteriler ödeme terminalini kullanır ve dokunurlarsa hemen arkasından
%70’lik alkol ile temizlenmelidir.
» Temizlik yapan personelin tıbbi maske ve eldiven kullanması sağlanmalıdır.
Temizlik sonrasında personel maske ve eldivenlerini çıkarıp iş yerindeki
çöp kutusuna atmalı ve ellerini en az 20 saniye boyunca su ve sabunla
yıkamalıdır.
» İş yerlerinin kapı ve pencereleri açılarak sık havalandırılması sağlanmalıdır.
» Merkezi havalandırma sistemleri bulunan yerlerde havalandırması temiz
hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde düzenlenmeli, havalandırma
sistemlerinin bakımı ve filtre değişimleri üretici firma önerileri doğrultusunda
yapılmalıdır. Salon tipi klima ve vantilatör kullanılmamalıdır.
» İş yerinin sahip olduğu fiziki ortamda müşteri yoğunluğu ve müşteriler arası
mesafenin korunmasını sağlamak için koltuklar. sandalyeler ve oturaklar
arası en az 1 metre mesafe olacak şekilde düzenleme yapılmalıdır.

29-05-2020/BTO