ULUSLARARASI İLİŞKİLER VE UZAY ÇALIŞMALARI:
UZAY KEŞFEDİLİRKEN BİZ NE YAPIYORUZ?
Hasibe TALAŞ
Özet: Aydınlanma çağından günümüze kadar dünya toplumları ve devletler sürekli bir
dönüşüm içerisinde bulunmaktadır. İlk buharlı makinelerin icadından bugüne teknik ve bilimsel
ilerlemeler devletlerarası ilişkileri de beraberinde dönüştürmeye devam etmektedir. Uzay
alanında yaşanan gelişmelerde dünya siyasetine etkisi sebebiyle Uluslararası İlişkiler
literatüründe yer almıştır. Çalışmada uzay faaliyetlerinin literatürdeki yeri, devletler için önemi
ve gelecekteki katkıları açısından genel bir bilgilendirme yapılacaktır. Sonrasında ise ülkemizin
uzay alanındaki yeri hakkında genel bir değerlendirme yapılarak uzun vadede çözülmesi
gereken sorunlar tespit edilmeye çalışılacaktır. Çalışmada 21. yy ve geleceğin yükselen trendi
uzay hakkında genel bir bilgilendirme yapılarak gelecek neslin alana daha çok ilgi duymasını
sağlamak amaçlanmaktadır.
GİRİŞ
21. yüzyılda teknolojinin hızlı gelişmesi sebebiyle tüm dünya devletleri ve insanlık
büyük bir dönüşüm geçirmektedir. İçinde bulunduğumuz bu dönüşüme ayak uydurabilenler
gelecekte oluşacak yenidünya sisteminde çıkarlarını ve varlığını koruyabileceklerdir. Teknoloji
öyle büyük bir hızla ilerliyor ki bugün eğer bu teknolojiyi bir yerden yakalamazsak birkaç on
yıl sonra gelinen seviyede yakalamamız çok zor hatta imkânsız. Bugün teknolojide gelinen
noktayı ve bunun uluslararası sisteme ve topluma etkisini takip etmek ve bu konudaki
eksiklerimizi ve ihtiyaçlarımızı belirlemek için kendimizi sürekli güncellememiz
gerekmektedir. Bu sebeple çalışmada, uzay teknolojilerinin dünya siyasetine etkisi ile birlikte
uzay teknolojileri ve uzay faaliyetleri açısından ülkemizin güncel durumu ele alınacaktır.
İnsanlığın yeni gizemli kalesi uzay; Ay’da ve Mars’ta kalıcı askeri üsler, madencilik endüstrisi
için uzay ekipmanları, yörüngede yapılacak bir otelle uzay turizmi benzeri faaliyetler amacıyla
parsellenmeye başlandı. Sonsuz bir kaynağa sahip olmasına karşın uzay alanında stratejik
öneme sahip noktalarda yer almak, çalışmaların sürdürülebilirliğini sağlaması bakımından
önem arz etmekte ve gelişmiş devletler bu stratejik bölgelere kalıcı olarak yerleşmenin hazırlığı
içindeler. Soğuk Savaş dönemi ABD ve SSCB arasında bir prestij sağlama aracı olarak başlayan
uzay yarışı getirdiği yenilikler ile birlikte artık çok aktörlü bir yarış alanı ve bu yarışta sadece
devletler değil birçok özel kuruluş da yerini almış durumda. Uzay turizmi, uzay madenciliği,
uzay jeopolitiği, uzay ekonomi politiği, uzay sosyolojisi, uzay savaşı, uzay hukuku, uzay
silahları, uzay kuvvetleri, uzay üsleri, uzay üretim tesisleri vb. birçok yeni alan açan uzay
faaliyetlerinde geri kalan devletler dünya siyasetinde de geri kalacakları aşikârdır. Bir astronot
kıyafetinin maliyetinin 12 milyon dolar olduğu düşünüldüğünde uzay faaliyetlerinde bulunmak
zahmetli olsa da uzaya ilgi her geçen gün artmaktadır. Ülkemizde son yıllarda uzaydaki
rekabetin farkındalığı artmış ve uzayda yer almak için çalışmalara hız verilmiştir. Bu
farkındalığın artmasında Çin ve Hindistan gibi azgelişmiş ülkeler arasında bulunan ülkelerin
uzay çalışmalarında ulaştığı seviye ve uzayın silahlandırılması için yapılan çalışmaların etkisi
olduğu düşünülmektedir. Günümüz rekabet koşulları dikkate alındığında uzay faaliyetleri
yürütebilme açısından kendi kendine yeterlilik seviyesine ulaşmak, uluslararası siyasette etkili
olabilmenin koşulları arasında bulunmaktadı.
Dünya siyasetinde uzay çalışmalarında etkili olan devletlerin avantaj elde ettiği
gözlemlenmektedir. Bu sebeple çalışmanın amacı uzay teknolojilerine sahip olmanın
uluslararası siyasete etkisini belirlemek ve bir durum tespitinde bulunmaktır. Çalışmanın birinci
bölümünde uzay çalışmalarının neden önemli olduğuna cevap aranacak olup ikinci bölümde,
Uluslararası İlişkiler disiplinindeki yeri, gelişim süreci ve literatürdeki önemli kaynaklar
incelecek, üçüncü bölümde ise Türkiye’nin uzay çalışmaları hakkında bilgiler verilecektir.
Nihayetinde, gelecekte uzay çalışmalarının disipline etkilerine yer verilerek çalışma
sonuçlandırılacaktır.
SONUÇ
Uzayın yeni bir mücadele alanı haline dönüşmesi ile uzay faaliyetleri son on yıldır hız
kazanmıştır. Uzayın tüm insanlığın ortak malı olarak kabul edilmesi ve barışçıl amaçlar taşıdığı
sürece devletlerin uzay faaliyetlerinde serbest olması alanda yeni sorunları beraberinde
getirmiştir. Uzay sonsuz bir kaynak olsa da Dünya yörüngesinde yapılan faaliyetler teknik
sebepler dolayısıyla sınırlıdır. Örneğin iletişim uydularının yerleştirildiği eş zamanlı yörünge,
dünya ile aynı hızda dönmektedir ve bu alana sınırlı sayıda uydu fırlatılabilmektedir. Diğer
yörünge alanlarında ise gök cisimlerinin yanı sıra artan uzay faaliyetleri sebebiyle yörünge
enkazları bulunmaktadır ve uydu alanları daraltmaya başlamış ve uyduların güvenliğinin
sağlanması hayli zorlaşmıştır. Yörüngede yaşanacak büyük bir kazanın nelere sebep olacağını
anlatan Yerçekimi (Gravity) bilim kurgu filminde ele alındığı üzere, bir uzay kazasının domino
etkisi yaratması ve tüm dünyayı etkileyecek bir küresel felakete sebep olma ihtimali de uzayda
mümkün görünmektedir. Uzayda gelecekte uydu alanları nasıl belirlenecek? Uzay
faaliyetlerine yeni katılan devletler sınırlı uydu alanlarında nasıl yer edinebilecekler? Olası uzay
çarpışmalarında nasıl hukuki süreçler izlenecek? Yörünge temizliği nasıl yapılacak? Yörünge
temizliği masrafları ülkeler arasında nasıl paylaşılacak? Sorularına cevap aranmaktadır. Uzayın
getirdiği kazanımlar uzay sanayisinin ekonomik değerini arttırmış ve stratejik endüstriyel
alanlar arasına girmiştir. Gökcisimlerinde yapılan keşifler sonucunda yeryüzünde bulunmayan
farklı elementlerin uzayda varlığı tespit edilmiş ve uzay madenciliği çalışmaları başlamıştır.
Uluslararası sistemde uzay faaliyetlerini denetleyen bir kurumun bulunmaması uzay
çalışmalarının takibinin nasıl yapılacağı hususunda belirsizlik yaratmaktadır. Uzayın
yönetiminin nasıl yapılacağı konusundaki belirsizlik, devletler arasında bir güvenlik sorunu
yaratmış ve uzayda silahlanma arayışı başlamıştır. Gelecekte uzayda askeri üsler kurulması ve
uzayda kullanılabilecek silahlar üzerinde çalışmalar yapılmakta, uzay kuvvetleri
oluşturulmaktadır. ABD’nin uzay kuvvetleri kurmak için hazırlıklara başlamasının ardından
NATO uzayı yeni savaş alanı olarak tanımlama çalışmalarına başlamıştır. Yaşanan bu
gelişmelere bakıldığında yakın gelecekte uzay savaşları, uzay hukuku, uzay jeopolitiği, uzay
savunma stratejileri, uzay ekonomi politiği Uluslararası İlişkiler disiplininde sıklıkla karşımıza
çıkacağı ileri sürülebilir. Ayrıca uzayda kurulacak insani yerleşmeler ile birlikte uzay
sosyolojisi, sağlığı, psikolojisi; uzay şehir ve yerleşim planlamacılığı, mimarisi gibi birçok
bilim alanının ortaya çıkacağı öngörülmektedir. Uzay biliminin hızla gelişen disiplinler arası
bir bilim dalı olması dikkate alındığında her alanda uzay çalışmalarının önem kazanacağı
öngörülmektedir. Tüm bu alanlarının tespitinin ve planlamasının doğru yapılması durumunda,
gelecekteki teknolojik ve bilimsel seviyeyi yakalamak mümkün görünmektedir. Türkiye’nin
geleceği yakalamak için oluşturacağı uzay stratejisinin temelinde planlı bir uzay eğitim
politikasının yer alması gerektiği söylenebilir.
KAYNAKÇA
CARR Edward Hallet , The Twenty Years’ Crisis 1919-1939: An Introduction to the Study of
International Relations, Macmillian And Co., Limited, Londra ,1941
ERDEM Tolga “Uluslararası İlişkilerde Yeni Perspektif: Astropolitiğe Giriş” Trakya
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran 2018, Cilt 20, Sayı 1(431-446)
ERDEM Tolga, ÖRKİ Armağan, “Uluslararası İlişkilerde Klasik Askeri Güç Anlayışının
Evrimi: Dış Uzay Sahası” İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi, 2019; 2(1):12 – 28
HAYS Peter L. “Space Power Theory” “Handbook of Space Security” ss. 57-80, 2015
LUPTON David E., “Space Warfare: A Space Power Doctrine” 1998
https://pdfs.semanticscholar.org/d01d/946322d85ba8be22a75221b0084c4307e1...
LUTES Charles d. And HAYS Peter L. with MANZO Vincent A., YAMBRİCK Lisa M. And
BUNN M. Elanie “Toward a Theory of Spacepower, Selected Essay” Institute for National
Strategic Studies National Defense University
MOLTZ, James Clay MOLTZ “Space and Strategy: A Conceptual versus Policy Analysis,”
Astropolitics, Vol. 8, No. 3 (September-December 2010).
ROBERTS Darrly, “Space and İnternatinoal Relations” The Journal Politics, cilt 50, No.4,
November 1988 ss.1075-1090
SADEH Eligar “Space Strategy in The 21st Century, Theory and Policy” Routledge Taylor &
Francis Group, USA New York, 2013
SCHROGL, Kai-Uwe, Hays Peter L., Robinson Jana, Moura Denis, Giannopapa Christina,
“Handbook of Space Security” Springer Science Business Media, New York, 2015
SÖKMEN Aşkın İnci, “Uzay Jeopolitiği: Güç Dengesinde Önemli Avantaj Alanı”, Çomak, H.
Sancaktar, C. Demir, S. (Ed.) Uluslararası Güvenlik, ss. 81-91 İstanbul, Beta Yayıncılık, 2016
STINE, Harry G., Confrontation In Space. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, Inc. 1981
ZABORSKIY Victor, “Policy and Strtegic Considerations of The Russian Space Program”
Space Strategy in the 21st Century, Theory and Policy pp. 237-247, 2013
12-02-2021
