Yeni Türkiye Cumhuriyeti- Graham Fuller-

Derleyen: Halit YILDIRIM 24 Kasım 2008

Her ne kadar siyasete askeri müdahale hâlâ mümkünse de, bu durum eskiye kıyasla
daha az kabul edilebilir bir olgudur, hele Türkiye Avrupa Birliği (AB) üyeliği yolunda
mücadele verdikçe. Türkiye’de AB üyeliği yolunda yürütülen kampanyaya AKP öncülük
etmektedir. Soğuk Savaş sırasında Türkiye’nin asıl ilişkisi, anlaşılır şekilde ABD ileydi,
ancak Fuller’ın da vurguladığı gibi, Türkiye’nin şimdi Avrupa, Avrasya ve Orta Doğu ile
ilgili menfaatleri vardır. Washington politika yapıcılarının keşfetmekte oldukları gibi, artık
Türkiye’nin gündemi ABD’nin gündemiyle örtüşmemektedir. Her ne kadar Washington’daki
Büyükelçilik Ankara için çok önemli olmaya devam etse de, Soğuk Savaşın sona ermesi,
siyasette ve ticarette Avrupa’nın öne çıkması, artık Türkiye’nin jeopolitik konumunun
kaçınılmaz olarak getirdiği değişiklikler ve fırsatlar Türkiye için çok yönlü bir dış politika
dikte etmektedir.
Cumhuriyet’in kurulmasından sonra Türkiye, Orta Doğu’ya sırtını dönmüştür, Fuller
bu olguyu “Kemalist tarihsel lobotomi”nin1
bir eseri olarak nitelendirmektedir.
Türk-Arap ilişkilerinde uzun süren bir kesintinin ardından bugün artık Türkiye, bölge
ile bağlarını yeniden kurmaktadır.
Türkiye, İsrail ile önemli bir stratejik ilişki geliştirmiş olmakla birlikte, bu yönelimini
Orta Doğu’da geliştirmekte olduğu bir dizi başka ilişki ile de dengelemektedir. Türkiye’nin
bağımsız dış politikasının en iyi göstergesi, komşusu, önemli bir ticaret ortağı ve Arap
olmayan bir ülke olarak İran’la ilişkisidir. Özellikle Şah’ın 1979’da devrilmesinden sonraki
on yıl olmak üzere, gergin geçen yıllardan sonra iki ülke makul derecede dostane ilişkiler
geliştirmiştir.
Washington’un hoşuna gitmese de, Türkiye ve İran güvenlik konusunda ortak bâzı
çıkarları olduğunu fark etmişlerdir. Bu durum, ABD ile Türkiye arasında gözlenen çıkar
ayrışmasının önemli bir örneğidir.
“Yeni Türkiye Cumhuriyeti” kendi yolunu ve kendi sesini buldukça, Soğuk
Savaş’ın daha basit hareket tarzlarına geri dönmenin imkanı olmayacaktır. Bundan dolayı,
ABD-Türkiye ilişkilerinin kalitesi kaçınılmaz şekilde evrilip olgunlaşacaktır, aynen
Türkiye’nin durumunda olduğu gibi.
Augustus Richard Norton
Boston Üniversitesi Antropoloji ve Uluslararası İlişkiler Profesörü
Yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin Türkçe Çevirisine Önsöz
Söz konusu başlık benim tarafından değil, ABD’deki yayıncı tarafından seçilmiştir ve
korkarım biraz yanıltıcı olabilir, zira kitap gerçekte Türkiye’de bir “Yeni Cumhuriyet”ten
değil, daha çok yeni bir dönemden söz etmektedir. Doğru başlık “Türkiye’nin dünyadaki Yeni
Yeri” olmalıdır, çünkü kitabın odaklandığı nokta budur.
İkincisi, gerek küresel düzeyde gerekse bölgedeki ABD politikalarına oldukça eleştirel
baktığımı okuyucu fark edecektir. Üzülerek belirtmeliyim ki ABD, orta Doğu ve Avrasya
bölgesinde hegemonik veya tahakkümcü bir rol oynamaya yeltendiği sürece Türk ve
Amerikan politikaları bir ölçüde çelişik olmak durumundadır. Bu tür politikaların devri
geçmiştir. Artık Türkiye’nin kendisini çevreleyen bütün bölgelerde ve bütün yönlerde önde
gelen bir oyuncu olacağı çok-kutuplu bir dünyaya dönüşmek durumundayız.
1
Lobotomy (veya leucotomy): Beynin bir kısmını kesip çıkartma; beynin ön tarafına girip çıkan sinir hatlarının
iptal edilmesi; ciddi bir zihinsel hastalığın tedavisi için beyindeki bazı sinirlerin kesildiği, çoğu kez ciddi bilişsel
ve kişiliksel değişikliklere yol açan tıbbi operasyon.
www.altinicizdiklerim.com 2
Türk dış politikasını takip ettiğim uzun yıllar boyunca, genel olarak Türkiye’nin
hemen hemen her komşusu ile ilişkileri kötüydü. Aslında böyle olması gerekmiyordu. Oysa
bugün Türkiye oldukça akıllı biçimde hemen her komşusuyla iyi ilişkiler kurmuş durumdadır.
İşte bu iyi komşuluk ilişkileri, Türkiye’nin bölgedeki güç ve etkisini geçmiş on yıllara kıyasla
çok daha sağlam hale getirmektedir.
Bu arada okuyucularımdan bana bir iyilik yapmalarını istiyorum: Bir süre için,
1960’larda Türkiye’de istihbarat görevlisi olarak hizmet verdiğimi veya uzun yıllar CIA’de
çalıştığımı unutun. Zamanla her şey değişir, benim görüşlerim de değişti. Lütfen bu kitabı
sanki arkasında özel bir amaç güdüyormuş gibi okumayın. Argümanları ve analizi maksatlı
değil. Söylediklerimi ciddiye alın, çünkü demek istediğim sâdece söylediğimdir, ne eksik, ne
de fazla.
Kitap herhangi bir ABD politikasını veya istihbarat gündemini ileri taşımak için
tasarlanmış değildir. Gizli bir kanaldan ABD politikasına yardım etmek için yazıyor değilim.
Esasen, ABD politika yapıcılarının çoğu bu kitaptan hoşlanmayacaktır.
Graham E. Fuller/Vancouver, BC/Mart 2008-08-20
Çevirenin Önsözü
Her şeyden önce Fuller, Türkiye’yi ve İslam dünyasını iyi tanıyan biri. Hayatının bir
bölümünde istihbarat görevlisi olarak, bir bölümünde bölgeye ve Türkiye’ye duyduğu kişisel
ilgi ve yakınlık nedeniyle içinde bulunduğumuz coğrafyayı gezmiş, tanımış, gözlemlemiş biri.
Türkçe, Arapça, Farsça ve Rusça biliyor. Bölgemizi çoğumuzdan daha iyi bildiği, gelişmeleri
de gayet yakından takip ettiği kesin.
İkincisi, akademik kimliği de olan Fuller’ın takdire değer bir analitik yeteneğe ve
sağduyulu bir yaklaşıma sâhip olması.
Benim için Fuller’ı önemli kılan bir üçüncü husus ise, farklı din ve kültürlerin, farklı
coğrafyaların yetiştirdiği insanlar olmamıza karşın, sorunların kaynağına ilişkin tespit ve
çıkarsamalarının büyük çoğunluğunda aramızda bir frekans uyumu, bir paralellik olması.
Kitapta ileri sürülen görüşler elbette ki bazılarına ters gelecektir. Görüşlerine katılsak
da, katılmasak da, Fuller’ın değerlendirmesi okunmayı, üzerinde ciddiyetle durup düşünmeyi
hak ediyor.
Mustafa Acar/Ankara 7 Mart 2008
GİRİŞ
Türkiye Orta Doğu’da mıdır?
Sorunun basit cevabı tabii ki “evet”tir: Jeopolitik ve coğrafi yönden Türkiye, orta
Doğu’nun bir parçasıdır; aynen Avrupa’nın, Akdeniz’in, Balkanların ve Kafkasların da bir
parçası olduğu gibi. Fakat soru, aslında coğrafyanın çok ötesine; kimlik, oryantasyon ve
derinlerde yatan arzularla ilgili meselelere de uzanmaktadır.
Oysa 1960’lara kadar ABD Dışişleri Bakanlığı bürokrasisi, Türkiye’yi Yakın Doğu
İlişkileri Bürosu aracılığıyla takip ediyordu. Türkiye, NATO’ya katıldıktan sonra, tek bir
kalem darbesiyle, Avrupa İlişkileri Bürosu’na transfer edildi. Hem Türklerin Batılı olma
arzularını okşamak, hem de bürokratik kolaylık amacıyla, Türkiye gayet basitçe yeniden
sınıflandırılmıştı (“sınıf atlatılmıştı” demeye cüret etsek mi acaba?)
Türkiye Avrupa’nın parçası olsa bile, orta Doğu’daki coğrafi konumu, Türkler bundan
hoşlansa da hoşlanmasa da, ülkeyi Orta Doğu siyasetinin tam göbeğine kaçınılmaz şekilde
çekmektedir.
On yıllarca yıldır ABD’nin sadık bir müttefiki olarak görülen Türkiye’nin bundan
sonra sadakatini rutin bir şekilde sürdürmeyeceğine dair açık işaretler bulunmaktadır. Elbette,
Türkiye’deki bu tutum kayması, Washington’a karşı başka ülkelerin tutumunda meydana
gelen değişikliklere paralel gitmektedir.
www.altinicizdiklerim.com 3
Uluslararası Stratejik Araştırma Örgütü’nün (International Strategic Research
Organization: ISRO) 2004’te yaptığı, Türklerin algılarına ilişkin saha araştırmasında ortaya
çıkan çarpıcı sonuçlara göz atalım:
-ABD, Türkiye’ye yönelik bir numaralı tehdit olarak sıralanmıştır; bunu Yunanistan,
Ermenistan ve İsrail takip etmektedir. Rusya yedinci, İran dokuzuncudur.
-ABD, Türkiye’ye en dost ülkeler sıralamasında yedincidir.
-Dünya barışını en çok tehdit ettiğine inanılan ülkeler sıralamasında ABD açık ara ilk
sırada yer almış, ABD’yi İsrail ve İngiltere izlemiştir.
-Buna rağmen, ilginç bir şekilde, kriz zamanlarında (deprem, iç savaş vb.) Türkiye’nin
en çok güvenebileceği ülkeler sıralamasında ABD ilk sırada yer almıştır.
Böylesi bir baş döndürücü ve kontrol dışı değişim ortamında çok az Müslüman ülke,
bu tür bir sendeletici geçiş sürecini başarıyla veya olumlu bir şekilde geride bırakabilmiştir.
Sonuç olarak, yeni ve daha bağımsız tarzında Türkiye artık, bölgede basit bir Batı
“hayranı” olarak algılanmaktadır. Müslüman dünyada Türkiye ilk defa olumlu anlamda
izlemeye-ve belki de taklit etmeye-değer bir ülke olarak görülmektedir.
Dinî açıdan Türkiye nüfusunun %99.8’i Müslümandır. Mezhep açısından bakıldığında
ise, güçlü bir cemaatsel kimlik duygusuna sâhip hatırı sayılır (yüzde 30) bir Alevi (heterodoks
Şii) topluluk mevcuttur. Buna ilave olarak, Türkiye açıkça çoklu bir etnik yapıya sahiptir:
Ülkedeki en büyük etnik azınlık olan Kürtler, nüfusun yaklaşık %20’sini temsil etmekte ve
Türkçe-olmayan, Farsça ile akraba bir dil konuşmaktadırlar.
Her ne kadar durum biraz iyileşmiş olsa da, Türkiye’nin “Kürt sorunu” henüz
çözülmüş olmaktan çok uzaktır; üstelik Saddam sonrası Irak’ta Kürtlerin izlediği siyaset
nedeniyle, şimdi artık daha karmaşık bir hal almıştır.
İslami hareketler Orta Doğu’ya yayıldıkça, Türk hükümetinin siyasal İslam’ın her
türüne karşı hasmane tutumu, ülkenin İslami radikalizme karşı bir siper olma imajına katkıda
bulunmuştur. Buna ilaveten, Sovyetler Birliği’nin çökmesinden sonra, yeni bağımsızlığa
kavuşan, orta Asya’daki Türki devletlerle etnik bağları, Türkiye’nin stratejik önemini
arttırmıştır; aynen Hazar ve Orta Asya petrol ve doğal gazının dağıtımında bir geçiş güzergahı
olma planlarının da ülkenin stratejik önemini arttırdığı gibi. Bu zaman zarfında Türkiye İsrail
ile askeri ilişkilerini de yoğunlaştırmıştır.
11 Eylül 2001’den sonra Washington, Terörizmle Küresel Savaşta (TKS), bölgedeki
ABD askeri operasyonlarını desteklemek konusunda Türkiye’nin kendisine doğal bir ortak ve
destek kaynağı olmasını ve anti-İslamcı ideolojinin muhkem sembolü olarak kalmasını
beklemiştir. Ancak bu beklentiler Washington’un umduğu yönde gerçekleşmemiştir.
Kitabın anahtar iddialarından biri, modern Türkiye Cumhuriyeti’nin-orta Doğu ve
Avrasya’dan uzun bir anormal izole olma döneminden sonra-bugün artık yeniden Orta Doğu
siyasetinin bir parçası haline gelme sürecinde olduğudur. Bu süreç, Türkiye’nin dünyadaki
yeni jeopolitik konumuna ilişkin genişleyen vizyonuyla bağlantılıdır. Dolayısıyla, Batı’nın
son yarım asırda kendisinden gayet memnun olduğu Türkiye, şimdi yeniden dönmekte olduğu
uzun dönemli rotadan geçici bir jeopolitik sapmayı temsil etmektedir. Her ne kadar bu
“tarihin dönüşü” Türkiye’nin Batı ile ilişkisini kısmen sulandırıp karmaşıklaştırsa da, aynı
zamanda bu ilişkiyi zenginleştirmekte ve tamamlamaktadır.
Bu kitapta aynı zamanda Türkiye’nin, ABD ile ilişkisinin daha önceki yakınlık
düzeyini üç temel nedenle büyük ölçüde kalıcı biçimde kaybetme sürecinde olduğu ileri
sürülmektedir. Birincisi, Sovyetler Birliği’nin çöküşü ve Avrupa siyasetinin yeniden
düzenlenişi, Türkiye’ye yönelik başlıca stratejik-jeopolitik tehdidi ortadan kaldırmıştır.
İkincisi, hemen hemen aynı zamanda, Washington’un Orta Doğu’daki bölgesel gündeminin
Ankara’nın bölgedeki kendi çıkarlarıyla çatıştığı algısı giderek güçlenmektedir. Üçüncüsü,
Ankara, alternatif siyasî ve ekonomik opsiyonlar öneren Müslüman dünya, Avrasya, Rusya ve
Çin ile giderek daha fazla yeni stratejik bağlantılar kurmuştur.
www.altinicizdiklerim.com 4
Her ne kadar bu ilişkiler büyük ölçüde AKP yönetimi altında hızlanmışsa da, ben bu
özel kaymayı, Ankara’nın Washington ile bağlarını kaçınılmaz şekilde değiştirecek, uzun
dönemli bir jeopolitik kayma olarak değerlendiriyorum.
Washington’un bakış noktasından Türkiye, bugün artık çok daha zor, bağımsız
düşünen, daha önceki on yıllara kıyasla çok daha az güvenilir bir müttefiktir, hâttâ bazıları
Türkiye’nin kaybedildiğini bile söyleyebilir.
Kısım 1
Türkiye’nin Tarihsel Yörüngesi
Tarihsel Mercek
Türklerin Orta Doğu’ya Karşı Tutumu
Türkler en azından dört nesildir kendilerini Orta Doğu’dan boşanmış
hissetmektedirler. Türkiye’de bugün Osmanlı İmparatorluğu zamanından kalma kişisel
anılarını ailesiyle hâlâ paylaşabilecek durumda çok az yaşlı nine kalmıştır. Onlarca yıldır
devam eden Kemalist-eğilimli tarih öğretimi, genelde İslam dünyası, özelde Arap dünyası
hakkında olumsuz düşünme yönünde, ülkenin beynini yıkamıştır. Türkler Müslüman dünyayı
sâdece geri kalmışlık ve aşırılıkçılıkla ilişkilendirecek şekilde yetiştirilmişlerdir.
Türkiye’nin tarihte izlediği yörüngeye bakmak için en azından üç temel mercek vardır:
Kemalist, tarihsel ve döngüsel/diyalektik mercek. Bu merceklerden her birinde birçok hakikat
payı olsa da hiçbiri hikayenin tamamını yansıtmamaktadır.
Türkiye’nin stratejik kimliği hâlâ bir oluşum süreci içindedir.
Kemalist Görüş: Türkiye’nin Tarihten Radikal Kopuşu
Türkiye’nin tarihi seyrine ilişkin geleneksel görüş, klâsik Kemalist-veya Atatürkçükurucu ideolojiyi yansıtmaktadır.
Bu görüşe göre, Kemalist dönem, Osmanlı sonrası devleti Batılılaşmış, homojen, etnik
temelli bir ulus-devlete dönüştürmüştür.
Bu Batılılaştırmacı vizyon, Kemalist bir elit zümreye, Türkiye’yi karanlık Osmanlı
geçmişinden alıp ona parlak ve aydınlık bir Batılı gelecek bahşetme rolü biçmiştir. Söz
konusu Kemalist elitlerin amaç ve ihtiyaçlarına hizmet edecek bir şekle sokulmuş Türkiye’nin
modern ulusal anlatısı ve kurucu miti ile birlikte bu vizyonun bekçiliği, Kemalist mirasın
önde gelen koruyucusu olarak görev yapan ordu tarafından yerine getirilmektedir.
Her ne kadar prensipte demokrasiye bağlı olsa da, koruma ve kollama rolü, geçmişte
orduyu ideolojik tehditler karşısında müdahalede bulunmaya zorlamıştır. Bunun sonucu
olarak, geride kalan seksen yılda ordu, zaman zaman ülkeyi Atatürk’ün çizdiği rotaya geri
döndürmek üzere harekete geçmiştir; bir mizahçının gözlemiyle, “alıştırma tekerlekleri
üzerinde demokrasi” yâni.2
Pekala, Türklerin dilinde “Batılılaşma” denince acaba tam olarak ne akla gelir?
Ondokuzuncu yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Batılılaştırmacı reformların ilk günlerinden
beri Batılılaşma, kültürel bir projeye karşılık olarak değil, daha ziyade Batı’nın gücüne
kavuşmaya karşılık olarak kullanılmıştır; özellikle de Batı emperyalizminin sızmalarına karşı
kendini daha iyi savunmak amacıyla. Esasen, gelişmekte olan dünyada bir bütün olarak
modernleşme tarihi göstermektedir ki Batılılaşma genel olarak bir modernleşme ve kendini
sağlamlaştırma biçimi olarak algılanmıştır, bir kültürel öykünme biçimi olarak değil.
Bizzat Mustafa Kemal Atatürk’ün Batılılaştırma süreci bile Batı’nın Türkiye ve
menfaatlerine yönelik niyetleri konusunda kuşkularla yüklüdür. Dahası, Atatürk’ün reform
yaklaşımı, kendi sağlığında gayet canlı iken, ölümünden sonra donup bir-izm’e dönüşmüştür.
2 Alıştırma tekerlekleri (training wheels): Bisiklet sürmeyi yeni öğrenmeye çalışan birinin düşmemesi için arka
tekerleğin iki yanına yerleştirilen küçük destek tekerlekler. (ç.n.)
www.altinicizdiklerim.com 5
Bunun sonucu olarak reformlar, halefleri tarafından belki Atatürk’ün kendisinin bile
onaylamayacağı yollarla uygulamaya sokulmuştur.
Tarihçi Görüş: Türk Tarihinde Devamlılık
Türkiye’nin tarihsel serüveni ile ilgili ikinci bir görüş, olayı yeni Türkiye
Cumhuriyeti’nin kuruluşu ile değil; 1839 yılındaki Tanzimat (idari reformlar) ile yola çıkan
çok daha uzun bir reform süreci ile başlatır.
Bu görüşün taraftarlarına göre-hayati, sağlam ve önemli de olsalar-Kemalist
reformların ön adımları daha önceki yüzyılda atılmıştır; söz konusu reformlar durup dururken
aniden ortaya çıkmış şeyler değildir veya Türk tarihinde köklü bir kopuşu temsil etmezler.
Bununla birlikte bu görüş, Atatürk’ün bir reformcu ve kurtarıcı olarak olağanüstü etkisini
hiçbir şekilde küçümsemez.
Bu yüzden de bu görüş açısından Kemalist reformlar tamamen “devrimci” olarak
değerlendirilmez, özellikle de reformların neredeyse bir yüzyıl geriye giden öncü adımları
dikkate alındığında.
Döngüsel/Diyalektik Görüş
Türkiye’nin tarih macerasıyla ilgili üçüncü bir görüş, ki kişisel olarak benim
benimsediğim görüş budur, hem Kemalist kurumsallaşmış değişimin merkezi önemini hem de
reformist geleneğin büyük bir süreklilik içinde Osmanlı dönemine kadar gittiğini kabul eder.
Bu görüş şuna inanır ki Kemalist reformlar, Türk siyasî, toplumsal ve ideolojik yaşamına bir
dizi otoriteryen yenilikler ve ayrımcılık biçimleri takdim etmiştir; tarihin ışığında bu
reformlardan bazılarını bugün artık, ana akım Türk kültüründen çok keskin, gerçekçi olmayan
biçimde sapmış zararlı aşırılıklar olarak görmek mümkündür. Daha sert terimlerle söylersek
diyebiliriz ki Atatürk, Türkiye üzerinde ülkenin İslamı ve Osmanlı geçmişi hakkında bir
ulusal amneziye yol açmış bir tür “kültürel lobotomi” uygulamıştır. Bu, İslam-öncesi Türk
tarihinin ırkçı eğilimli bir bakışla yeniden okunması suretiyle yeni bir milliyetçilik oluşturmak
amacıyla yapılmıştır.
Sonuç olarak 1950 sonrası modern Türk tarihi, aşamalı bir şekilde Kemalist ideolojik
aşırılıkları törpüleyen ve milletin Cumhuriyet öncesi geçmişiyle daha rahat ve “normal” bir
ilişkiye dönmesini sağlayan bir süreç özelliği göstermiştir.
Sonuç itibariyle bu sentez, Kemalist ulus-inşa sürecinden kalma üç anahtar psikolojik
ve kültürel yarayı iyileştirmeye başlamaktadır. Bu yaralar şunlardan oluşmaktadır:
*Kemalist seçkinlerin bir kısmının bugün bile tam olarak terk etmediği, özellikle
ulusal politikalar üzerinde ciddi bir asker ağırlığı tarafından temsil edilen bir otoriteryenizm
mirası;

• Avrupa tarzı ve sözde “etnik olarak homojen” bir ulus devlet inşa etme sürecinde
  Türk olmayan etnik kimliklerin (özellikle Kürtlerin) dışlanması ve bastırılması;
• Kemalist dönemin Aydınlanma’dan mülhem reformlarında örtük biçimde mevcut
  olduğu üzere, İslam ve İslami geleneklerin kötülenmesi; ki bu reformlar, ülkeyi güçlendirmek
  için reform ve değişimin gereğini kabul eden ama İslam ve Osmanlı geçmişiyle de gurur
  duyan ve bugün artık ana akım Türk siyasetine dâhil olan daha geleneksel toplumsal
  sınıfların büyük bölümünü yabancılaştırmıştı.
  Osmanlı Dönemi
  Osmanlı Deneyimi: İyi mi, Kötü mü?
  Türklerin Arapları sevmediğini söylemek klişe bir ifadedir. Popüler Türk konuşma
  tarzında Araplar tembel, dürüst olmayan, geri, ihanet etmiş ve fanatik gibi sıfatlarla anılır. Öte
  yandan Araplar da halk arasında Türkleri anlayışı kıt, sert, emperyal, inatçı, Batı karşısında
  yaltaklanan ve kendi öz-kimliği konusunda kafası karışık insanlar diye nitelerler.
  www.altinicizdiklerim.com 6
  Türkler ve Araplar arasında ciddi bir düşmanlık, tarihi bir gerçek değildir, önceden
  tayin edilmiş, kaçınılmaz bir kader değildir; çokuluslu devletin bir dizi etnik temelli,
  milliyetçi ve birbirine rakip ulus-devlete yol verdiği Osmanlı İmparatorluğu’nun son
  günlerinde ortaya çıkmaya başlamıştır. Ancak bu neredeyse asırlık Arap-Türk siyasî
  düşmanlığı dönemi, muhtemelen sonuna yaklaşmakta; yeni ve daha verimli ilişkilere kapı
  aralanmaktadır. Bunun sonucunda, Osmanlı mirasına bugün artık bütün taraflarca daha
  dengeli bir gözle bakılmaktadır.
  Osmanlı yönetimi, bu çoklu tehditler karşısında çareler ararken, Osmanlıcılık doktrini
  adı altında, İslami kavramlar, reformcu inisiyatifler ve Batılı milliyetçilik arasında ilginç bir
  bileşim geliştirdi; çokuluslu imparatorluğa yeni bir “millî” bağlılık duygusu yaratmayı
  amaçlayan bir ideolojiydi bu. Osmanlıcılık, İslami fikirler ile Batılı Aydınlanma fikirlerini
  sentezlemeye yönelik bilinçli bir çabayı temsil ediyordu.
  Araplar ve İmparatorluğun Dağılması
  Her iki taraftaki popüler mitlerin aksine, Türkler ile Araplar arasında uzun süreli bir
  düşmanlık olmamıştır.
  Önemli gerçek şudur ki, imparatorluğun Arap nüfusu, ilke olarak, dağıldığı son ana
  kadar imparatorluğa sadık kalmıştır. Buna rağmen bugün yaygın Türk görüşü, imparatorluğun
  Arap nüfusunun İngiliz ve Fransızların yanında yer alarak “Türkiye’yi arkadan vurduğu”
  şeklindedir.
  Arap dünyasında Osmanlı otoritesini sarsmaya yönelik İngiliz ve Fransız gayretlerine
  rağmen, ta 1. Dünya Savaşı’na kadar, Osmanlı devleti, parlamentosu ve idari düzeni, Araplar
  tarafından büyük ölçüde kabul görmüştür. Bu dönemde Arap uleması bile neredeyse tam
  mutabakat halinde Osmanlı iktidarına ve kurumlarına sadık kalmıştır.
  Esasen etnik Arap milliyetçiliğine bağlı güçler, ancak imparatorluk çöktükten ve Arap
  dünyası sömürgeci İngiliz ve Fransız güçleri tarafından ele geçirildikten sonra üstünlük
  kurabilmişlerdir.
  Pan-İslamizmin Doğuşu
  Sultan II. Abdülhamit, imparatorluğun geniş Müslüman kesiminin bütünlüğünü
  koruyabilmek için Pan İslamizm ideolojisine yönelerek, Müslüman dünyanın tahtının Batılı
  imansızların tehdidi altında olduğunu belirten ve Müslümanları Hıristiyan Avrupalı işgalci
  düşmanlara karşı birlik olmaya çağıran kapsamlı bir ferman yayınladı.
  Pan-İslamist bir politika kavramının bizzat kendisi, bugün elbette ki modern
  Türkiye’nin Kemalist ideolojisine ve seküler değerlerine son derece yabancı bir kavramdır;
  oysa tarih, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan daha sâdece bir onyıl öncesinde
  İstanbul’da Pan-İslamizm düşüncesinin ne kadar da yaygın bir fikir olduğunu ortaya
  koymaktadır.
  Her ne kadar Pan-İslamizm ideolojisinin çağdaş Türkiye tarafından dış politikaya asla
  temel alınmayacağı neredeyse kesin ise de, realite şudur ki, bugün Müslüman dünya hâlâ bir
  lider arayışındadır. Mevcut liderlik boşluğunun ışığı altında Türkiye giderek daha fazla itibar
  edilen, bağımsız ve başarılı bir Müslüman ses olarak daha dikkatle dinlenmektedir. Türklerin
  birçoğunun böyle bir lider boşluğunu doldurma hevesi muhtemelen ancak minimal
  düzeydedir; birçok Müslümanın Türkiye’yi bu rolü oynamaya çağırması da çok muhtemel
  değildir. Ancak bu boşluk mevcut oldukça, Türkiye’nin eninde sonunda bölge üzerinde
  etkisini yaymaya en ehil ve becerikli ülke olma ihtimali, diğer bir Müslüman ülkeninkinden
  çok daha fazladır.
  Kemalist Deneyim
  Kemalistlerin Müslüman Dünyadan Kopuşu
  Kemalist misyon her ne kadar son derece reformist bir yapıya sâhip olsa da bu reform
  dürtüsü, durup dururken boşlukta doğmuş bir olgu değildir.
  www.altinicizdiklerim.com 7
  Kemalist reformlar, on dokuzuncu yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu reform hareketleri
  birikiminin bir sonucunu ve zirveye tırmandığı anı temsil eder!
  Türk Devleti ve Milletini Yeniden İnşa Etmek
  Kemalistler açıkça Türk etnik milliyetçiliği ve Osmanlı İmparatorluğu’nun çok etnik
  unsurlu, çok-dinli ve İslami yönelimli değerlerinin yerini alacak yeni bir milliyetçi değerler
  kümesi üzerine bina edilmiş yeni bir Türk ulus-devleti inşa etmek istiyorlardı.
  İlaveten, yeni etnik temelli ulus-devleti destekleyecek şekilde tarih de yeniden yazıldı:
  Buna göre Türklerin şan ve şerefi İslam’la değil, İslam’dan çok daha önceki dönemlerde
  başlamıştı; hâttâ bâzı yazarlar Türk tarihinin İslam’la batağa saplanmış hale geldiğini ileri
  sürdüler. Türk dili üzerinde de radikal değiştirme çalışmaları yapıldı: Osmanlı Türkçesinin
  merkezinde yer alan, Arapça ve Farsça’dan ödünç alınmış çok sayıda sözcük atılırken,
  bunların yerini eski Türkçe kökenli sözcüklerden türetilen geniş bir yeni sözcük dağarcığı
  aldı. Arapça alfabe kaldırılarak yerine Latin alfabe kondu. Bu değişiklikler, sonraki nesillerin
  Osmanlı geçmişine dair bütün bir yazılı külliyata rutin erişiminin önünü bir kalemde tıkadı.
  Siyasî alanda, saltanat kaldırılarak cumhuriyet kuruldu. Ayrıca, seçilmiş Batılı yasalar toptan
  alınarak, islam hukukunun bütün birikimi atıl hale getirildi. Batılı giyim tarzı yeni ve gerekli
  norm haline gelirken, kadınlar herhangi bir tür örtü kullanmaktan caydırıldı.
  Atatürk’ün 1924 yılında bizzat bütün Sünni dünyanın en üst dinî mercii olan Halifeliği
  kaldırmasıyla birlikte Türkiye, İslam dünyası ile ilişkilerine en önemli darbeyi vurmuş oldu.
  Bu son derece önemli bir olaydı.
  Bu eylem, bir İtalyan Başbakanı’nın dünyanın her yanında bulunan Katolik
  topluluklara danışmadan, ani bir kararla Papalığı ilga etmesi gibi bir şeydi.
  Halifeliğin devam eden eksikliği, yirmi birinci yüzyılın İslami hareketlerinin çoğunda
  yeni yankı bulmuştur. Gerçekten de bu eksikliğin İslam’ın bugünkü zayıflığının ve
  bölünmüşlüğünün üzerinde ciddi etkisi olduğu birçok kişi tarafından kabul edilmektedir.
  Kemalist Türkiye, Müslümanlar için, özellikle de Araplar için, İslam’ın, Arap
  dünyasının ve daha genelde İslam dünyasının Türklerle olan kadim bağlarının ve ortak
  kültürlerinin tümüyle reddini temsil etmektedir.
  Arap tarihi, 1258 yılında Abbasi Halifeliği’nin Moğollara yenik düşmesiyle “sona
  ermişti.” O günden sonra, Araplar uluslararası alanda bağımsız bir oyuncu olmaktan çıkmış;
  zira önce Selçuklu Türklerine, daha sonra da Osmanlı Türklerine boyun eğmişlerdi. Arap
  milliyetçileri, adı geçen yüzyıllar boyunca bağımsızlıklarını korumuş, kendi kurumlarını ve
  iktidarlarını geliştirmiş olsalardı-aynen Türkiye’nin I. Dünya Savaşı’ndan sonra yaptığı gibiAvrupa emperyalizmine daha iyi karşı koyabilir durumda olabileceklerine inanmaya
  başladılar.
  Türklerin Arap Dünyasını Kötülemesi
  I. Dünya Savaşı’ndan sonra, Arap dünyası, birçok nedenle Türk dış politikasının ilgi
  alanının bir hayli dışında kalmıştır: (1) Arap dünyası artık Türk devletinin bir parçası değildi;
  (2) Komşu Arap devletleri Avrupa’nın manda yönetimleri altındaydı, bundan dolayı da
  uluslararası alanda gerçek bir rol oynayabilir veya Ankara’ya bir tehdit oluşturabilir durumda
  değillerdi; (3) Türkiye, kendi içinde yeni ulus-inşası işleriyle fazlasıyla meşguldü; ve nihayet
  (4) Türkiye’nin önceliği, eski Avrupalı düşmanlarıyla yeni bağlar kurmaktı.
  İslam kültürü, Türklerin geri kalmışlığının ve zayıflığının kaynağı olarak görülüyordu;
  yeni aydınlanmış bir Türkiye’nin yükselişi, ancak “öteki” uçtan olacaktı. Bunun sonucu
  olarak Arapça ve Arap kültürü konusundaki çalışmalar, dinî çalışmalarla ilgilenen küçük bir
  azınlık çevresi dışında, Türk toplumunda neredeyse tamamen ortadan kalktı.
  Ateşli Türk milliyetçilerinin çoğunun gözünde İslam ve din adamları, Türk
  vatanseverliğinin antitezi haline gelmişti, ki Türk siyasî dilinde bunun anlamı, hainlik değilse
  bile bir hayli kuşkulu bir konuma düşmek demekti.
  www.altinicizdiklerim.com 8
  Kemalistlerin hızlı bir şekilde propagandasını yaptığı görüşe göre Arap dünyası,
  sâdece Osmanlı’nın geri kalmışlığının kaynağı değildi, aynı zamanda Türkiye’yi “karanlık
  çağlar”a geri götürme tehdidini de taşıyordu.
  Sonuç
  II. Dünya Savaşı’na kadar Müslüman dünya, Türk dış politikası hesaplarında son
  derece önemsiz bir rol oynamıştır. Yeni Cumhuriyet esas itibariyle daha acil olan Avrupa’nın
  emperyal siyasetinin meseleleriyle uğraşırken, Arap dünyasının büyük bölümü de Avrupa’nın
  emperyal mandasına girmişti. Sonuç olarak Ankara’nın bölgeye karşı tavrı; kültürel olarak
  red, siyasî olaraksa küçük görme değilse bile belirgin bir siyasî soğukluk şeklinde cereyan
  etmiştir.
  Soğuk Savaş Ara Dönemi
  Türkiye Batı Safında
  Sovyet tehdidinin yükselmesinin etkisiyle, Türkiye’nin yeni bir unsur olarak Batı
  savunmasına katılması ve Türkiye’de Arap dünyasına karşı artan ideolojik düşmanlık, TürkAmerikan ilişkilerinde önemli bir köşe taşı oluşturmuştu. Soğuk Savaş aynı zamanda Orta
  Doğu’ya yönelik Türk dış politikasında son derece dar görüşlü ve başarısız bir dönemi
  işaretlemektedir.
  1952’ye gelindiğinde Türkiye, Batı güvenlik sisteminin bütünleyici bir parçası haline
  gelmiş ve Washington tarafından bürokratik anlamda “Avrupa’nın parçası” olarak yeniden
  sınıflandırılmıştır. Türkiye, yüzyıllarca Avrupalı emperyal arzuların kurbanı olduktan sonra,
  artık Avrupa sistemi içinde kendisine koruma temin etmeyi başarmıştı.
  ABD, 1955’te Bağdat Paktı’nı vücuda getirmiştir. İngiltere, Türkiye, İran, Pakistan ve
  Afganistan ile, tek Arap üye olarak Irak monarşisinin dâhil olduğu bu pakt, Sovyetler
  Birliği’ni çevreleyip kuşatmaya dönük, daha geniş bir stratejinin parçasıydı. Ancak Türk ve
  Irak hükümetlerinin pakta verdikleri destek, Arap kamuoyunu kızdırdı; zira Arap kamuoyu
  kendisini ilgilendiren en büyük stratejik tehdit olarak Sovyet askeri saldırısını değil, devam
  eden Arap-İsrail askeri çatışmasını görüyordu.
  1950’den 1960’a kadar, Adnan Menderes yönetimi altında Türkiye’nin demokratik
  yolla seçilmiş ilk hükümeti döneminde, ülkenin dış politikası hemen tamamen Batının
  çıkarlarına göre pozisyon aldı.
  Türkiye, 1955’te Ürdün hükümetine, Bağdat Paktı’na katılmaması halinde (hiçbir
  zaman da katılmadı) Türkiye’nin bir gün Ürdün’e karşı İsrail’in yanında savaşabileceğini
  belirtti. Bu tehdidin ardından Washington ve Londra, Türkiye’yi esas itibariyle Batı-yanlısı
  olan Arap liderleri kendisinden uzaklaştırmaması konusunda uyardı.
  Cezayir’in Fransa’ya karşı sert bir anti-sömürgeci savaş verdiği sırada, 1955’te,
  Birleşmiş Milletler’de yapılan oylamada Türkiye Cezayir’in bağımsızlığına karşı oy
  kullanmak suretiyle gelişmekte olan dünyayı şoke etmişti. Ankara herhangi bir ulusal kurtuluş
  savaşına daha baştan kuşkuyla yaklaşıyordu.
  Ankara, Birleşik Devletler ile olan yakın bağlarına rağmen 1960’larda Washington ile
  iki ciddi kriz yaşamıştır. Küba Füze Krizi ve Kıbrıs konusundaki ABD politikası, ABD’nin
  güvenlik garantilerinin inanılırlığı ve Türk çıkarlarına karşı ABD duyarlılığının derecesi
  konularında Ankara nezdinde kuşku yaratmıştır.
  Arap Dünyası ile İdeolojik Kapışma
  Şiddetlenen Filistinli göçmen sorunu ve İsrail’e karşı ardı ardına alınan yenilgilerin
  yarattığı travmayla, Arap devletleri bu dönemde-çoğu zaman askeri olmak üzere-otoriteryen
  rejimler tarafından yönetilen “polis devletler” haline gelmeye başladılar.
  www.altinicizdiklerim.com 9
  Milliyetçi duygular ve anti-emperyalist bilincin bu yükseliş atmosferinde, birçok Arap
  lider, gerek silâh temini ve gerekse Batı gücüne karşı daha geniş bir diplomatik denge
  arayışıyla giderek yönünü Sovyetler Birliği’ne çevirdi. Moskova’nın en önemli müşterileri
  arasında-Türkiye sınırında yer alan-Suriye ve Irak’ın yanı sıra Cezayir, Libya, Mısır ve
  Yemen vardı.
  Güç dengesi politikaları, Araplar açısından, benimsenebilecek en güvenli politika idi.
  Türkiye kendisini Batılı kampa satmış, Batılı stratejik amaçlara hizmet etme azminde, arap
  ihtiyaç ve arzularına karşı ise hasmane tutum alan bir ülke olarak algılanıyordu.
  Bölge Devletleri ile İlişkiler
  Ankara’nın Arap dünyası ile olan daha çok çatışmacı ilişkilerine karşılık Pehlevi İranı
  ile ilişkileri iyiydi. Her ne kadar Şah çoğu zaman Türkiye’yi bir parça rakip olarak görse de,
  Sovyetler Birliği’nden kaynaklanan ortak jeopolitik korkulara ve Batı’nın desteğine duyulan
  ortak arzuya dayanan bu ilişkiler, 1979’daki İran Devrimi’ne kadar devam etti. Her ne kadar
  üye devletler söz konusu işbirliği düzenlemelerine hiçbir zaman ciddi bir önem atfetmedilerse
  de, İran ve Türkiye aynı zamanda Bağdat Paktı, CENTO, daha sonra İktisadi İşbirliği
  Örgütü’ne dönüşecek olan İşbirliği ve Kalkınma Bölgesi gibi bölgesel örgütlerin üyesi
  oldular.
  Türkiye ile Suriye arasındaki olumsuz ilişkiler, Soğuk Savaş döneminde daha da
  yoğunlaştı. Daha geniş bir jeopolitik düşmanlık bağlamı içinde, gerek Türkiye gerekse Suriye
  karşı tarafa baskı yapabileceği araçlar peşinde koştu: Türkiye’nin elindeki temel koz,
  Suriye’ye akan Fırat sularının kontrolü iken; Suriye’nin kozu, Türkiye devletine karşı
  harekete geçmiş olan Kürt isyancılara yardım sağlama şeklindeydi. Örneğin Şam, 1980’lerin
  başından itibaren Kürt İşçi Partisi (PKK) lideri Abdullah Öcalan’a sığınma hakkı tanımış ve
  bu örgüte gerilla eğitim kampları ve lojistik destek sağlamıştır.
  Müslüman Dünyaya Yönelik Yeni Açılımlar
  Orta Doğu ile Artan Ekonomik İlişkiler: 1970-1980
  1970’lerden başlayarak, Türkiye ilk defa dış politikasına ekonomik bir boyut ekledi.
  Bunda üç haneli enflasyon, yarı kapasiteyle çalışan sanayi üretimi ve 1973’te petrol
  fiyatlarının ciddi biçimde yükselişini takiben dış kredilerin faiz borçlarını ödemek için gerekli
  sağlam parayı temin edememe gibi sorunlardan oluşan büyük ekonomik krizin etkisi olmuştu.
  Bunun sonucu olarak Ankara, Orta Doğu ile olan ilişkilerinde sâdece güvenliğe odaklı
  yaklaşımdan uzaklaşmıştır. Her ne kadar bölgeyi bir ölçüde düşman bir blok olarak görme
  eğiliminde olsa da, karşılıklı devlet çıkarlarına dayalı yeni ikili ilişkiler kurmaya başlamıştır.
  Nitekim 1967 Arap-İsrail Savaşı’nda tarafsız kalıp, Birleşik Devletler’in İsrail’e yakıt
  veya başka türlü bir destek sağlamak üzere üslerini kullanmasına izin vermemiştir. Aynı şey
  1973 Yom Kippur Savaşı’nda da söz konusu olmuştur. Türkiye aynı zamanda İsrail’in Batı
  Şeria ve Gazze Şeridi’nde işgal altında tuttuğu Filistin topraklarından çekilmesini isteyen BM
  çağrılarını desteklemiş, 1976’da Filistin Kurtuluş Örgütü’nü (FKÖ) tanımış, daha sonra da
  FKÖ’nün Ankara’da büro açmasına izin vermiştir. Ankara 1980’de İran’daki Amerikan
  rehineleri kurtarma konusundaki talihsiz ABD girişimine de destek vermemiş ve
  Washington’un Orta Doğu’ya yönelik Acil Müdahale Gücü teşkil etme planlarına direnmiştir.
  İran-Irak Savaşı
  İran-Irak Savaşı boyunca Türkiye, o eski Kemalist tarafsızlık ilkesine geri dönerek
  tarafsız kalmış, rehine krizinden sonra Birleşik Devletler’in Tahran’a uyguladığı ticaret
  ambargosunu benimsemeyi manidar biçimde reddetmişti. Bunun sonucunda, savaştan en kârlı
  çıkan taraf Ankara olmuştur, zira savaşan her iki taraf da çatışma sırasında ekonomik olarak
  yüksek oranda Türkiye’ye bağımlı hale gelmiştir. Türkiye bu ülkelerin Batı’ya açılabildikleri
  ender kapılardan biri ve yerel gıda maddelerinin temin kaynağı olmuştur.
  www.altinicizdiklerim.com 10
  Türkiye’nin Irak ile ticareti savaş sırasında yediye katlanarak, 961 milyon dolara veya
  Türkiye’nin toplam ihracatının yüzde 12’sine ulaşmıştır. Bu kazançlar Türkiye’de devam
  eden ekonomik krizin aşılmasına bir hayli yardımcı olmuştur.
  1991 Körfez Savaşı
  Türkiye’nin İran-Irak Savaşı sırasında tarafsız kalmış ve bu duruştan ekonomik
  kazançlar sağlamış olmasına rağmen, 1991 Körfez Savaşı’nın patlak vermesiyle Özal,
  Saddam Hüseyin’e karşı girişilen kavgada Türkiye’yi ABD öncülüğündeki koalisyonla aynı
  safa sokmak suretiyle durumu çarpıcı bir şekilde değiştirmiştir.
  İslam Konferansı Örgütü
  Türkiye, başlangıçta Suudi sponsorluğunda oluşturulmuş, bütün Müslüman ülkelerin
  menfaatlerini temsil etmeyi ve korumayı amaçlayan uluslararası bir Müslüman örgüt olan
  İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) bünyesindeki uzun süreli, düşük profilli ve gayri-resmî
  üyeliğine fazla bir önem atfetmemiştir. Hâttâ parlamento, Türkiye’nin tamamen Müslüman
  bir örgüte üyeliğini uzun yıllar onaylamamıştır bile. Ancak 1969 yılına gelindiğinde, Türk
  Dışişleri Bakanı’nın Rabat’ta bir İKÖ zirvesine ilk kez katılmasıyla Türkiye’nin İKÖ üyeliği
  iç politik bir mesele haline gelmiş ve radikal laikçilerin itirazlarına konu olmuştur. Fakat
  Türkiye’nin İKÖ üyeliği, 1980’lerin ortalarında Bulgaristan’daki Türk azınlığın baskıya
  uğramasına karşı Ankara’nın, verdiği mücadeleye destek bulmasını sağlamıştır. Türkiye
  Müslüman dünya ile olan ilişkilerine daha fazla önem vermeye başladıkça, yararlı bir
  diplomatik araç olarak İKÖ’ye daha büyük bir ilgiyle bakmaya başlamıştır, özellikle de Bosna
  krizi sırasında.
  Suriye Boyun Eğiyor
  Türk ordusunun, 1999 yılında, PKK’ya desteğinden ötürü Suriye’yi açıkça savaşla
  tehdit etmesi, Türkiye’nin Arap dünyası ile olan ilişkilerinde bir dönüm noktası olmuştur.
  Sovyetler Birliği’nin çökmesinden sonra izole hale gelmiş olan ve 1990’larda gelişen Türkİsrail stratejik işbirliğinden endişe duyan Suriye Devlet Başkanı Hafız Esat, kendisinden
  beklenmedik şekilde Türkiye’ye boyun eğmiştir.
  Sonuç
  Otuz yıllık bir dönem boyunca, önce ekonomik, ardından da politik ve stratejik
  alanlarda olmak üzere, Türkiye aşamalı ama net bir Orta Doğu ile daha yakından ilgilenme
  sürecinden geçmiştir. Müslüman dünya ile düzenli ve geniş kapsamlı temaslar, Türkiye’nin
  dış politika sürecinin merkezinde giderek daha büyük oranda yer tutar hale gelmiştir.
  Türk İslamı’nın Yeniden Yükselişi
  Modern Türk devletinin sıkı İslam karşıtı yapısına rağmen Türkiye, sâdece Türkiye
  için değil, aynı zamanda genelde günümüz İslamı için oldukça önemli iki dinamik İslami
  hareket üretmiştir: Gayet politik AKP ve büyük ölçüde apolitik cemaatçi Fethullah Gülen
  hareketi. Bunun sonucu olarak, özellikle halihazırda evrilmekte olan siyasî bağlamı içinde,
  Türk İslamı’nın yeni yüzü, giderek her yerde Müslümanların daha fazla ilgisini çekmektedir.
  Adalet ve Kalkınma Partisi
  Kuşkusuz AKP pat diye gökten düşmemiş; Türkiye’de otuz-beş yıllık bir zaman
  zarfında evrilip gelişmiş, öğrenmiş ve değişmiş bir dizi İslami hareketin içinden büyüyüp
  ortaya çıkmıştır. Ancak AKP, 1970’den 1997’ye kadar birbiri ardına dört farklı İslamcı
  partiye liderlik etmiş olan Necmettin Erbakan’ın daha geleneksel İslamcı etkisinden ilk
  kurtulan partidir.
  Türkiye’de İslamcı partilerin güçlenmesi ülkedeki tedrici siyasal, toplumsal ve
  ekonomik demokratikleşmeyi yansıtır. Bu süreç, Özal’ın 1980’lerdeki ekonomik açılımlarını
  içermektedir; söz konusu açılımlar dış yatırımları, İslami bankacılık faaliyetlerini, dış ticareti,
  www.altinicizdiklerim.com 11
  özel girişimcilik fırsatlarını ve genelde ülke içinde refahı arttırmıştır. Bu değişiklikler en
  azından üç grubu güçlendirmiştir: Yeni ve büyüyen bir Anadolu işadamları sınıfı; şehirlerdeki
  geleneksel alt sınıflar; ve modern oldukları halde İslami gelenekte anlamlı bir kimlik bulan,
  yeni ve büyüyen bir İslami profesyoneller ve entelektüeller sınıfı.
  Geleneksel zihniyetli yeni Anadolu işadamları sınıfı, Atatürk’ü bir reformcu ve ülkeyi
  Batı emperyalizminden kurtaran kişi olarak takdir etse de, Osmanlı geçmişi ile derin bir
  özdeşleşmeyi sürdürmekte ve Kemalizm’in bünyesinde taşıdığı, ülkenin Osmanlı ve İslami
  mazisini küçümseyip kötüleme düşüncesinden rahatsızlık duymaktadır. Bu yeni sınıfın gerek
  Türkiye’nin İslamcı partileri için gerekse politik bir hareket olmayan Gülen hareketi için
  anahtar bir finansal destek kaynağı olduğu anlaşılmaktadır.
  1990’ların ortalarında İslamcı temsilin parlamentoda arttığına ve Ankara ile İstanbul
  dâhil ülkenin dört bir yanındaki önemli belediyelerde İslamcıların seçim zaferlerine tanık
  olunmuştur.
  Eski başarılı İstanbul Belediye Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın liderliğinde Ağustos
  2001’de kurulan AKP, Türkiye’de bugüne kadar gelmiş İslamcı partiler serisinin açık ara en
  ılımlı, en profesyonel ve en başarılısı olmuştur.
  AKP, kendisini bir “muhafazakâr demokrat parti” olarak tanımlamakta ve kendisini
  tarif ederken “İslami” veya “İslamcı” gibi bir terim kullanmaktan kaçınmaktadır. Bu tutum,
  askeriyenin İslamcılar hakkındaki fazlasıyla negatif görüşleri dikkate alındığında, elbette ki
  siyaseten zekice bir tutumdur.
  Yine de AKP’nin Erbakan’ın uzun süredir izlediği politikalardan ciddi biçimde
  sapması, Türk seçmenlerin bir kısmı tarafından hâlâ kuşkuyla karşılanmaktadır; bunun başlıca
  nedeni ise Erdoğan ve Gül gibi, eski Erbakan kadroları içinde yer almış bâzı anahtar
  şahsiyetlerin partide liderliğinin devam etmesidir. Ancak bu dönüş, Erdoğan’ın zaman zaman
  suçlandığı gibi bir “dinsel gizlenme”yi (takiyye) değil, daha ziyade, politikalarda bilinçli bir
  sapmayı temsil etmektedir.
  Başbakan Erdoğan’ın kıdemli danışmanlarından Yalçın Akdoğan, AKP’yi “değerlerde
  muhafazakâr, geçmiş tarihine, kültürüne ve dinine sâhip çıkan bir ulusal kitle partisi” olarak
  tanımlamaktadır.
  Akdoğan’ın dediğine göre AKP’nin dış politikasında Orta Doğu’da Türk millî
  menfaatlerini kollamaktan başka özel bir misyon yoktur. Esasen AKP’nin, Türkiye içinde
  hiçbir dinî veya etnik grupla veya herhangi bir dış bölgesel grup ya da örgütle bağlantısı
  bulunmamaktadır. Akdoğan’a göre partinin Türkiye’de sâhip olduğu geniş desteğin sebebi de
  budur.
  AKP İslamcı mıdır?
  Diyanet İşlerinden Sorumlu Devlet Bakanı Mehmet Aydın’ın dediğine göre AKP,
  kendisini “ılımlı İslamcı” bir parti olarak değil, daha ziyade “ılımlı Müslümanlar”dan oluşan
  bir parti olarak görmektedir. Mehmet Aydın ve daha birçok AKP üyesi, yeni bir
  “Müslümancılık” kavramından söz etmektedir; AKP üyelerinin kabul ettiği bu kavrama göre
  insanların “dinsel değerleri birey olarak onların kamuya hizmet etmelerine ilham kaynağı
  olmaktadır, ancak bu onların politik kimliklerinin bir parçası olarak yorumlanamaz. Dinin
  temelde kişisel bir şey olduğunu kabul etmekle birlikte, AKP “seküler devlet sisteminden
  taviz vermeden [dinin] kamusal ve siyasal alanlara eklemlenebileceğini” ileri sürmektedir.
  Bir partinin İslamcı veya İslami bir parti olup olmadığını belirleyen şey nedir? Benim
  görüşümce, “İslamcı” terimi, Kur’an’ın ve Peygamber’in hayatının İslami yönetişim ve
  toplumla ilgili önemli ilkeler va’zettiğine inanan geniş bir aktivistler spektrumuna
  uygulanabilir bir terimdir.
  Müslümancılık (Muslimhood) kavramı, açık bir dinî gündemi partinin siyasî
  programından çıkarırken, İslam’ın doğasından gelen değerleri dışlamayan, yaratıcı bir
  kavramdır. Ben bir dizi başka nedenle de AKP’yi bir tür İslamcı parti saymaktayım.
  www.altinicizdiklerim.com 12
  İlk olarak, AKP liderlerinin geniş bir kesimi doğrudan doğruya Türkiye’nin geniş
  İslami hareketinin içinden gelmektedir ve geçmişte Erbakan ve onun Refah/Fazilet Partisi ile
  yakından ilişkili olmuşlardır.
  İkincisi, kendisini “muhafazakâr” bir parti olarak tarif ederken AKP, aslında İslam ile
  Türkiye’nin Osmanlı mirasının bastırılması yerine tanınması ve takdir edilmesi şeklinde, Türk
  müminlerinin çoğunda bulunan yaygın bir arzuya karşılık vermektedir.
  Üçüncüsü, parti inançlı Müslümanlar tarafından hararetle desteklenmektedir-bununla
  birlikte, kamuoyu araştırmalarının gösterdiği üzere, AKP desteği sâdece bu grupla sınırlı
  değildir-ve bâzı önde gelen Türk işadamlarının protesto ettiği gibi, dinî meseleler üzerinde,
  ihtiyaç duyulan reformlar pahasına kutuplaşma yaratacak kadar fazla odaklanmaktadır.
  Dördüncüsü, AKP birçok sosyal-dinî politika izlemiştir: Şu ana kadar başarılı olamasa
  da, devlet dairelerinde, üniversitelerde, kamu hizmetlerinde ve siyasette kadınların başörtüsü
  takması konusunda devletçe getirilen yasağın kaldırılmasını desteklemiştir; zinanın suç
  sayılması düşüncesiyle kısa bir süre flört etmiş, sonra bundan vazgeçmiştir; imam-hatip
  okullarının geniş akademik sisteme tam entegrasyonu çağrısı yapmıştır; kamu yaşamında
  İslam için daha fazla ifâde özgürlüğü istemektedir; İslami bankacılık üzerinde yakinen
  çalışmıştır; ve tarihsel İslami Osmanlı sembolizminin unsurlarına destek vermiştir.
  Beşincisi, AKP üyeleri genel olarak dindar ve Tanrı’ya hürmetkar özellikler
  göstermektedirler.
  Altıncısı, AKP liderleri öteki Müslüman ülkelerle acilen iyi ilişkiler kurulması ve bu
  ülkeleri izole edip radikalleştirmeye son verilmesi ihtiyacının altını çizmektedir.
  Dolayısıyla, geniş Müslüman dünyanın standartları açısından bakıldığında, AKP açık
  bir şekilde ılımlı İslamcı kategorisine girmektedir.
  İslamcı bir entelektüel olarak Mehmet Metiner şöyle der: “Devlet kişisel maneviyat
  empoze edemez. Bizlere günah işlemek özgürlüğü tanınmalıdır. Sâdece Allah’a hesap
  vermekle yükümlüyüz. Cehennemin kapılarından içeri girmek yasaklanmamalıdır. Metiner,
  Müslümancılık kavramını tartışırken şunu da ifâde etmiştir ki; İslâm, sâdece şeriat hukukuna
  bağlı olmaya indirgenemez. Ona göre İslam, yalnızca bir kişisel inanç sistemi ve eylem kodu
  değildir; aynı zamanda bir kimlik ve âidiyet duygusu, mânevî ve cemaatsel bir yönelim ve
  kişisel bir bağlantı sağlamakta; basit kanuni düzenlemelerden çok daha geniş bir tarihsel ve
  felsefi vizyon önermektedir. Bu görüşler, her ne kadar İran ve Suudi Arabistan’da bulunan
  boğucu hukuki yapı ile keskin bir zıtlık içerse de, Müslüman dünyada pek çok başka liberal
  İslamcı tarafından da paylaşılmaktadır.
  Diyanet İşleri Başkanı Ali Bardakoğlu ehil bir din hukukçusudur ve etkileyici bir
  akademik geçmişe ve din anlayışını yenileme kararlılığına sahiptir. Başkanlık halihazırda yeni
  bir Kur’an tefsiri ortaya koyacak uzun vadeli bir projeyi tamamlamak üzeredir. Bardakoğlu
  şöyle demektedir:
  “Her toplum ve birey, dinî yukarıdan aşağıya, kendi özel dünyasına indirmekte ve
  kendi dünyasının ve imkanlarının çerçevesi içinde kendi dindarlık duygusunu pratiğe
  yansıtmaktadır… Dinin bizzat kendisinde reform yoktur, sâdece kendi din anlayışımızda bir
  yenilenme söz konusudur, daimi bir yenilenme… Temel dinî kaynaklar dışında, geçmişin din
  yorumlarını bugün harfi harfine bir model olarak almamalıyız. Her dönemin kendine ait, o
  dönem ve o dönemin kendi koşulları için anlamlı olan bir din anlayışı vardır; biz bunlardan
  fikir üretebilir, tecrübe kazanabiliriz.”
  Müslüman dünya bugün Türkiye’yi büyük bir ilgiyle izlemektedir, sâdece ne
  söylediğini değil, aynı zamanda ne yaptığını da.
  Fethullah Gülen Hareketi
  Nur hareketinin kökleri, imparatorluğun gerileme döneminde ortaya çıkan siyasî
  kargaşa, bozgun ve mânevî bunalımlardan doğmuştur.
  www.altinicizdiklerim.com 13
  Nur hareketinin kurucusu Bediüzzaman Said Nursi, kayda değer bir İslamcı modernist
  düşünürdür.
  Gülen hareketi Nur hareketinden çıkmaktadır. Gülen hareketi ülkedeki en geniş ve en
  güçlü altyapı ve finansal kaynaklara sâhip hareket olarak toplum hayatına damgasını
  vurmaktadır.
  Gülen hareketi bir tür millet duygusu ile İslam’ı belirli bir şekilde kaynaştırması ile
  karakterize edilmektedir. Öteki İslami hareketlerin çoğunun aksine, devlet tarafından
  bastırıldığı zaman bile, devletle bir hayli barışık bir hareket olmuş ve Türk dış politikasının
  genel amaçlarına arka çıkmıştır.
  Esasen Gülen’in devletle iyi geçinme arzusu, Türkiye’de bâzı İslamcılar arasında
  eleştiri konusu olmuştur.
  Hareket-neredeyse kendisini Calvinist bir karaktere büründürür şekilde-dünya
  hayatıyla aktif olarak ilgilenen, eğitimli ve müreffeh bir inananlar toplumu inşa etme peşinde
  koşmaktadır. Hareketin bâzı önemli inisiyatifleri, inançları ve faaliyetleri aşağıda
  özetlenmiştir.

1. Eğitim
   Gülen hareketi eğitimi sosyal değişim ve toplumsal yenilenmenin en önde gelen aracı
   olarak görür. Dinin ancak bilgisizliğin tümüyle ortadan kaldırılmasıyla tam olarak
   anlaşılabileceği ve toplumun güçlenmesi ve ilerlemesinin ancak yaygın bir eğitimle mümkün
   olabileceği üzerinde ısrarla durur.
   Bu kanaatlerin bir uzantısı olarak Gülen hareketi, yüzlerce okuldan oluşan bir ağ inşa
   etmiş, bir öncü program başlatmıştır. Bunun parasal kaynağı, toplumdan ve bir okul yapmanın
   modern zamanlarda cami yapmaya denk bir hayır olduğuna inanan zengin işadamlarından
   gelmektedir.
   Bu okulların popüler olması eğitimin kalitesinden, tertip ve düzenlerinden ve
   öğretmenlerinin kendilerini işlerine adamış olmalarından kaynaklanmaktadır.
   Gülen karşıtları kendisini gizli bir gündem peşinde olmakla ve evlerde kalan
   çocukların beyinlerini dinî öğretileri kabul etmeleri yönünde yıkamakla, böylece laiklik
   konusundaki Türk yasalarını ihlal etmekle suçlamaktadırlar.
2. Şiddet ve Aşırılıkçılık
   Hareket her türlü aşırılıkçılık ve şiddeti reddetmekte, bunların İslam’ın hakiki
   mesajıyla uyuşmadığını belirtmekte ve dinî cemaatler arasında hoşgörünün geliştirilmesi
   üzerinde durmaktadır.
   Dinler arasında tolerans, Gülen için çok önemli konulardan biri olmaya devam
   etmektedir. Gülen’e yönelik eleştiriler, onun Sünni olmayan İslam biçimlerine, meselâ
   Türkiye’deki geniş alevi (heterodoks Şii) cemaatine karşı daha az duyarlı olduğuna işaret
   etmektedir.
3. Medya Kullanımı
   Gülen hareketinin dikkat çekici özelliklerinden biri de modern medyayı gayet ustaca
   kullanmasıdır ki bu, dünya çapında başka birçok İslami hareketin de tipik özelliğidir. Hareket,
   Türkiye’deki muhtemelen en yüksek tirajlı ve en bağımsız günlük gazete olan Zaman, etkili
   bir televizyon istasyonu ve birçok radyo istasyonunun yanı sıra aralarında popüler bir haftalık
   derginin de bulunduğu çok sayıda dergiyi içeren ciddi bir medya imparatorluğu kurmuştur.
4. Hareket Gerçekten de Apolitik midir?
   Gülen hareketi toplumda bölünmelere yol açmasının yanı sıra, değerler ve ilkeler gibi
   çok önemli meselelerden uzaklaştırdığı inancıyla siyasetten kaçınmaktadır.
   www.altinicizdiklerim.com 14
   Şayet toplumu dönüştürmeye yönelik her girişimi politik bir proje olarak
   nitelendirirsek, bir anlamda bunu da politik bir proje olarak adlandırmak mümkündür. Fakat
   bana göre bu hareket, en az bu kadar da sosyal ya da mânevî bir projedir.
5. Yüksek Derecede Kabul Edilebilirlik
   Hareketin karşıtları bu hareketin sâdece hile yaptığını ve “gerçek gündemi”ni
   gizlediğini iddia etmektedirler ki bu aşırı ve kanıtlanamaz bir suçlamadır. Askeriyedeki birçok
   kişi, hareketin çapından ve toplumsal etkisinden çekinmekte ve en nihayetinde Türkiye
   Cumhuriyeti’nin lâik düzenini yıkmayı amaçladığına inanmaktadır. Bunun sonucu olarak,
   Gülen hareketi mensuplarının ordu, istihbarat ve güvenlik teşkilatına girmesi
   engellenmektedir. Ancak hareket, üyelerinin dışlanmadığı polis teşkilatı içinde önemli bir etki
   gücüne kavuşmuş durumdadır, bu olgu ise askeriyeyi rahatsız etmektedir.
6. Bir Ulusal İslam Vizyonu
   Gülen hareketi, bilinçli olarak, Türk toplumunun bağlamı içinde hareket etmektedir;
   Pan-islami bir hareketin bir parçası olarak değil. Dolayısıyla hareket, devlete veya sisteme
   karşı değildir. Tolerans, akıl ve din özgürlüğü çerçevesi içinde hareket ettiği sürece Türk
   milliyetçiliğini hareketin değerleriyle uyumlu olarak görür.
   “Türk İslamı” Diye Bir Şey Var mı?
   Bâzı ulus-ötesi İslami hareketler İslam’ın mesajının tamamen devleti aşması
   gerektiğine inanmaktadırlar. Böyle olunca, Gülen hareketinin “Türk İslamı” olarak
   adlandırılabilecek özel bir yerel form yaratarak çağdaş Türk devleti değerleri içinde çalışma
   istekliliğini ilke olarak reddetmektedirler. Ancak acaba gerçekten Türk İslamı diye bir şey var
   mıdır?
   Gülen, global İslam’ın evrimini farklı ve iyi bilinen tarihsel çizgiler üzerinde ilerleyen
   ve tarih boyunca özel kişilerin ve halkların aracılıkları yoluyla işleyen bir süreç olarak
   algılamaktadır.
   Esasen Gülen, İslam’ın farklı bir kolu olarak Türk İslamı diye bir şeyin varlığını
   reddedecektir, hele farklı bir din formunu hiç kabul etmeyecektir; kendisi bu kavrama sâdece
   belirli bir kültürel ve tarihsel tecrübe birikimi olarak atıf yapmaktadır.
   İlke olarak Gülen hareketi, ulusal ifâde biçimlerine olanak tanıyan, ama İslam’ın
   evrensel karakterini inkar etmeyen bir İslam anlayışı önermektedir. Bu anlamda, her biri
   kendine özgü tarzda, kendi kültürel, dilsel, coğrafi ve tarihsel deneyimlerinden fışkıran
   Mısırlı, Pakistanlı ve Endonezyalı İslam formları açıkça mevcuttur.
   Uzun zaman boyunca, Gülen hareketinin arası Türkiye’nin İslamcı partileriyle bile iyi
   olmamıştır, özellikle de Erbakancı partiler zinciriyle ve hâttâ başlarda AKP ile bile. Gülen
   İslami hareketlerin siyasetten uzak durması gerektiği üzerinde ısrar eder, hâttâ kendisinin
   İslamcı olarak tarif edilmesine bile itirazı vardır.
   Ancak AKP iktidara geldiğinden ve oldukça ılımlı, pragmatik ve üretken bir siyasal
   platform benimsediğinden beri Gülen hareketi, AKP’ye yönelik eleştirisini büyük ölçüde
   azaltmıştır. Bunun sonucu olarak, ikisi arasındaki ilişkiler bugün geçmişte olduğundan çok
   daha iyi durumdadır.
   AKP aynı zamanda büyük ölçüde kentsel bir olgu iken, Gülen hareketi kırda ve
   kasabalarda daha güçlü köklere sâhip olmuştur. Gülen cemaatinin birçok üyesi bugün artık,
   Gülen hareketine bir alternatif olarak değil ama onun siyasî bir tamamlayıcısı olarak, AKP’ye
   katılmıştır.
   Entelektüel Tolerans ve Sorgulama: Abant Platformu
   Gülen hareketinin en büyük başarılarından biri kayda değer bir entelektüel diyalog
   sürecinin ortaya çıkardığı, Abant Platformu adı verilen yıllık yuvarlak masa toplantıları
   dizisidir.
   www.altinicizdiklerim.com 15
   1998 ve 1999’da yapılmış olan ilk iki toplantı, bâzı anahtar kavramlar konusunda bir
   sonuca ulaşıncaya kadar tartışan öncü bültenler çıkarmış ve şu sonuçlara ulaşmıştır:

• Akıl ile ilâhî ilham (vahiy) arasında çelişki yoktur.
• İslam’a göre akıl, vahyin bize söylediği şeyi anlamamızı sağlar. Vahiy, bilginin
  iletilmesi için ilâhî bir araç iken; akıl, bilginin edinilmesinde işe yarayan beşeri bir araçtır.
  Vahiy ile akıl arasında uyumsuzluk fikrî kabul edilecek olursa, bilgi ile din arasında, devlet ile
  din arasında ve hayat ile din arasında gerilim yaratılmış olur.
• Vahyi anlama ve yorumlama konusunda hiç kimse ilâhî bir otoriteye sâhip olduğunu
  iddia edemez.
• Din hayatın ve kültürün temel unsurlarından biridir, ortak değerlere ilişkin temel bir
  kaynaktır.
• Aynen modernleşmenin tek bir modeli olmadığı gibi, din ile modernleşme arasında
  da zorunlu bir çatışma yoktur. Bütün gericiler dindar olmadığı gibi, bütün dindarlar da gerici
  değildir.
• Müslümanlar kendi dinî sorunlarını çözme yetkisine sahiptirler. Bundan dolayı, din
  adamları hiçbir meseleyi tartışma sınırları dışında tutmamalıdır.
• İnananların gözünde Allah, bilgi, irade, merhamet, adalet ve güç sahibi olarak
  alemin mutlak egemenidir.
• Devlet kutsal değil, beşeri bir kurumdur.
• İslam siyasî bir rejimin nasıl yürütüleceğinin detaylarını topluma bırakmaktadır.
  Devlet dinî inançlar konusunda tarafsız olmalıdır. En nihayetinde devlet, bireyin ve toplumun
  entelektüel ve ruhsal gelişimini engelleyen değil, kolaylaştıran bir araç olmalıdır.
• Tarih boyunca din ile devlet arasında daima bir gerilim olmuştur. Atatürk’ün yaptığı
  reformların özü, dinin özüne karşı bir tutumu değil; din yerine geçen geleneklere, görüntülere
  ve çürümüş kurumlara karşı bir tutumu yansıtmaktadır.
• Laiklik altında bireysel yaşam tarzına bir müdahale olmamalıdır. (Bu önermeden
  kasıt, devletin giyim tarzı dayatmasının önüne geçilmesi veya herhangi bir kişisel giysinin,
  başörtüsünün veya dinî inanç tezahürünün devlet tarafından yasaklanmasının önlenmesidir.)
• Dine dayalı olarak sunulan gelenekler veya ideolojik olarak dayatılan politik
  görüşler vasıtasıyla kadınlar üzerine kısıtlama getirilmemelidir (Örneğin kamu hizmetinde
  veya eğitim kurumlarında başörtülü kadınlar üzerine getirilen Kemalist yasaklar.)
• İslam, hukuka dayalı demokratik bir devletin varlığına engel değildir.
  Bu ilkelerin Refah, Fazilet ve AKP gibi İslamcı partiler tarafından kabul edilmesi, son
  derece önemli bir vaat ifâde etmektedir.
  Sonuç
  Her ne kadar Türkiye’nin “lâik” bir devlet olarak kalacağı neredeyse kesin olsa da,
  Türkiye içinde laikliğin anlamı halihazırda evrilmektedir ve ülke yavaş yavaş kendi Osmanlı
  geçmişi ile birlikte kültürel ve dinî gelenekleriyle de yeni ve daha rahat bir ilişki
  geliştirmektedir. AKP ile Gülen hareketinin ortak yanları bu olgunun göstergesidir ve
  Türkiye’de yaratıcı ve canlı bir İslamcı camianın yükselişine işaret etmektedir.
  Kısım II
  Türkiye’nin Müslüman Dünya ve Öteki Ülkelerle İlişkileri
  Müslüman Dünyaya Yönelik AKP Politikaları
  Türkiye’de, bölgede “sıfır düşman” ilkesine dayalı bir dış politika üzerinde bir
  mutabakatın yükselişiyle AKP, hararetle, Ankara’nın Orta Doğu ve Müslüman dünya ile uzun
  zamandır körelmiş ilişkilerini gözden geçirmeye ve canlandırmaya yönelmiştir.
  www.altinicizdiklerim.com 16
  Ancak AKP, ordunun bunu özel bir İslami gündemi temsil ettiği şeklinde yorumlaması
  ihtimaline karşı, böyle bir programı yoğun şekilde teşvik etmek konusunda çekingen
  davranmıştır. Dolayısıyla AKP, ordunun güvensizliğini uyarmaktan kaçınmak için, Orta
  Doğu’ya yönelik yeni inisiyatiflerin üzerine çok hızla veya cesaretle atlama konusunda
  tereddüt geçirmiştir.
  Başbakan Erdoğan, geçtiğimiz birkaç yıl boyunca, Ermenistan hariç bölgedeki her
  ülkeyi yorulmaksızın ziyaret etmiş, bölgesel meseleler konusunda Türk perspektifini
  anlatmıştır.
  Nitekim Arap ülkeleri ve Türkiye arasındaki ekonomik ilişkiler son yıllarda neredeyse
  ikiye katlanmış, eşzamanlı olarak da, Türkiye’nin ekonomik gelişimine katkıda bulunmuştur.
  Irak
  ABD’nin Irak’ı işgalinden önce, ufukta görünen bir savaş ihtimali AKP’yi, Irak’ın altı
  komşusunu bir araya getiren bir inisiyatif başlatmak üzere harekete geçirdi. Bu inisiyatif, bir
  adım ötesinde İstanbul Deklarasyonu’nu ortaya çıkardı, ki deklarasyonun açık amacı,
  Bağdat’a karşı bir ABD saldırısını önlemekti.
  Dolayısıyla, AKP’nin çoğunluğu oluşturduğu parlamento, Türkiye’ye pek bir faydası
  olmayacağı öngörüsüyle, Birleşik Devletler’in Irak’ın işgali için Türk topraklarını
  kullanmasına izin vermedi.
  Her ne kadar savaşın sebep olduğu yer değiştirmeler Türkiye’nin Irak ile karşılıklı
  ticaretini büyük ölçüde etkilemişse de, Türkiye ile Irak arasındaki ticaret hacmi 2004 yılında
  2.3 milyar dolara, ya da Türkiye’nin toplam ticaretinin yüzde 3.4’üne ulaşmıştır.
  Suriye
  Türkiye-Suriye ilişkileri AKP yönetimi altında, özellikle de bir dizi üst düzey
  ziyaretle, çarpıcı şekilde iyileşmeye devam etmiştir. Örneğin Erdoğan 2004’te, Suriye’ye
  giderek Şam ile ekonomi, güvenlik ve serbest ticaret anlaşmaları imzalamıştır.
  Türkiye ile Suriye arasındaki geçmişten gelen yoğun sürtüşmelerin fiilen sona
  ermesiyle Şam, Türkiye’nin önerebileceği yeni stratejik opsiyonlara sıcak bakmaya
  başlamıştır.
  Ankara artık Şam’da daha bağımsız bir sesle, bundan dolayı da daha büyük bir itibarla
  konuşmaktadır. Ancak acaba Türkiye, izole ve zayıf durumdaki Suriye’yi gerçekten de kendi
  ekonomik ve siyasî yörüngesine doğru çekebilecek midir? Şu ana kadar Suriye’nin
  politikalarındaki değişiklik sınırlı düzeyde kalmıştır, ama çevresindeki bölgesel güçlerin
  doğası değişmektedir.
  İran
  Şaşırtıcı bir gelişme de, Başkan George W. Bush’un İran’ın “şer ekseni”nin parçası
  olduğunu ilan etmesinin ardından, oldukça koyu lâik Sezer’in İran’ı ziyaret ederek, Türkiye
  ile İran arasında ekonomik ilişkiler inşa edilmesi bağlamında yeni öncelikler çağrısında
  bulunması olmuştur. Ayrıca Sezer İran’ın Azerbaycan bölgesine sembolik bir ziyaret
  gerçekleştiren ilk üst düzey Türk yetkili olmuştur. Satır aralarında sezilen bütün etnik imalara
  rağmen Tahran, ilginç bir şekilde bu ziyarete râzı olmuştur. Tahran ile bir başka önemli
  sembolik yakınlaşma da, Sezer’in Tahran Üniversitesi’nde Atatürk’ün başarıları üzerine bir
  ders vermiş olması ve İran Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin de Türkiye’nin Avrupa
  Birliği’ne girmesinin İran’ın çıkarına olduğunu ilan etmiş olmasıdır.
  Sezer’in ziyaretinden beri Türk ve İranlı yetkililer arasında, Erdoğan’ın Bakü’de
  Cumhurbaşkanı Ahmedinejat ile görüşmesi dâhil, birçok üst düzey görüşme yapılmıştır.
  Washington, uzun bir süre Türk-İran ilişkilerinde hiçbir gelişmeye sıcak bakmamış,
  Tahran üzerinde birçok cepheden yoğun baskı kurmak istemiştir. Hâttâ şayet gerekirse
  Tahran’a karşı ABD tarafından girişilecek muhtemel bir askeri saldırıda yardımcı olma
  konusunda Ankara’ya baskı yapmaya bile teşebbüs etmiştir.
  www.altinicizdiklerim.com 17
  Ancak Ankara, bu tür baskılara direnmiş ve Tahran ile Washington arasında muhtemel
  bir arabuluculuk rolüne doğru yönelmiştir.
  2006 baharının sonlarından itibaren Washington, Türkiye’nin dış politikası konusunda
  daha yapıcı ve gerçekçi bir yaklaşım benimsemiş görünmektedir. Türkiye’nin oynamak
  istediği türden bir bölgesel rolü engelleme konusundaki ABD kısıtlamalarının farkına
  varmaya başlamış ve Türkiye’ye istediği rolü oynama ve bunun faydalarını görme imkanı
  tanımaya karar vermiştir. Öyle görünüyor ki “yeni Türkiye”nin bölgede zaman zaman ABD
  çıkarları için dahi yararlı bir güç olarak hizmet verebileceği gecikmeli de olsa fark edilmiştir.
  Filistin
  AKP Filistin sorununa daha önce iktidara gelmiş partilerden daha fazla ilgi göstermiş
  ve bu konuyla ilgilenmiştir.
  Örneğin 2006’da, Hamas’ın Filistin seçimlerinde elde ettiği zaferin ardından, AKP
  hükümeti önde gelen Hamas liderlerinden Halit Mişal’e gayri resmi bir davetiye
  göndermekten sakınmamış, bu da Hamas’ı tümüyle izole etmek isteyen Washington ile
  İsrail’i kızdırmıştır.
  İsrail
  Her ne kadar İsrail ile yakın iş ilişkilerini devam ettiriyor olsalar da, Başbakan
  Erdoğan ile Dışişleri Bakanı Gül, İsrail’in Filistinlilere uyguladığı politikaların, özellikle
  Ariel Şaron ve daha sonra da Ehud Olmert yönetimindeki koyu sağcı hükümetlerin uyguladığı
  politikaların katılığını sert bir dille eleştirmişlerdir.
  Ancak AKP yönetimi altında bile, Türkiye’nin İsrail ile ekonomik ilişkileri hâlâ
  güçlüdür.
  İsrail ve Saddam Sonrası Irak
  Türkiye, kimi İsrailli stratejik düşünce unsurlarının, Arap devletlerinin merkezi
  gücünü zayıflatmanın bir yolu olarak, bölgedeki etnik azınlıkları, meselâ Kürtleri, genel
  olarak desteklemekten yana olduklarının farkındadır.
  Sonuç
  AKP yönetimi altında Türkiye, özelde Amerika Birleşik Devletleri, genelde Batı ile
  gergin ilişkileri olan devletler arasında arabuluculuk rolü oynamaya aktif olarak çaba
  harcamıştır. İran, Suriye ve Hamas gibi anti-Batıcı olarak görülen Müslüman devletler ve
  organizasyonlarla ilişkilerini iyileştirmek, Müslüman dünyada Ankara’nın elini
  güçlendirmekte ve geleneksel Kemalist bölgesel tarafsızlık politikalarına dönüşü temsil
  etmektedir.
  Mart 2006’da bir üst düzey Türk diplomatın söylediği gibi, “Bugüne kadar, Orta
  Doğu siyasetindeki gri alanları, Türkiye dâhil bütün bir Müslüman dünya adına başka bir güç
  doldurmuştur. Şimdi artık bu gri alanları doldurma sırası bizzat Türkiye’ye gelmiştir.”
  Gerçekten de Washington’un artık, büyüyen bölgesel krizler karşısında Türkiye’nin
  oynayacağı daha bağımsız bir rolün, keşfetmeye değer potansiyel avantajları olabileceğini
  kabul etmeye istekli olabileceğine dair işaretler vardır.
  Türkiye’nin Bölgesel Etkisinin Temelleri
  Petrol dışındaki bütün standartlar açısından, Türkiye Orta Doğu’daki en önemli
  ülkedir.
  Bugünkü ılımlı nüfus artış hızı dikkate alındığında, birkaç on yıl içinde Türkiye,
  Avrupa’nın en kalabalık ülkesi olacaktır. Kalabalık bir nüfus, insan kaynaklarından
  yararlanma becerisine bağlı olarak, gelişmeyi engelleyebilir de, hızlandırabilir de.
  Ülkedeki genel eğitim ve profesyonel becerilerin düzeyi, ekonominin çeşitliliği ve
  ekonomik ve sosyal fırsatlar dikkate alınınca, Türkiye’nin, nüfusunu dünyadaki diğer
  Müslüman ülkelerden daha etkili şekilde istihdam ettiği ileri sürülebilir.
  www.altinicizdiklerim.com 18
  Ordu
  İsrail dışarıda tutulursa Türkiye, Orta Doğu’daki en önemli askeri güçtür. 515,000
  civarındaki asker sayısıyla Türk ordusu, NATO içinde Amerika Birleşik Devletleri’nden
  sonra ikinci en kalabalık askeri gücü oluşturmaktadır.
  Türkiye 2004 yılında askeri harcamalar bakımından dünyada on dördüncü sırada yer
  almıştır; 10.1 milyar dolarlık bir savunma bütçesiyle, Orta Doğu’da İsrail’in ardından ikinci
  sıradadır.
  Bilim adamı Elliot Hen-Tov’un da not ettiği gibi, “Bölgesel açıdan orantısız olan
  Türkiye’nin askeri modernizasyonu, Türkiye ile komşuları arasındaki uçurumu daha da
  büyütecektir, zira Sovyetler Birliği’nin sona ermesi Türkiye’nin komşularında, ekonomik
  durgunlukla birlikte silâh temini konusunda bir gerilemeye sebep olmuşken, Türkiye hem
  ekonomik hem de askeri açıdan gelişmesini sürdürmüştür. Esasen, dünyanın en güçlü askeri
  ittifakının bir üyesi olarak Türkiye, sâdece modern silahlara kolay erişim imkanına sâhip
  olmakla kalmamakta, aynı zamanda çağdaş stratejik düşünme ve planlamanın yanı sıra
  birçok stratejik meselede Batı’nın diplomatik desteğine sâhip bulunmaktadır.”
  Sovyetler Birliği’nin çökmesinden bu yana, Türkiye’nin dünyadaki jeopolitik konumu
  daha merkezi bir hal almış, bu durum bölgedeki bir dizi başka önemli jeopolitik değişiklik
  tarafından da teşvik edilmiştir. Daha ayrıntıya inilecek olursa, Türkiye’nin bir zamanlar yüz
  yüze olduğu hemen hemen bütün potansiyel bölgesel tehditler ya zayıflamış, ya da ortadan
  kalkmıştır: Rusya’nın bölgedeki jeopolitik rolü büyük oranda azalmıştır, Ankara bugün
  Moskova ile alışık olunmadık yakın ilişkilerin tadını çıkarmaktadır; İran ve Irak birbirleriyle
  yaptıkları sekiz yıllık savaş yüzünden perişan duruma düşmüşler; Irak ve Suriye önemli askeri
  ve siyasî Sovyet desteğini kaybetmişlerdir; ve de Saddam ve onun Baas rejimi artık yoktur.
  Her ne kadar Irak’taki kaos, bölgesel istikrarsızlık bağlamında daha da acil yeni sorunlar
  ortaya çıkarmışsa da, Türk-Yunan ilişkileri çarpıcı şekilde iyileşmiştir. Dolayısıyla, Türkiye
  artık hiçbir ciddi bölgesel askeri gücün tehdidi ile karşı karşıya değildir-yirmi yıl öncesine
  kıyasla gerçekten de çarpıcı bir değişimdir bu.
  Bütün bu faktörlerin bir araya gelmesi, Türkiye’yi karşı konulamaz biçimde Orta
  Doğu’da İsrail’den sonraki en önemli askeri güç konumuna taşımıştır.
  Ekonomik ve Finansal Faktörler
  Sektörlere göre dağılıma bakıldığında, Türkiye ekonomisinin yüzde 11.7’sini tarım,
  yüzde 29.8’ini sanayi, yüzde 58.5’ini hizmetler oluşturmaktadır. Sağlam tarımsal altyapı bol
  su kaynağı ile desteklenmekte, tarım sektörü ülke işgücünün yüzde 35’ini istihdam
  etmektedir.3
  Almanya gerek ihracat gerekse ithalatta Türkiye’nin en büyük ticaret ortağı iken,
  Amerika Birleşik Devletleri Türkiye ihracatında dördüncü, ithalatında ise altıncı sırada yer
  almaktadır.
  Avrupa Birliği’ne girme olasılığı, öteki Orta Doğu ülkelerinde, Türkiye’nin
  “medeniyet bariyeri”ni aşmayı başaracak ilk Müslüman ülke olacağına dair umutları
  arttırmaktadır.
  İşgücü İhracatı
  Türkiye, misafir işçilere göçmenlik kapıları kapanmaya başladıktan ve artan enerji
  maliyetlerinin sağlam döviz gelirlerine yönelik talebi artırmasından sonra, 1970’lerde Orta
  Doğu’ya işgücü ihraç etmeye başladı. Türk Çalışma Bakanlığı’na göre, 2004 yılında
  Türkiye’nin yurtdışında hâlâ toplam 1.2 milyon işçisi vardır ve bunların yüz binden fazlası
  Orta Doğu ülkelerinde bulunmaktadır. Bu işçilerin ezici bir çoğunluğu (95.000) Suudi
  Arabistan’da, geri kalanı ise çoğunlukla Libya (10.000) ve Kuveyt’tedir.
  3
  Türkiye son yıllarda hızlı bir dönüşüm sürecine girmiş, bu çerçevede tarımsal istihdamın payı da kayda değer
  oranda düşmeye başlamıştır.
  www.altinicizdiklerim.com 19
  Türkiye’nin Orta Doğu’ya yaptığı ihracat, 1990 ve 2004 yılları arasında neredeyse
  beşe katlanarak, 1.5 milyar dolardan 7.2 milyar dolara yükselmiş olup Türkiye’nin toplam
  ihracatı içinde yüzde 11.5’lik paya sahiptir.
  Türk hükümetinin dış ticaret istatistiklerine göre, Türkiye’ye ihracatta Avrupa Birliği
  ilk sırada yer alırken, bunu Rusya ve Bağımsız Devletler Topluluğu izlemektedir, ki bu
  sonuncusunun Türkiye’ye ihraç ettiği başlıca ürün ham petrol ve doğal gazdır.
  Türkiye hem bir tüketici olarak, hem de bölgesel enerji akışında Doğu-Batı transit
  kavşağı olması nedeniyle enerji alanında kilit bir oyuncudur.
  Petrol hâlâ Türkiye’nin enerji ihtiyacının yüzde 40’ından fazlasını karşılamaktadır.
  Bunun yüzde 90’ı Orta Doğu’dan (Suudi Arabistan, İran, Irak, Suriye) ve Rusya’dan
  gelmektedir. Ancak Türkiye’de tercih edilen enerji kaynağı, jeopolitik nedenler de dâhil
  olmak üzere birçok nedenle, giderek petrol yerine doğal gaz almaktadır.
  Türkiye en başta Hazar Denizi ve Orta Asya’dan gelen enerjinin dağıtımında kilit bir
  transit geçiş noktası haline gelmiştir. Mayıs 2005’te Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının
  açılmasıyla Türkiye, Akdeniz’e çıkış noktasından günde 1 milyon varil Azerbaycan petrolü
  arz etmeye başlamıştır. Her ne kadar mevcut ABD politikaları Türkiye’nin İran ile enerji
  anlaşmalarını sınırlandırsa da, İran’ın dünyada ikinci en büyük gaz rezervlerine sâhip ülke
  olması, Türkiye’nin gelecekteki tüketim ihtiyacını karşılamada İran’ın önemli bir rol
  oynamasını kaçınılmaz kılmaktadır; dahası bu durum, Türkiye’nin İran gazının Avrupa’ya
  aktarılmasında bir transit geçiş güzergahı olmasını da kaçınılmaz kılmaktadır.
  Saddam’ın 1991’de Kuveyt’i işgali üzerine kapatılmış olan, Irak’tan Türkiye’ye
  uzanan Kerkük-Yumurtalık petrol boru hattı, nihayet Saddam’ın düşmesinden sonra, 2004
  yılında yeniden açıldı.
  Su Siyaseti
  Suyun jeopolitiği ve ona bağlı rekabet ve gerilimler, uzun yıllar Türk dış politikasında
  önemli bir rol oynamıştır. Hem Dicle hem de Fırat nehirleri Türkiye’den doğup güneye doğru
  akmaktadır: Dicle doğrudan Irak’a girerken, Fırat Irak’a girmeden önce kuzeybatı Suriye’de
  bir kavis çizmektedir. Gerek tarım gerekse hidroelektrik gücü açısından, bu nehirlerle ilgili
  istekler bir hayli fazladır.
  Su çatışması, 1960’larda Türkiye, Irak ve Suriye’nin tarımsal üretimi artırmak için
  barajlar yapmaya ve su kullanımını artırmaya başlamasıyla ortaya çıktı.
  Bir keresinde, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) bir parçası olarak
  inşa edilen, büyük hacimli ve yeni barajı Atatürk Barajı’nın doldurulması sırasında, 1990
  yılında, Türkiye geçici olarak gerçekten de Suriye’ye su akışını azalttı. Bu eylem Şam’a açık
  bir mesaj göndermişti: Suriye PKK’ya desteğini sürdürürse, Türkiye de bu ülkenin su sorunu
  konusundaki savunmasızlığından yararlanabilirdi.
  Fırat ve Dicle dışında Ceyhan ve Seyhan gibi büyük nehirler de Türkiye’ye değerli su
  kaynakları sağlamaktadır.
  Ulusötesi Etnik Sorunlar
  Kürt Sorunu
  Osmanlı İmparatorluğu’nun çok etnik unsurlu yapısında “Kürt sorunu” diye bir sorun
  yoktu. Ne var ki, yeni milliyetçi Türkiye Cumhuriyeti’nin “Türk” adında tek bir etnik kategori
  yaratma kararlılığıyla, bir Kürt problemi ortaya çıkmıştır.
  Kendi kimliklerini ileri sürmedikleri müddetçe Türkiye içinde Kürtler aleyhine formel
  bir ayrımcılık söz konusu değildir: Orada herkes “Türk”tür. Bu, vatandaşlık açısından
  kuşkusuz doğrudur, ancak etnisite veya kültür açısından doğru değildir. Kürtlüğünü basitçe
  görmezden gelen Kürtler, Türkiye’de en yüksek makamlara bile tırmanabilirler, nitekim sık
  sık tırmanmaktadırlar da.
  www.altinicizdiklerim.com 20
  Yirminci yüzyılın büyük bölümünde Kürt politikası ordunun sıkı kontrolü altındaydı.
  Ordu sorunu kesinlikle bir güvenlik meselesi olarak görüyordu; temel amaç sosyal ve
  ekonomik şikayetleri gidermekten ziyade, terörizmi sona erdirmekti. Ne var ki sorunun gerek
  Türkiye içindeki gerekse uluslararası düzeydeki ciddiyeti, 1990’ların sonunda meseleyi sivil
  alana da kaydırmaya başladı. Talepler, sorunun bütün boyutlarını tanımak gerektiği; yâni
  sorunun sâdece terörizmden ibaret olmayıp aynı zamanda bir etnisite ve kimlik sorunu
  olduğunun kabul edilmesi gerektiği yönünde büyüdü. Bu gerçeklik, sonunda Kürtlerin
  Türkiye’de yaşayan, kendilerine ait kültürel ve kimliksel talepleri olan farklı bir halk
  olduğunun resmen tanınmasını gerekli kıldı.
  Ordu verilecek kültürel tavizlerin, Kürtleri eninde sonunda Türkiye’den ayrılma ve
  bağımsızlık taleplerine götürecek kaygan zeminin bir parçası olmasından hâlâ
  endişelenmektedir. Her ne kadar Türkiye’deki Kürt arzularının uzun dönemli geleceği
  bilinemez ise de, açık olan şey şudur ki Kürt realitesine geçmişte yapılan inkar ve acımasız
  muamele, Kürt toplumunun her seviyesinde genel anlamda Kürtlerin kendilerini
  bilinçlendirme sürecinin yaygınlaşmasını hızlandırmıştır.
  Temmuz 2007 seçimleriyle birlikte cesaret verici iki gelişme ortaya çıkmıştır: Kürt
  nüfus iktidarda bulunan AKP’ye, kendi etnik partileri olan Demokratik Toplum Partisi’nden
  (DTP) daha fazla oy vermiştir.
  Türkiye’nin Kürtlerle ilgili zorluklarının bir kısmı, sorunun ulusötesi boyutuyla
  ilgilidir: Dünyada kendilerine ait bir devleti olmayan en kalabalık etnik grup olan Kürtler,
  Türkiye’nin doğusu, Irak’ın kuzeyi, İran’ın kuzeybatısı, Suriye’nin kuzeydoğusu ve
  Azerbaycan’ın belirli bölgelerine doğru dağılmış durumdadır. Bu devletler arasında en
  kalabalık Kürt nüfusa sâhip olan Türkiye’de Kürtlerin sayısı en az 12 milyondur ve toplam
  nüfusun en az yüzde 20’sini teşkil etmektedir. Kürtlerin yarısı ülkenin doğu ve
  güneydoğusunda yaşamaktadır, geri kalanı da Türkiye’nin batı bölgelerine dağılmış
  durumdadır: İstanbul dünyadaki Kürt nüfusu en kalabalık şehirdir.
  Türk Kürdistanı’nın gayriresmi başkenti olan “mutsuz” bir Diyarbakır’ın Türkiye’nin
  en büyük Aşil topuğunu teşkil ettiği ileri sürülebilir, zira var olan iç çekişmenin devamını
  garanti eder, potansiyel ayrılıkçılığı teşvik eder ve yabancı istismarına kapı aralar. Bunun
  aksine “mutlu” bir Diyarbakır, Kürt azınlığın ülkeye daha iyi entegre olması anlamına gelir.
  PKK Türkiye’ye dikkate değer şekilde meydan okumaktadır: Bütün Kürtlerin tek bir
  devlet çatısı altında birleşmesini öngören Pan-Kürdist bir ideale sâhip ilk ve tek Kürt
  hareketidir.
  Teorik yönden parlak olmakla birlikte Öcalan, hareket üzerinde katı bir Stalinist
  kontrol tarzı uygulamış, dolayısıyla PKK asla demokratik olmamıştır.
  Pan-Türkizm
  Türkçe konuşan dünya Anadolu, Kafkaslar, İran, Orta Asya ve Batı Çin arasında
  uzanmaktadır. Bu muazzam büyüklükteki dil grubu, kendi içinde oldukça farklı yapılara sâhip
  olmakla birlikte, ortak bir kültürü paylaştığının bilincindedir. Pan-Türkizm geçmişte çeşitli
  yerlerde, farklı siyasî amaçlarla zaman zaman peşine düşülmüş bir ideolojidir ve gayet
  rahatlıkla yeniden kendisine müracaat edilebilir potansiyel olarak bu, bölgede Türkiye’nin
  nüfuzunu güçlendiren bir olgudur. Ancak Ankara, özellikle Rusya olmak üzere bölgedeki
  devletlerle arasındaki geniş menfaatleri dikkate alarak Pan-Türkist kartı oynama konusunda
  pek hevesli olmayacak, ama bu kart asla tamamen ortadan kalkmayacaktır.
  Sonuç
  Geride bıraktığımız yirmi yıllık dönemde askeri, ekonomik ve diplomatik alanlarda
  Türkiye’nin Orta Doğu’nun açık şekilde hâkim gücü olma yolunda ilerleme süreci kayda
  değer ölçüde hızlanmıştır. Demokratik karakteri ve meşru hükümeti Türkiye’ye muazzam bir
  güç ve dayanıklılık sağlamaktadır.
  www.altinicizdiklerim.com 21
  Türkiye yaklaşan muazzam fırtınaları devrimsiz atlatabilecek politik düzene sâhip
  bölgedeki az sayıdaki ülkeden biridir, ancak henüz tam çözüme kavuşturulamamış Kürt
  sorunu Ankara için bir kırılganlık noktası oluşturmaktadır.
  Türkiye ve Suriye
  Dönüşen Bir İlişki
  Daha Türkiye Cumhuriyeti’nin yeni kurulduğu günlerden beri, Türkiye’nin Suriye ile
  ilişkileri genelde zayıf kalmış ve hâttâ gergin olmuştur. İki ülke birçok olay vesilesiyle
  savaşın eşiğine gelmişlerdir. Ancak Türkiye’nin Şam ile ilişkileri 1998’de dramatik bir
  değişim sürecine girmiş, iki ülke arasında tarihi bir yeni dönemin başlamasına ve aralarındaki
  en önemli sorunların çözümüne yönelik yeni, pozitif bir atmosferin doğmasına kapı
  aralanmıştır.
  Her ne kadar bugün Türkiye-Suriye ilişkilerindeki temel belirsizlik, ABD’nin
  Suriye’ye karşı devam eden hasmane tutumundan kaynaklansa da Türkiye ile Suriye
  arasındaki ilişki tarihsel olarak kimlik, sınır, ideoloji ve Soğuk Savaş saflaşması, Kürtler, su
  ve İsrail ile ilgili gerilimler tarafından belirlenmiştir.
  Kimlik meselesi hemen her ikili ilişkinin değerlendirilmesinde çoğu zaman
  “yumuşak” bir mesele olarak görülür; oysa bu, ilişkinin doğasını kavramak bakımından belki
  de en önemli unsurdur.
  I. Dünya Savaşı öncesi ve sonrası yıllarda Arap milliyetçiliğinin merkezi olarak Şam
  için de, yeni bir milliyetçi Arap kimliğinin yaratılması, eski Türk-Osmanlı düzeninde
  Suriye’nin oynadığı ikincil rolün reddedilmesini gerektirmiştir. Bunun sonucunda, Türkiye ve
  Suriye’nin yeni resmî milliyetçi kimlikleri kendi özel güvenlik değerlerini ve kendilerine özgü
  yeni subjektif tehdit algılamalarını yaratmıştır.
  Uzun süredir devam eden Hatay/Aleksandriya ihtilafı, Başbakan Erdoğan’ın Aralık
  2004’te Şam’a yaptığı tarihi ziyaret sırasında her iki tarafın da, aralarında artık bir sınır
  sorunu olmadığını kabul etmeleriyle birlikte, de facto bir çözüme doğru yönelmiştir.
  Soğuk Savaş sırasında Türkiye’nin Batı ittifakına güçlü desteği, Suriye’nin ise
  SSCB’ye yönelmiş olması, komünizmin çöküşüne kadar bu ülkeler arasındaki ideolojik
  gerginliğin önemli bir sebebiydi.
  Her iki taraf da su, Kürtler ve İsrail gibi, karşı tarafa baskı yapmaya yarayacak
  araçlara sarıldılar.
  Kürt Meselesi
  Suriye, ülkenin kuzeydoğu köşesinde bulunan Cezire bölgesinde yerleşmiş yaklaşık 1
  milyonluk bir Kürt nüfusa sahiptir. Suriye Kürtlerinin çoğunluğu, Türk baskısı nedeniyle
  1920’lerde sınırın öte yakasına kaçarak Türkiye’den bu bölgeye gelmiş sığınmacıların
  torunlarıdır.
  PKK liderleri 1980’de, Ankara’daki bir askeri darbeden sonra Türkiye’den Suriye’ye
  kaçmış, burada kendilerine devlet desteği verilmiştir. Suriye, Lübnan’ın Bekaa Vadisi’nde
  PKK’ya eğitim kampları sağlamış ve Öcalan’a Şam’da sığınma hakkı tanımıştır. Ancak
  Sovyetler Birliği’nin 1991’de çökmesiyle birlikte, Suriye’nin pozisyonu ciddi şekilde
  zayıflamış; Türk ve İsrail askeri güçleri arasında izole edilmiş ve sıkışmıştır.
  1998’de Ankara Şam’a açık bir ültimatom vererek, PKK’ya desteğini kesmez ve
  Öcalan’ı sınırdışı etmezse, Türk askeri işgaline hazır olmasını belirtti. Bu tehdit Suriye
  sınırına onbin askerin kaydırılmasıyla da desteklendi. Hafız Esat, elinde fazla seçenek
  olmadığını hissederek, kendisinden pek beklenmeyen bir tavırla diz çöküp Türkiye’ye karşı
  uyguladığı çatışmacı politikaları tamamen gözden geçirmeye yöneldi. Bu gelişme, bölge için
  ciddi içerimleri olan yeni ve önemli bir ikili ilişki sürecini tetikledi.
  www.altinicizdiklerim.com 22
  “Ankara’nın Suriye’ye karşı tutumunun değişmiş olduğunun en iyi kanıtı, iki ülke
  arasındaki yaklaşık 450 mil uzunluğunda ve 1,500 fit genişliğindeki (Soğuk Savaş’ın heyheyli
  günlerinde, 1952’de yerleştirilmiş olan) mayınlı alanı Türkiye’nin temizlemekte oluşudur.”
  Sonuç
  2005 yılında iki ülke arasında bir serbest ticaret bölgesi kurulması konusunda
  anlaşmaya varılmış ve Şam’ın Suriye’de Türk yatırımlarını teşvik etmesiyle, iki ülke petrol
  arama amaçlı ortak bir şirket kurmuşlardır. Aynı zamanda sınır bölgelerinde ortak bir elektrik
  şebekesi geliştirmektedirler. Nihayet, dikkate değer bir nokta da, Suriye’ye giden Türk
  turistlerin sayısının büyük oranda artarak 2000’den 2005’e on dokuz katına çıkmış olmasıdır.
  Türkiye ve Irak
  1958’deki Irak devriminden beri Türkiye-Irak ilişkileri sınırlı ve limoni
  etkileşimlerden, Saddam sonrasında Türkiye’nin Irak’ın işlerine müdahil olmasına uzanan bir
  seyir izlemiştir. Bugün iki ülkenin ilişkileri hızla genişlemekte, ancak Irak’taki iç karışıklıktan
  kaynaklanan ihtilaflar bu ilişkilere damgasını vurmaktadır.
  Son yıllarda, Ankara’nın Bağdat’la ilişkileri şu unsurlarca belirlenmiştir:
  *Irak Kürtlerinin siyasî özerklik arzuları, Kerkük kentinin statüsü, petrolü ve orada
  yaşayan Türkmen nüfusun kaderi;
  *Sınır sorunları ve eski Osmanlı vilayeti Musul’un statüsü;
  *Terörizm, iç savaş ve İslami radikalizm gibi, Saddam sonrası Irak’ın istikrarı ve
  bütünlüğüne ilişkin sorunlar;
  *Irak içinde yeni yeni fakat hızla artan İran etkisi
  Dünyadaki çoğu ülke, devrimci İran’dan çekinmeleri nedeniyle Irak’ı desteklemiştir.
  Türkiye ise her iki ülkeye karşı da pozitif bir tarafsızlık tavrı benimsemiş ve ticaret yoluyla bu
  ülkelerin acil ekonomik ihtiyaçlarını karşılama yoluna gitmiş az sayıdaki ülkeden biri
  olmuştur. Bunun sonucunda Türkiye, savaştan ciddi gelir sağlamıştır.
  Türkiye aynı zamanda petrol boru hattından dolayı Irak’tan yaklaşık 250 milyon dolar
  kira geliri elde etmiş, Türkiye ile Irak daha geniş bir bölgesel plân kapsamında elektrik
  şebekelerini entegre etme konusunda anlaşmışlardır. Ayrıca 1974 ile 1990 yılları arasında
  Irak’ta Türk inşaat projelerinin toplam değeri 2.5 milyar doları bulmuştur.
  1991 Körfez Savaşı Felaketi
  İran-Irak Savaşı’nın aksine 1991 Körfez Savaşı ve sonrası, Türkiye için hemen her
  açıdan tam bir felaket olmuştur:
  Irak’ın Kürt bölgesi üzerinde Saddam’ın kontrolü kesin olarak kırılmıştır.
  Saddam’ın Kürt bölgesi üzerinde yeniden mutlak kontrol tesis etme girişimlerinin
  sonucu olarak yarım milyon Kürt kuzeye, Türk sınırına doğru harekete geçmiş, bu da Ankara
  için kitlesel bir sığınmacı sorunu doğurmuştur.
  Irak’ın Kürt bölgesi, ABD’nin sponsorluğunu yaptığı Çekiç Güç kapsamında
  uluslararası BM koruması ve gözetimi altına alınmıştır. Dahası, Kürt insanî krizi yüzünden,
  ABD’nin Kürt özerkliğini tolere etmeme sözü tartışmalı hale gelmiştir.
  Kürt partileri, ABD’nin baskısıyla, Irak’ta ilk defa kendi aralarında siyasî olarak
  “ulusal” düzeyde kurumsal işbirliği yapmaya zorlanmışlar, bu durum Ankara’nın bunları
  birbirine karşı kullanma seçeneklerini peşinen ortadan kaldırmıştır. Bu olgu, Irak Kürt siyasî
  tarihinin evriminde çok önemli bir dönüm noktası olmuştur.
  Irak’ın Kürt bölgesi, neredeyse bağımsız de facto bir devletin altyapısını hızla
  geliştirmiştir.
  Bu durum Türkiye ile bir “Kürt varlığı” arasında gayriresmi bir diplomatik ilişkinin
  başlangıcını teşkil etmiştir. (2004 sonunda bu süreç, hiç akla gelmeyeni başaracaktı: Türkiye
  kıdemli Kürt lider Celal Talabani’yi Irak Cumhurbaşkanı olarak Ankara’da ağırlamak
  durumunda kaldı.)
  www.altinicizdiklerim.com 23
  Saddam’ın Irakı üzerine uygulanan uluslararası yaptırımlar Türkiye’yi Irak’la olan
  karşılıklı ticaretinin büyük bir kısmından vazgeçmeye zorladı ki bunlar arasında iki petrol
  boru hattı da vardı. Ambargo dönemi, Türkiye’ye en azından 8 milyar dolara mal olmuştur.
  1991 Savaşı’nın Türkiye’ye tek faydası, Washington’la olan stratejik ilişkisinin
  pekişmesiydi, zira Türkiye güvenilir müttefik imajını sağlamlaştırmıştı.
  2003 Körfez Savaşı-İstenmeyen Savaş
  Saddam rejiminin devrilmesi, Ankara’nın istediği en son şeydi; Türkiye için bu,
  Irak’ta Pandora’nın kutusunun açılması demekti. Saddam’ın Ankara açısından tek önemli
  problemi; Irak’ı sürekli çatışma içine çeken, tahmin edilmesi zor, agresif ve dengesiz
  karakteriydi. Oysa bunun dışında Saddam, kendi Kürt nüfusunu kontrol altında tutmak için
  muazzam çaba harcamıştı.
  Türkiye’nin 2003 yılından beri Irak’la ilgili olarak dile getirdiği en önemli dış politika
  amaçlarından biri, hassas petrol bölgesi Kerkük ve çevresindeki Türkmen nüfusun refahını
  korumaktır. Her ne kadar bu grubun nüfusu muhtemelen 1 milyondan az ise de-Türkmenler
  sayılarının 3 milyon olduğunda ısrar etmektedirler-Türkmenler Kerkük şehrinde yaşayan
  nüfusun önemli bir parçasını teşkil etmektedirler. Esasen Sünni Türkmenler, Kürtlerin alt
  sınıfı temsil ettiği Osmanlı yönetimi altında Kerkük’ün yönetici elit sınıfını
  oluşturmaktaydılar. Ancak o zamandan beri Türkmenler kesin bir konum ve etki kaybına
  uğramışlardır, özellikle de Kerkük ve çevresini kontrol etmek için yapılan üçlü rekabet
  sırasında.
  Ankara hâlâ, Kürtlerin Kerkük’ten elde edecekleri geliri kendi özerkliklerini tahkim
  etmek ve hâttâ gelecekte bağımsızlık kazanmak amacıyla kullanmalarını önlemek için, Irak
  petrolünün tamamının Bağdat’ın merkezi kontrolü altında olmasını istemektedir. Ancak petrol
  gelirinin bir dereceye kadar bölgesel kontrolü yolunda yapılan müzakereler halihazırda bir
  hayli yol almış durumdadır.
  Birleşik Devletler eninde sonunda Irak’ı terk edecektir, fakat Avrupa Birliği
  Türkiye’nin oradaki siyasî statükoyu değiştirmeye yönelik bir askeri müdahalesini hoşgörüyle
  karşılamayacaktır; özellikle de sağlam meşrulaştırıcı gerekçeler olmadıkça, ki bugün yoktur.
  Ayrıca öteki Arap ülkeleri ile İran, Kuzey Irak’ta olabilecek herhangi bir Türk askeri
  müdahalesine karşı sert tepki göstereceklerdir, hele hele Türkiye orada bir şekilde sürekli
  kalmaya heveslenirse. Bu takdirde Türkiye, bir anda kendisini kazanılması imkansız bir
  gerilla savaşının ortasında bulabilir.
  Peki acaba bugün Şiilik Türkiye için ne anlama gelmektedir? Bir hayli heterodoks Şii
  nüfuslarıyla Alevilerin, Şiiliğin herhangi bir Ortodoks biçimini temsil etmemeleri dolayısıyla
  İran’a doğru yönelmeleri için pek bir nedenleri yoktur. Esasen, geçmişteki hâkim Sünni
  baskısı nedeniyle Aleviler genel olarak sıkı laiktirler.
  Her ne kadar bugün Orta Doğu’da hemen her şey mezhepsel siyaset üzerine kurulu
  olsa bile, Ankara’nın Irak’taki mezhep çatışmasında taraf olması hemen hiç ihtimâl dahilinde
  değildir. Mezhepsel dürtüler üzerine politika bina etmek, modern Türkiye’nin işi değildir,
  öteki Sünni devletler tarafından böyle yapmaya teşvik edilse bile.
  PKK gerillalarının eylemleri birkaç yıldır sahneye geri dönmüş durumdadır.
  Washington’un kuşku uyandırır şekilde hakkında pek bir şey yapmadığı PKK’nın Kuzey
  Irak’ta hâlâ müstahkem bir mevkii vardır. Pek çok Türk, ABD’nin PKK üslerini hava
  saldırılarıyla bölgeden dışarı atmamasının, Türkiye’nin topraklarını ABD askerlerine
  kapatmasına karşı ödenen bedelin bir parçası olduğuna inanmaktadır.
  Ancak Türkiye tarafından Kuzey Irak’ın tam olarak işgali ve Irak toprağının ele
  geçirilmesi hiç muhtemel değildir; böyle bir şey Kuzey Irak’ta Türkiye’nin kazanamayacağı,
  tahripkar bir gerilla savaşıyla sonuçlanır.
  www.altinicizdiklerim.com 24
  Türk özel sektörü, Irak Kürdistanı’na büyük paralar yatırmıştır ve Kürtlerin Irak petrol
  satışlarından elde ettikleri petrol gelirleri dışında, o bölgedeki en hâkim ekonomik güç
  konumundadır. Irak Kürdistanı’na yönelik Türk ihracatının, özellikle de gıda ve inşaat
  malzemeleri ihracatının, 2007 yılında 5 milyar dolara ulaşması beklenmektedir.
  Sonuç
  Bağımsız bir Kürt devleti ihtimali bugün her zamankinden fazladır. Dahası, dünyada
  kimlik politikalarının tanınması ve genel anlamda yapılan demokrasi ve insan hakları
  çağrıları, kaçınılmaz şekilde Kürtlerin kendi kaderini tayin ihtimalini güçlendirmektedir. Buna
  ilaveten, Irak devleti içindeki artan bölünmeler, çökmekte olan bir Irak devletinin bir parçası
  olarak kalmak yönünde Kürtlere fazla bir ümit vermemektedir. Sonuç olarak, bütün sınırları
  aşan uluslararası Kürt davasının sonunda nereye doğru evrileceğini hiç kimse bilemez. Bir
  gün acaba bâzı Kürtler için bağımsızlık söz konusu olacak, bazıları için olmayacak mı, PanKürt bir devlet mi olacak, yoksa hepsi için özerklik mi söz konusu olacak? Ya da gevşek bir
  konfederasyon altında çeşitli Kürt grupları arasında kalıcı siyasî bölünmeler, statükonun
  devamı, ABD himayesinde bir Kürt devleti, veya Arap Irak’ında pek hoş karşılanmayacak ve
  ABD askeri üslerine ev sahipliği yapacak özerk bir Kürdistan mı? Çok sayıda olası senaryo
  mevcuttur, ancak bölgesel devlet rekabeti bağlamında bunların hemen hepsinin son derece
  değişken olması muhtemeldir.
  Her ne kadar Irak Kürtleri genel olarak PKK’nın silahlı eylemlerinin ve terörizminin
  aleyhinde olsalar da, PKK’nın başarmaya çalıştığı şeye karşı bir sempati ve anlayış
  beslemektedirler.
  Türkiye ve İran
  İhtiyatlı Bir Birarada Varolma
  Türklerin başka hiç kimse ile Farslarla olduğundan daha eski veya daha karmaşık
  kültürel etkileşimi yoktur. İki bin yıldan daha uzun zamandır İran, Anadolu’ya kim
  hükmetmişse onun jeopolitik rakibi olmuştur, ki bunlar arasında Bizans da vardır.
  İran’ın Osmanlı devletinin baş teolojik ve ideolojik rakibi haline gelmesi, ancak
  İran’ın 1500 yılında dinî bir çark edişle Şiiliği devlet dinî olarak kabul etmesiyle olmuştur. On
  altıncı yüzyıldan itibaren, Şii İran ile Sünni Osmanlı İmparatorluğu arasındaki bu ilişki,
  ideolojik açıdan birbirini kötüleme ve Anadolu ile Mezopotamya üzerinde uzun bir mücadele
  içeren dinî bir soğuk savaş teşkil etmiştir.
  I. Dünya Savaşı’ndan sonra, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti İran’ın yeni Pehlevi
  hanedanıyla bir tür iş ilişkisi gibi yürüyen ilişkiler kurmayı arzu ediyordu. Gelişen ilişkiler,
  1932 yılında iki ülke arasında yeni bir sınır anlaşmasıyla sonuçlandı. Her ne kadar Şah
  Rıza’nın reformları çok daha az zekice, daha az beceri, anlayış veya kalıcı etkiyle icra edilmiş
  olsa bile, uyguladığı Batılılaştırmacı reform programı konusunda Şah’ın örnek aldığı model,
  bizzat Atatürk idi.
  Modern Türk-İran ilişkileri genel anlamda şu faktörlerce belirlenmektedir:
  *Türk-İran ilişkilerini olduğu kadar Irak, İran ve Türkiye Kürtleri arasındaki üçlü
  ilişkileri de etkileyen Kürt meselesi;
  *Her ne kadar çoğu zaman sürtüşmenin nedeni değil de aracı olsa bile, devlette dinin
  rolü konusundaki ideolojik gerginlikler;
  *Saddam sonrası Irak, Suriye, İran Körfezi, Kafkaslar ve Orta Asya üzerinde etkili
  olmaya yönelik jeopolitik rekabet;
  *İran’ın potansiyel nükleer silahlara sâhip olma arayışı.
  Sünni-Şii bölünmesine rağmen, her iki devlet de dinî farklılıklarını görmezden
  gelmeyi büyük ölçüde başarmıştır, özellikle de daha yakın yüzyıllarda.
  www.altinicizdiklerim.com 25
  Meselâ Sultan II. Abdülhamit, Osmanlı döneminin son yıllarında, Avrupa’nın
  emperyal meydan okuyuşları karşısında bütün Müslümanları birleştirmeyi amaçlayan Panİslamcı politikalarına İran’ın desteğini kolayca isteyebilmişti.
  1920’lerde, her iki devlet de-Türkiye Atatürk, İran ise Rıza Şah yönetimi altında-geniş
  kapsamlı bir reform ve Batılılaştırma programının parçası olarak sıkı laikleştirici gündemler
  benimsediler.
  Ancak 1979’da Şah’ın sekülarizmini ve Batıcılığını yıkıp ülkede teokratik düzen
  kuran İran Devrimi’nden sonra, iki ülke arasındaki dinî gerginlikler yeniden canlandı.
  Ankara’ya gelen İranlı resmî ziyaretçiler diplomatik zorunluluk olarak Atatürk’ün
  mezarına yapılması gereken ziyareti sürekli reddettiler-bu, Türkiye’nin resmî ideolojisine
  karşı büyük bir hakarettir.
  Bugün İslami eğilimli AKP, Tahran’la ilişkileri geliştirmek için ciddi gayret
  göstermekteyse de Türk Silahlı Kuvvetleri, İran konusunda Türkiye’nin sivil yetkililerine göre
  çok daha şahince bir tutum benimsemektedir.
  İran ile Osmanlılar arasında cereyan etmiş önemli sınır ihtilaflarının çoğu, Osmanlı
  Irakı ile İran arasındaki sınırlarla ilgiliydi. Her ne kadar bu özel gerginlik kaynağı modern
  Türk devletinin yeni sınırlarıyla ortadan kalkmışsa da, İran’ın Saddam sonrası Irak’ta
  yükselen etkisi, gelecekte bir İran-Türk gerginliği olması ihtimalini ortaya çıkarmıştır.
  İran’daki, Türkçe konuşan azınlıklar, çağdaş Türk-İran ilişkilerinde önemli bir sorun
  teşkil etmemekle birlikte, Türkiye’nin İran üzerinde tek yönlü baskı kurabileceği potansiyel
  bir araç durumundadır. İran nüfusunun yaklaşık yüzde 26’sı Türkçe konuşmaktadır, ki
  bunların ezici bir çoğunluğu Azeridir ve kültürel ve dilsel açıdan Azerbaycan Azerileriyle çok
  yakın irtibatlıdır.
  Tüm dünyada Türkçe konuşan halklar arasında, “Türklükleri”nin en az farkında olma
  eğilimindeki İran Azerileri, kültürel ve ekonomik açıdan İran’a gayet iyi entegre olmuş
  durumdadırlar.
  Pan-Türki meselelerin gelecekte Türk-İran ilişkilerinde ciddi bir rol oynaması pek
  muhtemel değilse de bunlar, ikili ilişkilerin kötüleşmesi ihtimaline karşı, Türkiye tarafından
  kuluçka halinde ve istismara açık durumda tutulmaktadır.
  Bölgesel koşulların gerçekten ciddi biçimde kötüleşmesi halinde İran, İran Azerileri,
  Azerbaycan Azerileri, Ermenistan, Irak ve Türkiye arasında altı-yönlü bir kriz çıkması
  tamamen ihtimâl dışı değildir.
  Genel olarak Türk ordusu, bilhassa İran hükümetinin İslami karakteri nedeniyle, İran’a
  karşı sivil dış politika mahfillerinden çok daha sert bir tutum takınmıştır. Nitekim eski
  Başbakan Erbakan’ın Türkiye’nin İran’la ilişkilerini iyileştirme çabalarına karşı ordunun
  eleştirel tutumu, bizzat dış politika ile ilgili olmaktan ziyade İslam konusuna yönelik iç
  politikalarla ilgiliydi.
  Ne de olsa PKK, kendine özgü Pan-Kürt ideolojisiyle sonuçta İran’ı da tehdit
  etmektedir. Türkiye ve İran, 2006 ve 2007’de PKK’ya ve İran’daki ikizi PJAK’a (Özgür
  Yaşam Partisi) karşı ortak askeri operasyon konusunda yakın işbirliği yapmışlardır.
  Ekonomik Faktörler
  İran, Türkiye ile ticaret hacminde, Rusya ve Ukrayna’dan sonra Türkiye’nin komşuları
  arasında üçüncü sırada yer almıştır. 2006 itibariyle, karşılıklı ticaret hacmi 6.2 milyar dolara
  ulaşmıştır. Ancak bu seviye hâlâ görece ılımlı bir seviyedir ve Türkiye İran’ın en önde gelen
  altı ihracat ve ithalât ortağı arasında henüz yer almamıştır.
  Türkiye’nin Orta Doğu’dan yaptığı en büyük ithalât, elbette ki, İran doğal gazıdır.
  Nisan 2007’de Türkiye ve İran, enerji alanında ortak girişime dayalı stratejik bir ittifak
  planladıklarını ilan etmişlerdir. Söz konusu proje, yeni petrol ve gaz kuyuları açılmasını ve
  Türkiye’den geçen mevcut boru hatlarını kullanarak Yunanistan üzerinden Avrupa’ya enerji
  aktarılmasını kapsamaktadır.
  www.altinicizdiklerim.com 26
  Avrupa Birliği, Rus enerji kaynaklarına aşırı bağımlılıktan kurtulmak için, İran
  enerjisini ithal etme projesini hararetle desteklemekte, ancak Washington bu projeye şiddetle
  karşı çıkmaktadır-bu da Ankara ile Washington arasında devam eden bir sürtüşme kaynağıdır.
  Bu arada Washington Türkmen petrolünün İran yoluyla Türkiye’ye getirilmesine dair her
  plana karşıdır.
  Türkiye artık İran gazının ve petrolünün tüketiminde ve Batı’ya aktarılmasında önemli
  bir kavşak noktası konumundadır. ABD’nin sıkı muhalefetine rağmen Avrupa, tamamen Rus
  ihracatına bağımlılığa karşı söz konusu İran alternatifini memnuniyetle karşılayacaktır-bu da
  Washington’un hoşuna gitmeyen bir şeydir.
  İran’a karşı ABD askeri saldırısı Ankara’nın menfaatlerini olumsuz etkileyecekken,
  Tahran’a karşı geniş kapsamlı ekonomik yaptırımlar getirme girişimleri bile Türk dış
  ticaretine ciddi şekilde tesir edecektir: Örneğin her yıl yaklaşık yetmiş beş bin Türk kamyonu,
  Orta Asya ve ötesine gitmek üzere İran’dan transit geçiş yapmaktadır.
  Nükleer Sorunlar
  Her ne kadar Türkiye’de İran’ın nükleer silahlarla ilgili planlarına olumlu bakılmasa
  da, Kürt sorunu ile kıyaslanınca, bu konu Türkiye’de çok öncelikli bir sorun değildir, hâttâ
  Türk ordusu için bile. Konvansiyonel silahlarda Türkiye İran’dan çok daha güçlüdür. Ayrıca
  aralarındaki çeşitli gerginlik kaynaklarına rağmen, iki ülke arasında yakın tarihte ciddi bir
  askeri kapışma mevcut değildir. Türkiye’nin temel kaygısı, İran’ın nükleer silahlarının
  bölgedeki güç dengesi denklemlerini nasıl etkileyeceğidir.
  Olası bir ABD-İran çatışması ile ilgili olarak 2003 Haziran ayında yapılan bir
  kamuoyu yoklamasında, Türklerin yüzde 55’i bu konuda tarafsız kalmayı yeğlerken, yaklaşık
  yüzde 24’ü İran’ın safında yer almayı tercih etmektedir; Birleşik Devletler safında yer almak
  isteyenlerin oranı yüzde 17’inin altındadır.
  Sonuç
  Tarihsel olarak, Türklerin Batı’ya yakınlığının İran’ı kaygılandırdığı ya da rahatsız
  ettiği anlaşılmaktadır; son Şah bile zaman zaman Türkiye’yi Batı’nın dikkatini cezbetme
  konusunda bir rakip olarak algılamıştır. Bundan dolayı, görünür gelecek için, İran’ın
  Türkiye’ye karşı tutumu, büyük ölçüde Ankara’nın İran’a karşı Batılı stratejik politikaları ne
  ölçüde benimseyeceği tarafından belirlenecektir.
  Türkiye ve İsrail
  Yahudilerin Osmanlı İmparatorluğu içinde uzun bir tarihi vardır. 1492’de,
  Müslümanlarla birlikte Katolik İspanya’dan sürüldükleri zaman Osmanlı’ya sığınmışlardır.
  Esasen, Soner Çağaptay’ın dediği gibi, “Onyedinci yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda
  yaşayan Yahudilerin sayısı, dünyanın başka yerlerinde bulunan toplam Yahudi sayısından
  daha fazlaydı.
  Buna karşılık Osmanlı İmparatorluğu da birçok meslek dalında Yahudi bilgi ve
  becerisinden faydalanmış, onlarla gelen Batılı know-how’ı imparatorluğun gelişmesi ve
  dönüşümünde kullanmıştır.
  Yahudiler, modern Türkiye’de de baskıdan uzak bir hayat sürmüşlerdir ve İsrail’de de
  hayli Türk yanlısı önemli bir Türk-Yahudi topluluğu mevcuttur.
  Türk düşüncesinde Arap-İsrail meselesi ile Kudüs meselesi arasında önemli bir fark
  vardır. Kudüs, İbrahimi dinlerin her üçü için de kutsaldır.
  Müslümanların çoğu gibi, Türkler de Kudüs’te bulunan geleneksel İslami dinî
  mekanların tamamen İsrail kontrolü altında bulunmasından son derece rahatsızdırlar. 2000
  yılında yapılan bir kamuoyu yoklamasında Türklerin yüzde 63’ü, Kudüs ve Mescid-i
  Aksa’nın kendileri için önemli olduğunu belirtmiş, yüzde 60’ı da Filistin halkının
  korunmasında Türkiye’nin daha aktif bir rol oynaması gerektiğini ifâde etmiştir.
  www.altinicizdiklerim.com 27
  Müslüman dünya hâlâ Kudüs’teki Müslüman çıkarları adına yüksek sesle konuşması
  için Türkiye’ye bakmaktadır.
  Türk-İsrail İlişkilerinde Askeri Faktör
  Türkiye’de İsrail ile yakın ilişkiler kurulmasının önde gelen savunucusu Türk Silahlı
  Kuvvetleridir. Radikal biçimde lâik olan ordu için İsrail, “anti-İslami” bir sembol olarak,
  değerli bir yüksek askeri teknoloji transferi kaynağı, ABD Kongresi’ne erişimi kolaylaştıran
  bir unsur ve nihayet, radikal komşulara karşı stratejik bir yıldırma kaynağı olarak önemlidir.
  Çoğu Türk, İsrail devleti ile Türkiye’nin az sayıdaki Yahudi nüfusu (120.000) arasında
  hemen bir ayrım yapmakta, Türkiye’deki Yahudilere yüksek derecede bir tolerans ve saygı
  beslerken, İsrail devletine karşı yaygın bir muhabbet duymamaktadır.
  Askeri işbirliği Türkiye’nin İsrail ile büyüyen ilişkilerinin en dramatik ve tartışmalı
  unsurunu teşkil etmektedir.
  Türkiye İran, Irak ve Suriye’ye karşı Türkiye topraklarında İsrail ile ortak gizli
  dinleme üslerinin kurulmasını kabul etmiştir.
  Türk ordusunun yirmi-beş yıllık bir zaman diliminde gerçekleşecek ve yaklaşık 150
  milyar dolar tutacak büyük bir askeri modernizasyon projesine giriştiği bir zamanda gelen bu
  İsrail bağlantısı, Türkiye için özellikle değerliydi. İki ülkenin savunma sanayilerini bir araya
  getiren bu girişimde, İsrail’in gerek teknolojisi ve gerekse Türkiye’deki ciddi finansal yatırımı
  hayati bir rol oynamıştır.
  Türkiye bir ara, olası bir Suriye-İsrail barış anlaşmasının Ankara’nın elini Şam’a karşı
  zayıflatacağından ve potansiyel olarak Şam’ın İsrail sınırındaki kuvvetlerini kuzeydeki Türk
  sınırına kaydırmasına imkân vereceğinden kaygı duyar hale gelmiştir. Türkiye ile İsrail’in
  Şam’a karşı ortak kıskaç gücünün, Suriye’nin 1998 yılında PKK’yı desteklemekten vazgeçme
  ve Ankara’ya karşı izlediği düşmanca politikaları revizyondan geçirme kararına önemli
  ölçüde katkıda bulunduğu konusunda hiç kuşku yoktur.
  Sivil İşbirliği
  İki ülke arasındaki yoğun askeri işbirliğine birçok alanda sivil ilişkiler de eşlik
  etmiştir. Örneğin, yılda 1.85 milyar dolara ulaşan İsrail’in Türkiye turizmi, Türkiye’nin
  toplam turizm gelirlerinin önemli bir kısmını teşkil etmektedir. Buna ek olarak, tarım alanında
  özel bir uzmanlığa sâhip olan İsrail, Türk tarım sektörünün gelişimine yatırım yapmıştır.
  Bugün İsrail’in ticaret ortakları listesinde Türkiye on üçüncü sırada yer alırken,
  Türkiye’nin ticaret ortakları listesinde İsrail dokuzuncu sırayı almaktadır. 2007 yılında
  Türkiye ile İsrail, Karadeniz’i Kızıl Deniz’e bağlayacak bir boru hattı inşası üzerinde geçici
  olarak anlaşmaya varmışlardır. Suyun altından gidecek bu boru hattı, Suriye ve Lübnan’ı bypass edecek, Rusya ve Azerbaycan’dan getireceği gaz ve petrolü Türkiye üzerinden İsrail’e
  iletecektir.
  İsrail SSCB’nin çökmesinden sonra bu bölgeye girmek için Türkiye’yi değerli bir
  köprü olarak görmüş, ardından Türkiye de İsrail’in bölgeye girişini kolaylaştırmıştır.
  İsrail, Türkiye’nin Kafkasya ve Orta Asya’dan İsrail’in kullanabileceği enerjiyi
  getirme potansiyeli ile ilgilenmeye devam etmektedir. Bakü-Ceyhan petrol boru hattının
  tamamlanması bu yönde atılacak bir ilk adım niteliğindedir.
  Robins, İsrail ile ilişkilerin gerilemesinin başlangıcını, bizzat ordu içinde birçok
  kişinin Türkiye’nin İsrail ile bağlarının Washington nezdinde beklenen meyveleri vermediğini
  düşündüğü 1996 yılı ile tarihler.
  AKP’nin iktidara gelmesi ve “düşmanlık yok” ilkesine dayalı bir bölgesel politikaya
  sarılması, İsrail’in artık Türkiye’nin dış politikasında merkezi bir konumda olmadığı bir ilişki
  kaymasına yol açmıştır.
  Türk-İsrail ilişkilerinin ekonomik ve teknik yönleri hâlâ güçlü olmaya devam etse de
  söz konusu ilişkinin stratejik yönü önemli ölçüde zayıflamıştır.
  www.altinicizdiklerim.com 28
  Suriye’nin refahından Türkiye’nin alacağı yeni pay, Türkiye’nin İsrail ile bağlarını
  daha da karmaşık hale getirmektedir. Benzer şekilde, savaş sonrası Irak’ta, özellikle deİsrail’in peşmerge güçlerinin eğitimine destek verdiği ve bölgeyi İran’a karşı istihbarat
  operasyonları için bir üs olarak kullandığı-Kürdistan’da İsrail’in yürüttüğü faaliyetler de
  Ankara’yı kaygılandırmaktadır.
  Gerek Kudüs ve gerekse Washington, Türkiye’nin İsrail’in politikasına yönelttiği açık
  eleştirilerin çoğundan rahatsızlık duysa da, söz konusu başkentlerin ikisi de Türkiye’nin
  bölgeyle ilgili yeni planlarını tamamen tıkamamıştır. Türkiye bölgede her iki ülkenin de
  müttefiki olup aynı zamanda Arap ülkelerinin çoğu ve İran nezdinde itibarı olan neredeyse
  yegane ülkedir. Ancak İsrail zayıf veya düşmanca ilişkiler içinde olduğu Müslüman devletleri
  güçsüz düşürmek ve bölmek peşinde koştuğu ölçüde, İsrail’in çıkarları Türkiye’nin
  çıkarlarıyla otomatik olarak aynı safta yer almamaktadır artık.
  Sonuç
  Türk-İsrail ilişkileri Orta Doğu’nun geniş diplomatik ve stratejik ilişkiler yelpazesi
  içinde önemli bir unsurdur. Aradaki bağlar biraz soğumuş olsa da İsrail hâlâ-bir Müslüman
  ülke ile geliştirmiş olduğu yegane kapsamlı ve yakın çalışma ilişkisi durumunda olan-Türkiye
  ile ilişkisine kayda değer bir önem vermektedir.
  Ankara, Saddam’ın devrilmesinden beri Amerika Birleşik Devletleri’nin de İsrail’in
  de Ankara’nın terörizmle ilgili baş kaygısı olan PKK ile pek ilgilenmediklerinin farkındadır.
  Gerçekten de İsrail dünyadaki Kürtlerin kötü durumuna her zaman biraz gizli bir sempati
  göstermiş, PKK’ya karşı Ankara ile işbirliğinden kaçınmış, duruma esas itibariyle
  Türkiye’nin bir iç meselesi olarak bakmıştır.
  Ekonomik ve maddi alanda Türkiye-İsrail ilişkisi her iki taraf için de bir hayli
  avantajlıdır ve devam etmesi muhtemeldir. Askeri modernizasyon programı nedeniyle
  Ankara, İsrail ile oldukça güçlü bir askeri ilişkiyi çok büyük olasılıkla devam ettirecektir, iki
  ülke arasında stratejik işbirliği olmasa bile.
  Şayet Ankara, İsrail ile askeri ilişkisini öteki bölgesel çıkarlarına fazlasıyla zarar verici
  bulmaya başlarsa, Türkiye’nin İsrail ile kurduğu askeri ilişkinin belirli yönlerini potansiyel
  olarak başka devletler-Çin, Rusya ve Avrupa Birliği gibi-devralabilir. Ancak büyük bir Orta
  Doğu devletinin Türk güvenliğine meydan okuması halinde, Ankara’nın stratejik
  düşüncesinde İsrail ile ilişkisinin önemi yeniden ağırlıklı hale gelebilir.
  Türkiye ile Mısır, Suudi Arabistan, Körfez Ülkeleri ve Afganistan Arasındaki İlişkiler
  Mısır
  Türklerle Mısırlılar arasında asırlardır süren yakın irtibata rağmen, modern
  Türkiye’nin Mısır ile ilişkisi hiçbir zaman samimi olmamış, düşmanlık ile soğukluk arasında
  gidip gelmiştir. Bu soğukluk, belirli tarihsel hoşnutsuzluklara dayalı olmaktan ziyade
  günümüz jeopolitik çekişmeleri gerçekliğine dayanmaktadır.
  Mısır kendisini geniş boyutlu Arap davasının önde gelen hamisi ve her ne kadar böyle
  bir rolde giderek daha az ikna edici hale gelse de, Arap dünyasının doğal lideri olarak
  görmektedir.
• Her ikisi de Amerika Birleşik Devletleri’nin müttefikidir (Mısır Camp David’den
  sonra).
• Her ikisi de İsrail ile diplomatik ilişki kuran az sayıdaki Müslüman ülke arasındadır.
• Her ikisi de bölgesel radikalizmi bastırmaya çalışmaktadır.
• Her ikisinin de İran Devrimi’nden beri İran’la ilişkileri gergindir.
  Türkiye ile İsrail arasında bir güvenlik ittifakı yapılabilme potansiyeli ve AKP’nin son
  zamanlardaki Orta Doğu’daki bütün ülkelerle dostane ilişkiler geliştirme politikaları TürkiyeMısır ilişkilerinin daha iyiye gitmesinin yolunu da açmıştır. Ancak bu ilişki şu anda esas
  itibariyle durağan vaziyettedir; bunun başlıca sebebi de, Mısır ekonomisinin yavaş karakteri
  ile bu ülkedeki katı, kabız edici ve kıskanç siyasî düzendir.
  www.altinicizdiklerim.com 29
  Türkiye ve Suudi Arabistan
  I. Dünya Savaşı’ndan sonra, el-Suud’un Vahhabi kuvvetleri, ki Osmanlı’nın çok
  kültürlü İslam ifadelerine hasmane bir tutum takınıyorlardı, Hicaz’daki kutsal mekanların
  kontrolünü ele geçirdi. Sonuçta modern Türkiye’de hem Hicaz’daki Haşimi isyanının, hem de
  el-Suud’un Osmanlı devletine karşı giriştiği isyanın hatıraları hâlâ yaşamaktadır.
  El-Suud’a karşı olan gizli husumet, 2002 yılı gibi daha yakın bir tarihte yeniden su
  yüzüne çıkmış; Mekke’de bir konut projesine yer açmak amacıyla tarihi bir Osmanlı-Türk
  Kalesi yıkılınca Türkler Suudilere ateş püskürmüşlerdir. Türk Kültür Bakanlığı “Kalenin
  yıkılması olayı Suudi Arabistan’da Türk mirasına yapılan en son saldırıdır, ki bu ülke
  geçmişte de Osmanlı evlerini, mezarlarını ve tarihi bir demiryolunu tahrip etmişti. Bu,
  insanlığa karşı bir suç…ve kültürel soykırımdır” demiştir. Suudiler ise buna verdikleri cevapta
  Türkiye’yi İslami bir devlet olarak kendi mirasını ve kimliğini lağvetmekle suçlamışlardır.
  Kemalist düzen Suudi Arabistan’ın uluslararası İslami politikalarına daima kuşkuyla
  bakmıştır. Bireyler olarak Suudiler muhtemelen Türkiye’ye karşı kendi hükümetlerinden daha
  sıcak duygular beslemektedirler, ancak bu duygu pek karşılıklı sayılmaz. Türk sokak basını
  sık sık krallıkla ilgili dehşetli hikayelerden bahseder, el-Suud Hanedanı da Türklerden pek
  dinî saygı görmez. Yine de Suudiler İstanbul’u Müslüman turizm güzergahlarından biri olarak
  değerlendirirler.
  Altını çizmek gerekir ki yaklaşık son kırk yıldır ilk defa Suudi Kralı Abdullah, 2006
  yılında Türkiye’ye bir kraliyet ziyareti gerçekleştirmiştir; neredeyse kesinlik derecesinde
  denebilir ki bunun sebebi, Türkiye’nin Irak dâhil Orta Doğu meseleleriyle daha fazla
  ilgilenmesi ve duyarlılık göstermesinin takdir edilmesi idi.
  Türkiye ve Afganistan
  Afganistan, Türklerin Doğu dünyasına yönelik geniş jeopolitik vizyonunun çok
  candan bir parçasıdır ve Arap dünyasına kıyasla birçok bakımdan Türk ruhuna daha yakındır.
  Afganistan bugün bünyesinde kalabalık ve önemli Türki Özbek ve Türkmen azınlıkları ve
  genelde İngiliz emperyalizmine başkaldırırken çoğu kez yardım için Osmanlı Türkiyesi’ne
  bakmış olan Güney Asya bölgesindeki Müslüman yöneticileri barındırmaktadır.
  Afganistan (Sovyetler Birliği’nin ardından) yeni Kemalist Türkiye Cumhuriyeti’ni
  tanıyan ikinci ülke olmuş, hâttâ Atatürk’ün Avrupalı emperyalistlere karşı yürüttüğü Ulusal
  Kurtuluş Savaşı’na yardım etmek için askeri destek göndermiştir. Gerçekten de Afgan Kralı
  Emanullah Han’ın (1919-29) Atatürk’le yakın bir kişisel dostluğu vardı; Emanullah Han,
  Atatürk’ün modernleştirici reformlarının büyük bir hayranı idi ve bunları Afganistan’da da
  aynen gerçekleştirmek istemişti.
  Sovyetler Birliği’nin çökmesiyle, Türkiye’nin jeopolitik manzarası aniden geniş bir
  şekilde Doğu’ya açılmış; Afganistan ve Pakistan, bir gecede Orta Asya’ya ve Keşmir’e açılan
  kapılar haline gelmiş, Türk halklarının zihninde o eski bağlar yeniden canlanmıştır.
  Genişleyen bu Doğu alanı Türk siyaset tasavvuruna yeni fırsatlar ve yeni bir kafa yapısının
  kazınmasına yaramıştır. Türk kamuoyu, Taliban’a hiçbir sempati beslenmemesine karşın,
  ABD’nin Afganistan’ı işgaline karşı büyük bir tepki göstermiştir: Halkın yaklaşık üçte ikisi
  bölgedeki ABD askeri operasyonlarına ve ABD kuvvetlerinin Türk askeri tesislerini
  kullanması da dâhil olmak üzere ABD operasyonuna destek verilmesine karşı çıkmıştır.
  Türk kamuoyunun aksi görüşüne rağmen Türk hükümeti, Afgan operasyonunda
  Birleşik Devletler’e yardım etmeyi kabul ederek Kuzey İttifakı askerlerinin güneye, Kabil’e
  doğru hareketine destek ve eğitim sağlamıştır.
  Ayrıca Afganistan’a giden barış gücü askerlerine katkıda bulunmuş, Orta Asya’ya
  yönelik ABD ve NATO destek uçuşlarına hava üssünü kullanma imkanı vermiştir. Dahası
  Türkiye, ilk başlardaki Uluslararası Güvenlik Destek Gücü’nün barışı koruma operasyonuna
  bindörtyüz askerle katkı sağlamıştır.
  www.altinicizdiklerim.com 30
  Bu ABD dışında operasyona en büyük, Müslüman ülkelerdense tek katkıyı teşkil
  etmiştir. Ancak Türkiye 2006’da NATO’nun Kabil dışındaki operasyonlar için asker
  gönderme çağrısını reddetmiştir.
  Daha da etkileyici olansa, Türk özel sektörünün Afganistan’daki yatırımlarıdır. Başka
  herhangi bir ülkeden gelenden daha büyük olan yatırım miktarı 2006 başları itibariyle
  yaklaşık 1 milyar dolara ulaşmıştır.
  Türkiye, uzun vadeli bir bakışla kendisini Afganistan’a mutlaka yardım etmek zorunda
  hisseden ve bu ülkenin refahında kalıcı menfaati olan az sayıdaki bölge ülkesinden biridir.
  Her ne kadar Peştun nüfus arasında bulunan Taliban yanlısı unsurlar, Türkiye’nin, ABD
  çıkarlarını kollayan bir paravan olmasından kuşkulansalar da, her iki tarafta da duygusal
  bağlar gücünü korumaktadır.
  Türkiye ve Avrasya
  Sovyetler Birliği artık ölmüştür ve daha önemlisi, Türkiye artık Rusya ile ortak bir
  sınır bile paylaşmamaktadır. Bugün Türkiye’ye karşı Rus askeri saldırganlığı neredeyse akla
  gelmez durumdadır. Azerbaycan ve Orta Asya gibi, SSCB’nin Türki Müslümanlarının büyük
  çoğunluğu 1991’de bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. Türkiye jeopolitik seçeneklerini
  yeniden şekillendirmekte ve bu bağlamda Rusya Türkiye’ye iktisadi, siyasî ve askeri
  alanlarda bir ortak olarak önemli fırsatlar sunmaktadır.
  Yine de realite şudur ki, Türkiye’nin eski Rus ve Sovyet imparatorluklarının
  Müslüman (büyük ölçüde Türki) halklarıyla olan tarihsel ve etnik ilişkileri hiçbir zaman
  Moskova için potansiyel bir kaygı olmaktan tamamen çıkmayacaktır. O kadar ki Moskova ile
  Ankara, bu halklar üzerinde etki bakımından âdeta zıt kutupları temsil etmektedirler. Bugün,
  hâlâ Rusya Federasyonu içinde kalmış olan Müslümanlar-Volga ve Kırım Türki Tatarları,
  Çeçenler ve Kuzey Kafkasya’daki öteki halklar-daha fazla özerklik veya Moskova’dan
  bağımsızlık istemektedirler ve asırlardır kendilerine yardım etmesi için yüzlerini Türkiye’ye
  çevirmişlerdir. Fakat Sovyetler Birliği’nin çökmesi ve Türk dünyasının kapılarının yeniden
  açılmasıyla başlayan kısa bir aşırı coşku döneminin ardından, Türkiye’nin bu Müslüman
  halklarla ilişkisi, Ankara için biraz hayal kırıklığına uğratıcı olmuştur. Aynı zamanda,
  Türkiye’nin Rusya ile yakın ilişkilerden elde ettiği çıkarlar katlanarak artmıştır.
  Bu istikamet değişimi en çarpıcı şekilde, iki yüz yılı aşkın bir süredir Kafkaslar’da
  bağımsızlık için mücadele eden Çeçenlerin durumunda kendini göstermektedir. Çeçenler
  İslami kimliklerine derinden bağlıdırlar. Türki olmasalar da, Türkiye’de, asırlar süren Rus
  baskısından kaçanların oluşturduğu, hatırı sayılır bir Çeçen diyasporası vardır. Çeçenler,
  davalarının sesini duyurmak için 1990’larda Türk topraklarında birkaç uçak kaçırma olayına
  karıştılar. Geçmişte Ankara zaman zaman Çeçenler’e destek verdiğinde, Moskova da açık
  şekilde Türkiye’nin Kürtleri’ne aynı şeyi yapardı.
  Bugün Türk-Rus ilişkilerinde güçlü bir ekonomik tamamlayıcılık da ortaya çıkmış
  bulunmaktadır. Moskova dünyada Almanya’dan sonra Türk mallarının en büyük ikinci
  ithalatçısıdır, Türkiye de Rusya’da inşaat alanında 6 ila 12 milyar dolarlık yatırım yapmıştır.
  Ayrıca Türkiye’ye giden Rus turistlerin sayısı, Almanya’dan gelen turistlerin sayısı ile
  yarışmaktadır; 2004 yılında Türkiye’yi ziyaret eden Rus sayısı 1.7 milyonu bulmuştur,
  İstanbul sokakları ve sahil kasabalarının plajları dâhil her yerde Ruslara rastlamak
  mümkündür.
  Önemle vurgulanmalıdır ki, Karadeniz’in altından geçen Mavi Akım yoluyla
  Türkiye’nin Rusya’dan yaptığı büyük çaplı doğal gaz ithalatı-ki bu, Türkiye’nin doğal gaz
  ithalatının en azından yüzde 70’ini teşkil etmektedir-iki ülke arasında uzun süreli bir karşılıklı
  bağımlılık ilişkisi yaratmaktadır. Esasen Rusya, mevcut Mavi Akım boru hattını Türkiye’den
  güneyde İsrail’e kadar uzatmak istemektedir.
  www.altinicizdiklerim.com 31
  Önümüzdeki on yılda Türkiye’nin gerek Rusya ve gerekse Orta Doğu ile olan bağları
  muhakkak ki daha da yoğunlaşacak, bu da Türk bakış açısının çekim merkezini daha çok
  Doğu’ya kaydıracaktır.
  1990’ların ortalarında Türkiye, Rusya’dan silâh, mühimmat ve helikopter satın alan ilk
  NATO ülkesi olmuştur; çünkü Batılı ülkeler, Kürt isyancılara karşı kullanabileceği
  gerekçesiyle Türkiye’ye silâh satmayı reddetmişlerdir. Ayrıca Rusya, Türkiye’nin askeri
  modernizasyon projesi ihalesine katılmayı da planlamaktadır.
  Bir Türk diplomat, Ankara’nın Moskova ile sürdürdüğü düzenli siyasî diyalogu
  Dışişleri Bakanlığı’nın herhangi bir ülke ile sürdürdüğü “en düzenli ve kapsamlı” diyalog
  olarak nitelendirmektedir. Moskova ve Ankara, Güney Kafkaslar’daki ABD politikalarının
  istikrarı bozucu olduğu görüşünü paylaşmaktadırlar ve bölgede statükonun korunmasından
  yanadırlar. Ankara ABD’nin Gürcistan’ı NATO’ya çekme planlarını Rusya’ya karşı gereksiz
  yere kışkırtıcı bir eylem olarak görme eğilimindedir; aynı zamanda Abhazya ve Acaristan’dan
  gelmiş kendi Gürcü azınlıklar diyasporası bu grupların Gürcistan’dan ayrılmasına sempatik
  bakmaktadır.
  Moskova bu arada, şüphesiz kısmen Türkiye’nin tarihi ABD yanlısı yöneliminden
  sapmasından duyduğu memnuniyetin ifadesi olarak, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne girişini
  desteklediğini açıkça ilan etmiş; Kıbrıs sorununda da Türkiye’nin pozisyonunu desteklemeye
  uğraşmıştır. Buna karşılık Türkiye de Rusya’nın Dünya Ticaret Örgütü’ne girmesine yardımcı
  olmayı kabul etmiştir, ki bu da Rus-Türk ticaretini daha da artırabilecek bir olgudur.
  Rus kamuoyunun Türkiye’ye bakışı oldukça olumludur. 2005 yılında Rusya’da
  yapılan bir kamuoyu yoklamasında, Rusların yüzde 71’i Türkiye’ye karşı pozitif bir tavır
  takınmıştır. Yüzde 51’i Türkiye’yi güvenilir bir ticari ve ekonomik ortak, yüzde 16’sı bir
  kardeş ülke olarak görürken, sâdece yüzde 3’ü düşman bir ülke ve muhtemel bir rakip olarak
  görmüştür.
  Türk Düşüncesinde Kafkaslar ve Orta Asya’nın Yükselişi ve Düşüşü
  Sovyetler Birliği’nin çökmesinden sonra Türkiye’de başlamış bir erken aşırı heyecan
  dalgası Türkleri yeni bir “Türk yüzyılı”nın hakimleri olabileceklerine inandırmıştı. O
  dönemde, zamanın Türk Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel Türkiye’nin Adriyatik’ten Çin
  Seddi’ne uzanan yeni bir Türk dünyasının başını çekebileceğini ilan etmişti.
  Fakat bağra basılan Pan-Türki vizyon bir dizi nedenden dolayı asla ciddi olarak
  başarılamadı. Birincisi, Türkiye, çoğunluğu Türk olan yeni cumhuriyetlerin gelişmesinde ve
  finanse edilmesinde ciddi rol oynayabilecek ekonomik ağırlık ve altyapıdan yoksundu.
  İkincisi, taktiksel ve psikolojik olarak, Türkiye başlangıçta biraz küçümser biçimde bu
  cumhuriyetlere karşı yeni bir “büyük birader” gibi davrandı, aslında bu cumhuriyetler bâzı
  açılardan Türkiye’den daha gelişmişti. Son olarak üçüncüsü, bu yeni devletlerin otokratik
  liderlerinin olağanüstü huysuz, paranoyak ve güvenilmez olduğu ortaya çıktı. Meselâ
  Özbekistan’ın İslam Kerimov’u, en küçük bir iç muhalefet belirtisine kafasını özellikle takmış
  durumdadır; hâttâ Türkiye’yi kendisini devirmek için hem lâik, hem de İslamcı güçleri
  desteklemekle suçlamış, bu durum iki ülkenin eğitim alanında sâhip olduğu yakın ilişkileri
  koparmış ve Türkiye’deki bütün Özbek öğrencilerin geri çağrılmasıyla sonuçlanmıştır.
  Washington da başlangıçta, özellikle de 11 Eylül’den sonra Terörizmle Küresel Savaş
  için kumanda ettiği geniş işbirliği çağrısı sırasında, Rusya’nın kaybı pahasına Orta Asya’da
  ciddi stratejik kazanımlar elde etmiştir; o koşullar altında Moskova, Washington’un bölgede
  edindiği yeni stratejik tutunma noktasına isteksizce boyun eğmiştir. Fakat Washington’un
  Rusya’yı eski Sovyetler Briliği’nin güney bölgelerinden kalıcı olarak çıkarma kararlılığı,
  Moskova’nın sert tepkisini çekti.
  www.altinicizdiklerim.com 32
  Orta Asya liderlerinin otokratik tabiatı da, özellikle söz konusu liderler
  Washington’un, öteki şeyler yanında, Moskova’nın etkisini zayıflatabilmek için tasarlanan
  demokratikleşme kampanyalarıyla kendi ülkelerini de istikrarsızlaştırabileceğinden
  korktukları için, giderek daha fazla biçimde Orta Asya ülkelerini Rus yörüngesinde tutma
  çabasındaki Moskova’nın işini kolaylaştırdı.
  Orta Asyalı Türki cumhuriyetlerle ilişkilerinin soğumasıyla Türkiye de farkına vardı
  ki Rusya ile kuracağı ekonomik ve stratejik ilişkilerden edineceği kazanç, Bağımsız Devletler
  Topluluğu (BDT) üyesi, küçük, bağımsızlığına yeni kavuşmuş cumhuriyetlerle kuracağı,
  çabucak elden kaçabilecek herhangi bir ilişkiden elde edeceği kazancı kat kat aşıyordu.
  Sorunun özü Orta Asya cumhuriyetlerinin yönelim ve karakterlerinin netleşmemiş
  doğasında yatmaktadır. Fakat demokratikleşme ile birlikte Pan-Türki kimlikler büyüyebilir.
  Şayet günün birinde bu eski Sovyet cumhuriyetlerine daha demokratik bir yönetişim hâkim
  olursa, Ankara ile ilişkileri de muhtemelen iyileşecektir.
  Her ne kadar Moskova, Washington’a ve hâttâ Avrupa Birliği’ne hiçbir zaman tam bir
  alternatif olamasa da, Türkiye’nin yeni ve giderek karmaşıklaşan dış politika yapısında hızla
  güçlü bir doğuya dönük sütun sağlamaktadır.
  Kafkaslar
  Türkiye’nin genel olarak Kafkaslar ve Orta Asya ile ilişkilerinde en büyük gücü,
  okullar ve üniversiteler kurması, askeri personele talim ve üniversite eğitimi sağlaması, yeni
  enerji boru hatları inşa etmesi ve bölgeye Türkiye’ye dair yakın bir farkındalık ve Anadolu
  Türkçesiyle ilgili bilgi getirmiş olmasıdır. Meselâ Türk Avrasya TV, uydu aracılığıyla
  Kafkaslar ve Orta Asya’da yayın yapmakta, Türkiye ile ilgili bilginin bölgede yayılmasına
  büyük katkı sağlamaktadır, buna Anadolu Türkçesine aşinalık kazanmak da dahildir. Bugün
  artık Türk ziyaretçiler, seyahat, okul ve/veya medya kanalıyla öğrenilmiş Anadolu Türkçesini
  konuşan, çok iyi konuşamasa da en azından anlayan kişilerle daha sık karşılaşmaktadır.
  Azerbaycan
  Türkiye’nin Kafkaslar’daki en önemli ilişkisi Azerbaycan iledir. Nüfusunun
  çoğunluğunun Şii olmasına rağmen ülke dil ve kültür açısından Türkiye’ye çok yakındır. İki
  ülke, 1990’ların başlarında Pan-Türkçü zihniyetli Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey zamanında
  doruğa çıkmış ve 1992’de Elçibey’in devrilmesine kadar sürmüş, aşırı coşkulu bir Pan-Türkçü
  aşamadan geçmiştir. O zamandan sonra Türkiye-Azerbaycan ilişkisinin özü, kültürel alandan
  ekonomik alana-özellikle enerji konusuna ve iki ülkeyi ayrılmaz biçimde birbirine bağlayan
  Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattına-kaymıştır.
  Azerbaycan’da Türkiye’nin rolü, aynı şekilde askeri alanda da önemlidir. Ferit
  İsmailzade bu konuda “Türk askeri uzmanları Azeri subayları hem Bakü’de hem de
  Türkiye’de eğitmişler, modern bir ordu yapısının geliştirilmesi konusunda askeri uzmanlık
  sağlamışlardır. Yüzlerce Azeri subay Türk askeri okullarından mezun olmuş ve 1999’dan
  itibaren Azeri askerler, Türk kumandası altında Kosova ve Afganistan’da barış gücü
  görevlerine katılmışlardır” diye yazmaktadır.
  Batılı altyapı yatırımlarından kısmen doğrudan istifade eden Türk müteahhitleri de bu
  ülkede bir hayli aktif durumdadırlar.
  Bakü düzenli ve kalabalık uçuşlar yoluyla birçok Türk şehriyle bağlantı halindedir.
  Eğitimli Azerilerin çoğu bugün gayet iyi bir Anadolu Türkçesi konuşmakta ve Türk
  elektronik ve basılı medyasına kolayca erişmenin tadını çıkarmaktadır. Hassas bir alan olan
  Türk-Ermeni-Azeri ilişkilerinde, Türkiye’nin iyi komşuluk ilişkilerine dayalı politika çabası,
  Ermenistan’la ilişkilerin geliştirilmesi arayışına kadar uzanmıştır. Ancak ihtilaflı Dağlık
  Karabağ bölgesi için Azerbaycan ile Ermenistan arasında yapılan savaştan Ermenistan’ın
  galip çıkması, Ankara ile Bakü’nün ihtilafa konu Azeri topraklarını işgali nedeniyle Erivan’a
  karşı ticaret ambargosu uygulamasına sebep olmuştur.
  www.altinicizdiklerim.com 33
  Bu sürtüşmeye rağmen, Türkiye ile Ermenistan arasında kayda değer bir gri ticaret
  cereyan etmekte, havayolu iki ülkeyi birbirine bağlamaktadır.
  Ancak Birleşik Devletler’deki ve Avrupa’daki kalabalık Ermeni diyasporası,
  Washington’un Osmanlı İmparatorluğu’nun son günlerinde Ermeni soykırımı işlendiği
  gerekçesiyle Türkiye’yi kınayan parlamento kararı alması için gece gündüz çalışmaktadır; bu
  baskılar ise sâdece Erivan ile Ankara arasında iki tarafın da arzu ettiği yakınlaşmayı
  zorlaştırmaya yaramaktadır.
  Gürcistan
  Türkiye, Sovyetler Birliği’nin çökmesinin ardından Gürcistan’ın bağımsızlığına
  kavuşmasına çok sevinmiş, iki ülke arasında hızla sıcak ilişkiler kurulmuştur. Yine de
  beklentilerin aksine, Türkiye’nin Türki bir ülke olmayan Gürcistan’la ticareti, görece ılımlı
  düzeylerde kalmıştır.
  2002 yılında Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan arasında, Tiflis yakınlarında bulunan
  Marneuli hava üssünün modernizasyonu konusunda Türkiye’nin yardımını da içeren bir
  bölgesel güvenlik anlaşması imzalanmıştır. Türkiye, Azerbaycan’da olduğu gibi, Gürcistan’da
  da Birleşik Askeri Akademi’nin kurulmasına ve personel yönünden donanımına yardım
  etmiştir.
  Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattını korumak için Ankara’nın Gürcistan ve Azerbaycan
  ile işbirliğine gitmesiyle birlikte, Moskova dışarı atılmış olmaktadır. Moskova’nın
  desteklediği, Gürcistan’ın Abhazya bölgesindeki ayrılıkçılık sorunu yüzünden Türkiye kısmen
  Tiflis ile Moskova arasında kalmıştır.
  Her ne kadar Batı, Gürcistan’ın NATO’ya girişinin kolaylaştırılması bağlamında
  Türkiye’nin anahtar bir rol oynamasını arzu etse de Türkiye, Moskova’yı kendisinden daha da
  uzaklaştırmaktan çekinmiş ve ayrılıkçı Abaza meselesinde Tiflis’in arzu ettiğinden daha
  tarafsız bir tutum sergilemiştir.
  Orta Asya
  Eski Sovyetler Birliği’nin beş Orta Asya cumhuriyetinden dördü, etnik olarak Türk
  kökenlidir: Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan. Genelde AKP, Orta
  Asya’ya kendisinden önceki İslamcı Refah Partisi’nden çok daha fazla ilgi göstermektedir.
  Bunun bir nedeni, daha önceleri milliyetçi görüşe sâhip MHP’nin güçlü olduğu İç Anadolu
  bölgesinden AKP’nin büyük bir seçmen desteği almış olmasıdır; milliyetçiler Türkiye’nin
  Orta Asya ile yakın ilişkiler kurmasını hararetle desteklemektedirler.
  Türkmenistan
  Türkmenistan ile Türkiye’nin ilişkileri büyük oranda potansiyel enerji bağlarına
  dayalıdır. Avrupa’ya Türkmen gazı taşıyacak boru hatlarının geleceğinin ne olacağı bugün altı
  güç arasında yoğun rekabet konusudur: Rusya, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği,
  İran, Türkiye ve Çin. Bu devletlerin belli başlı jeopolitik çıkarları, bu senaryolardan her
  birinin sonucuna büyük oranda bağlıdır. Türkiye en az kaybedecek olan ülke konumundadır.
  Ankara aynı zamanda Aşkabat’ta bir askeri akademi de inşa etmiş ve personel ile
  donatmıştır.
  2006 sonlarında Niyazov’un ölümü ve iktidarın Gurbanguli Berdimuhamedov rejimi
  tarafından devralınmasıyla, Türkmenistan’ın dış dünya ile ilişkilerinin daha rasyonel hale
  gelmeye başladığı yönünde bâzı işaretler mevcut olduğundan Türkiye’nin bu ülkeyle
  ilişkilerinin de iyileşmesi beklenir.
  Özbekistan
  Türkiye’nin Özbekistan ile bağları da İslam Kerimov’un güvenlik paranoyası
  yüzünden benzer şekilde kısıtlı düzeyde kalmıştır. Sovyetler Birliği’nin çöküşünün ardından
  Orta Asya ile ilgili Türk heveslerinin ortaya çıkmasıyla Kerimov, kendisini Orta Asya’nın
  liderliği ihtirasına kaptırınca, Türkiye’yi potansiyel bir rakip olarak gördü.
  www.altinicizdiklerim.com 34
  Dahası, Türkiye’ye gönderilen çok sayıda Özbek öğrenci demokratik değerlerden
  etkilendi ve bunların çoğu Kerimov rejimine karşı tavır aldı. Özbekistan’da ayrıca çoğunluğu
  Fethullah Gülen hareketi ile irtibatlı birçok okul da açılmıştı. Daha önce de belirtildiği gibi
  Kerimov, sonradan Türkiye’yi kendisine komplo düzenlemekle suçladı, gönderdiği
  öğrencileri geri çağırdı ve Türk okullarını da ülkeden dışarı çıkardı.
  Fakat 2006’dan itibaren ABD-Özbek ilişkilerinin gerilemesi ve Türkiye ile ilişkilerin
  de soğumasıyla, Kerimov bir kere daha güvenlik bağımlılığını Moskova’ya doğru
  yönlendirmeye başlamıştır.
  Kazakistan
  Bütün Orta Asya cumhuriyetleri içinde, Türkiye’nin en büyük karşılıklı ticareti
  Kazakistan’ladır ve 2004 yılında 797.8 milyon dolara ulaşmıştır. Her ne kadar 2006 yılında
  Türkiye, Kazakistan ve Azerbaycan arasında Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattına iletmek üzere
  Hazar Denizi’nden petrol geçirme görüşmeleri yapılmışsa da, daha sonra, 2007 yılında
  Kazakistan’ın enerjisini sâdece Rusya üzerinden ihraç edeceğini taahhüt etmesiyle bu plân
  çökmüştür. Eğitim alanında ise Türkiye, Şimkent’teki Kazak-Türk Üniversitesi’ni kurmuştur.
  Kırgızistan
  Türkiye’nin Orta Asya’daki belki de en samimi ilişkisi, Kırgızistan’la kurduğu
  ilişkidir. Türkiye bu ülkede oldukça popüler ve rekabetçi birçok lise açmış, ayrıca
  Kırgızistan’a askeri eğitim de sağlamıştır. Bu arada öğretimin bedava olduğu Kırgız-Türk
  Manas Üniversitesi’ni de kurmuştur. Buna ek olarak, bugün Türkiye’nin çeşitli
  üniversitelerinde okuyan binden fazla Kırgız öğrenci bulunmaktadır.
  Çin
  Rusya’dan sonra, Türkiye’nin önemli ve büyüyen bir ilişki kurduğu ikinci büyük güç
  Çin’dir. Çeşitli yollarla hızla gelişen bu ilişkide, tek sürtüşme kaynağı, Çin’in batı bölgesi
  Sincan’da yaşayan on milyon Uygur Türkü’nün baskı altında olmasıdır.
  Türkiye’deki Türk milliyetçileri uzun zamandır Uygurların kaderinden endişe
  duymaktadırlar. Çeşitli Türk hükümetleri de bir yanda Çin ile iyi ilişkiler kurma arzusu, öte
  yanda Sincan’daki Türki kardeşleriyle ilgili endişeler arasında hırpalanmışlardır. Sonunda
  çoğu hükümet, Rusya ile olan ilişkilerinde yaptıkları hesaba paralel biçimde, üzülerek de olsa
  Uygur davasından vazgeçme pahasına Çin’le iyi ilişkiler kurmayı tercih etmiştir. Burum,
  jeopolitik vizyonunu giderek daha çok doğuya çeviren AKP için daha da doğrudur.
  Rusya gibi, Pekin de Türkiye’nin AB üyeliği çabalarında başarılı olması umudunu dile
  getirmiştir. Stratejik terimlerle ifâde edilirse Çin, Avrasya devletleri, özellikle de Türkiye
  üzerinde ABD’nin stratejik etkisinin azalmasını hiç tartışmasız şekilde arzu etmektedir.
  Bu arada Türkiye, anti-ABD stratejik pozisyonu benimsemiş önemli bir Rusya-ÇinOrta Asya bloku olan Şangay İşbirliği Örgütü’ne katılmak istemektedir. Çin bugün
  Türkiye’nin giderek farklılaşan dış politikasında Rusya’nın yanı sıra yeni ve önemli bir başka
  stratejik sütunu temsil etmektedir.
  Balkan Müslümanları
  1990’ların başındaki Bosna krizi, üç kritik noktadan ötürü Türkiye için hâlâ önemini
  korumaktadır: Birincisi, Türkiye Balkanlarda bir Müslüman azınlığa de facto destek vermiştir;
  ikincisi, kriz başlarda Türklerin Batı ve ABD politikalarından, kurumlarından, Türk
  beklentilerini veya gereksinimlerini karşılamayan “çözümler”den dolayı hayal kırıklığı
  yaşamasına sebep olmuştur; ve nihayet üçüncüsü, Türkiye’de hükümetin Batılı politikalara
  karşı zayıf ve ihtiyatlı itaatine karşı iç siyasî yelpazenin her kanadından güçlü bir tepkinin
  yükselmesine sebebiyet vermiştir.
  Son tahlilde realite şudur ki Balkan Müslümanları, Balkan Hıristiyan güçlerine karşı
  kendilerinin tarihsel Müslüman koruyucuları olarak uzun zamandır Türkiye’ye bakmışlardır
  ve bakmaya da devam etmektedirler.
  www.altinicizdiklerim.com 35
  Bu durum bugünkü seküler Türkiye için ne kadar uygunsuz olursa olsun, geçmişin
  reddedilemez dinî mirasını göstermektedir. Türkiye’de Osmanlı zamanından kalma geniş bir
  Bosnalı (Boşnak) ve Kosovalı topluluk mevcuttur, bu grup Bosna ve Kosova davasına doğal
  olarak sempatik bakmakta, böylece Türkiye’nin Balkan politikalarına dahili bir unsur
  eklemektedir.
  Sonuç
  Uzun, tarafgir, zorlu bir dönem olan Avrupa Birliği’ne giriş sürecinin başarısızlığı
  dikkate alınınca, Türkiye bilinçli olarak Avrasya ve Orta Doğu’ya yönelik alternatif bir
  jeostratejik strateji geliştirmektedir.
  Her ne kadar Türkiye Avrupa ve Birleşik Devletler ile olan önemli ekonomik ve
  stratejik bağlarını hiçbir zaman kesmeyecekse de, bugün kendi stratejik yönelimini
  çeşitlendirmeye imkân verecek anlamlı alternatiflere sahiptir. Bu gerçeklikler, Türkiye’deki
  bütün bir siyaset camiası için apaçık olup, yalnızca AKP düşüncesinin ürünü değildir.
  Türkiye ve Avrupa
  Bugün Avrupa Birliği ülkelerinde, 1.3 milyonu bulundukları ülkenin vatandaşı olmak
  üzere, toplam 3.8 milyon Türk yaşamaktadır. Bunların ezici bir çoğunluğu Almanya’da
  bulunmakta (2.6 milyon), bu ülkeyi Fransa (370.000), Hollanda (270.000) Avusturya
  (200.000), Belçika (110.000) ve İngiltere (70.000) izlemektedir. Geri kalanların çoğu
  Danimarka ve İsveç’tedir.
  Bugün, Terörizmle Küresel Savaş ve terörist faaliyetlerin Orta Doğu’nun ötesine
  yayılması ile birlikte, Avrupa’ya Müslüman göçü konusundaki endişeler sürekli artmaktadır.
  Müslümanlar arasında, özellikle de göçmen Müslümanlar arasında-etnik veya ulusal
  kimlikten ayrı olarak-yeni bir “Müslüman kimliği” duygusunun yaygınlaşmasıyla bu durum
  daha da belirginlik kazanmaktadır.
  Realite şudur ki Türkler, “yabancı diyarlarda” (gurbette) kendi topluluklarını
  korumaya gayet iyi hizmet etmiş çeşitli ve sağlam lokal kurumlar ve bağlantılar
  oluşturmuşlardır.
  Avrupa’da yaşayan Türk kökenli bir sosyolog olan Ural Manço “Bu nüfus, yerel
  dernekler ve yerel camilerden Avrupa çapındaki federasyonlara varıncaya kadar gerçek
  anlamda bir göçmen teşkilatları ağı oluşturmak suretiyle, Türkiye’deki bütün sosyal, siyasal,
  dinî ve etnik bölünmelerin hepsini birden Avrupa’da yeniden yarattı” diye yazmaktadır.
  Avrupa’daki Türk göçmen teşkilatlarının belki de en büyüğü ve en iyi organize olanı
  İslamcı Millî Görüş hareketidir; bu hareket de, diğer birçok İslamcı hareket gibi, Avrupa’nın
  her yerinde sosyal, kültürel, dinî, eğitsel ve ticari hizmetler vermektedir. Millî Görüş’ün
  çeşitli Avrupa kentlerinde, uzun ömürlü Erbakan hareketiyle yakın ilişkisi olan yüzlerce
  şubesi olduğu belirtilmektedir.
  Açıktır ki Millî Görüş’ün fikirleri, Avrupalılar tarafından olumsuz karşılanmakta ve 11
  Eylül’den sonra, grubun kendisi de potansiyel bir güvenlik tehdidi olarak görülmekte,
  Avrupa’daki diğer birçok Müslüman teşkilat gibi bu gruba da kuşkuyla bakılmaktadır.
  Ancak Avrupa’daki genç nesil Türkler, giderek artan bir hızla hareketin görüşlerini
  paylaşmamaktadırlar, hareketin kendisi de evrilmekte ve ülkeden ülkeye ciddi farklılık
  göstermektedir.
  Millî Görüş her ne kadar Türk lâik düzeni tarafından açıkça aforoz edilmiş olsa da,
  şimdiye kadar bir şiddet eylemine karışmış veya bunu savunmuş görünmemektedir.
  Ne yazık ki Türklerin Avrupa Birliği’nde biraz olumsuz bir imajı vardır, herhangi bir
  sosyopatik davranışlarından dolayı değil, İslam’a ilişkin olumsuz Batılı imajı yansıttıkları
  veya yansıtır göründükleri için. Türkler başörtüsü veya namus cinayetleri yoluyla kadınlarına
  baskı yapan, dinî eğitim dışında eğitimle ilgilenmeyen ve sosyal refah programlarına bağımlı
  yaşayan insanlar olarak görülmektedirler.
  www.altinicizdiklerim.com 36
  Buna rağmen her yıl AB ülkelerinden 6 milyon dolayında turist Türkiye’yi ziyaret
  etmektedir, ki bu da Avrupa’dakilere kıyasla Türkiye’deki daha “gelişmiş” Türkler hakkında
  olumlu izlenimler yaratmakta ve Türkiye’nin Avrupa’daki yüzünün “normalleşmesi”ne
  yardım etmektedir.
  Her yeni nesille, Avrupa’da yaşayan Türkler giderek daha eğitimli, daha profesyonel
  yeteneklere sâhip ve Avrupalı hayata daha entegre olmuş hale gelmektedirler. Üstelik kendi
  paralel Türk kimliklerini büsbütün ortadan kaldırmayan, ama onu tamamlayan net bir
  Avrupalı kimliği geliştirmektedirler.
  Türk hükümeti Avrupa’daki Türk toplumunu desteklemeye bir hayli isteklidir, onları
  ilerde Türkiye’nin Avrupa’ya ve Avrupa Birliği’ne entegrasyonuna destek verecek sağlam
  pozitif sözcüleri, ekonomik ve entelektüel seçkinler topluluğunun çekirdeği olarak
  görmektedir.
  Her ne kadar 2007 itibariyle Türklerin Avrupa Birliği’ne hızlı bir şekilde girme
  olasılığı pek parlak görünmüyorsa da, zamanlar ve koşullar hızla değişebilir. Bundan bir on
  yıl kadar sonra, çok kültürlülüğün acımasız saldırısı altında ciddi bir kimlik krizini zâten
  yaşamış bir Avrupa’ya, Türkiye’nin üyeliği çok daha az göz korkutucu görünebilir.
  ABD Alman Marshall Fonu’nun Türkiye’de 2007 ortasında yaptığı bir araştırmada,
  Türkler arasında AB üyeliğine destek nüfusun yarısından aşağıya, yüzde 40 seviyesine
  düşmüştür. Oysa 2006’da bu destek yüzde 54 idi.
  Şayet Müslüman dünya ile ABD’nin askeri kapışmaları artar, terörizm Batı’da kayda
  değer oranda yükselir veya bütün bir Orta Doğu bölgesi daha derin bir kaosa sürüklenecek
  olursa, Türkiye’nin AB üyeliği başvurusu, Orta Doğu olaylarından ne kadar ilgisiz olursa
  olsun, tartışmasız biçimde bundan olumsuz etkilenecek ve Türkiye’yi ABD’ye doğru değil,
  ama Orta Doğu ve Avrasya alternatifine doğru daha da sürükleyecektir.
  Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri
  Türkiye’nin 1952’de NATO’ya kabulü, hiç kuşkusuz, bu ülkeyi Batı sistemine ve
  kurumsal yapılarına daha derinden dâhil eden, olağanüstü bir stratejik kazanımdır. Bu adımla
  Türkiye, fiilen tam bir “Batılı ülke” haline gelmiştir.
  En başta, 1958’de Bağdat Paktı’nın çökmesi, Türkiye için önemli problemleri
  beraberinde getirmişti, çünkü Bağdat Paktı’nın ardından kurulan CENTO’nun hiçbir Arap
  üyesi yoktu, sağladığı imkanlar zayıftı ve Arap dünyasındaki Sovyet yanlısı faaliyetler
  hakkında Türkiye’nin taşıdığı endişeleri gidermekten uzaktı. Daha önemlisi, Türkiye
  diplomatik olarak izole edilmişti. Örneğin, bu dönem boyunca hayati önem taşıyan Kıbrıs
  uyuşmazlığı konusunda Arap dünyası sürekli olarak, Müslüman Türkiye yerine Hıristiyan
  Yunanistan’a destek vermişti, ki bu, Ankara’nın sıkı biçimde Batı yanlısı safta yer almasının
  neden olduğu bedelin çarpıcı bir göstergesiydi.
  1963 Küba Füze Krizi Ankara’da, SSCB ile istenmedik bir savaşın içine sürüklenme
  potansiyeli konusunda ciddi derecede kaygı uyandırmıştır. Ankara için en sıkıntı verici
  olansa, Sovyetler’in Küba’daki füzelerini çekmesi karşılığında, Birleşik Devletler’in de
  Türkiye’deki Jüpiter füzelerini çekmeye istekli olmasıydı. Her ne kadar modası geçmiş şeyler
  olsa da, Jüpiter füzelerinin çekilmesinin Ankara için sembolik bir anlamı vardı: Türkiye’ye
  danışılmadan füzelerin çekilmesi, bir büyük güç olarak Washington’un çıkarlarının Türk millî
  çıkarlarının nasıl üstüne çıkabileceğinin ve nitekim çıktığının göstergesi olmuştu. Bu olay
  Ankara’da ciddi bir şoka sebep olmuş ve bir dereceye kadar ittifakın niteliğinin ve ülkenin
  Birleşik Devletler’le ilişkisinin gözden geçirilmesine yol açmıştır.
  Ardından, 1964’te meydana gelen, kötü şöhreti ile ünlü “Johnson mektubu” olayı ve
  Kıbrıs konusundaki kriz, ABD ile ittifakın değeri konusunda yeni bâzı şüpheler ortaya
  çıkarmıştır. Mektupta ABD Başkanı Lyndon Johnson, şayet Kıbrıs konusunda uyguladığı
  politikalar Ankara’yı Yunanistan ve hâttâ SSCB ile çatışmaya sürükleyecek olursa, NATO
  desteğine güvenmemesi gerektiği konusunda Ankara’yı uyarmıştır.
  www.altinicizdiklerim.com 37
  Esasen, bu kriz Ankara ile Moskova arasında çarpıcı bir yeni yakınlaşma dönemini
  başlatmıştır, öyle ki 1970’lerin sonuna gelindiğinde Türkiye, Sovyet Üçüncü Dünya
  yardımlarının en büyük alıcısı durumuna gelmiştir. Ayrıca, Moskova Kıbrıs konusunda
  Yunanistan yanlısı tutumundan büyük oranda uzaklaşmış ve Türkiye’ye daha sempatik
  yaklaşmaya başlamıştır.
  1972’de Türkiye, ABD’nin afyon üretiminin tamamen yasaklanması yönündeki
  baskılarından rahatsız olmuştur; Türkiye’nin önem taşıyan ilaç sanayisi için tamamen yasal ve
  denetlenen bir üretim süreci işliyordu ve bu, Türk hükümet bütçesinin bir gelir kaynağıydı.
  Ankara 1974’te Kıbrıslı Türklerin statüsünü korumak amacıyla Kıbrıs’ı işgal edince,
  Yunan lobisi ABD Kongresi’ni Ankara Atina ile uzlaşmaya râzı oluncaya kadar Türkiye’ye
  yönelik bütün ABD askeri malzeme satışlarını ve yardımını durdurmaya ikna etmiştir. ABD
  silâh ambargosu üç yıl boyunca devam etmiştir.
  Ne var ki, Türk-Sovyet ilişkilerinde 1970’lerde gözlenen yakınlık, Sovyetlerin
  1980’de Afganistan’ı işgal etmesiyle bozulmuştur.
  Amerika Birleşik Devletleri bu dönemde Türkiye’ye yardımı arttırmış, üslerini de
  yeniden normal düzeyde kullanmaya başlamıştır; Türkiye’ye yönelik ABD askeri yardımı
  1984’te 715 milyon dolarla zirve yapmıştır.
  1991 Körfez Savaşı, ki Ankara için bir felakettir, Washington’la yeni bir sürtüşme
  dönemi başlatmış, bu süreç öteden beri Türk-Amerikan ilişkisinin altında yatan gerilim
  kaynaklarını hızla su yüzüne çıkarmıştır. Savaş, Ankara için bir Kürt mülteci krizi yaratmış ve
  Türkiye’yi çok büyük hayal kırıklığına uğratan bir olay olarak bugüne kadar genişleyip
  derinleşerek gelen, Irak Kürtlerinin de facto özerkliği sürecini başlatmıştır. Her ne kadar 1999
  yılında, PKK lideri Abdullah Öcalan’ın Türkiye tarafından takip edilerek Kenya’da gösterişli
  biçimde yakalanmasında Amerika Birleşik Devletleri bir hayli yardımcı olmuşsa da,
  Türkiye’de ABD’nin Kürtler hakkındaki niyetleri konusundaki kuşkular ortadan
  kalkmamıştır.
  İkili ilişkiler, 2003’te Türk parlamentosunun, Irak’ın işgali için Türk topraklarının
  Amerika Birleşik Devletleri tarafından kullanılmasına izin vermeyen kararıyla büyük bir şoka
  uğramıştır.
  Washington ile ilişkiler bozuldukça, Birleşik Devletler’deki yeni muhafazakâr basın
  “Türkiye’yi kim kaybetti?” sorusunu soran bir dizi makale yayımlayarak, duygusal bir antiAmerikan çılgınlığı olarak gördükleri bu durumdan Türkiye ve AKP’yi suçlamışlardır.
  Örneğin 2004 yılında, Irak’taki Türk Özel Kuvvetleri’nden bir timin, Kürt aktivistlere karşı
  bir suikast peşinde olduğu kuşkusuyla, ABD Özel Kuvvetleri tarafından tutuklanıp kötü
  muamele görmesi, Türk milliyetçi öfkesinde bir patlamaya yol açmıştır.
  Bunun sonucu olarak, Türkiye’nin Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkileri bütün
  zamanların en düşük seviyesine doğru yol almıştır.
  Alman Marshall Fonu tarafından 2004’te Türkiye’de yapılan bir kamuoyu araştırması,
  her üç Türk’ten birinin Irak’ta ABD işgal güçlerine karşı girişilen suikast saldırılarını haklı
  bulduğu ve halkın yüzde 67’sinin Bush yönetimine karşı olumsuz düşündüğü-ki bu, araştırma
  yapılan Batılı ülkeler içinde en yüksek orandır-sonucuna ulaşmıştır.
  2006 yazında, Pew Research araştırması da benzer şekilde Türklerin yalnızca yüzde
  12’sinin, ABD politikalarını onayladığını göstermiştir; 2007 ortalarında yapılan ikinci bir
  araştırma Türklerin yalnızca yüzde 9’unun Amerika Birleşik Devletleri hakkında olumlu bir
  görüşe sâhip olduğunu göstermiştir ki, Filistinlilerde bile bu oran yüzde 13’tür.
  Sonuç olarak, birçok Türk milliyetçisi İslamcı köklerden gelen AKP’yi, ironik
  biçimde, ABD iktidarının bir aracı olarak algılamaktadır.
  Dahası, çok sayıda Türk, aynı zamanda ABD’nin Kürtlere ve hâttâ PKK’ya destek
  sağlamak suretiyle Türkiye’yi zayıflatmaya çalıştığına inanmaktadır.
  www.altinicizdiklerim.com 38
  Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri’nin Orta Doğu’da, en azından prensipte, teorik
  olarak paylaştıkları ortak çıkarlar acaba nelerdir? Şunlar sayılabilir:
• Merkezi bir yönetim altında toplanmış, barış içinde bir Irak;
• Militan olmayan, nükleer gücü olmayan bir İran;
• Arap-İsrail uyuşmazlığının sona ermesi;
• Özellikle Türkiye’yi etkilediği için, bölgede terörizmin sona ermesi;
• Radikal İslam’ın gelişme ve yayılmasının sona ermesi;
• İsrail ile iyi ilişkilerin devam ettirilmesi, özellikle de ticari alanda;
• Orta Doğu’da geniş kapsamlı istikrar sağlanması;
• Türkiye’ye uzanan Hazar ve Orta Asya petrol boru hatlarının geliştirilerek,
  Türkiye’nin bir enerji dağıtım soketi haline getirilmesi;
• Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan ve Orta Asya Cumhuriyetleri’nin de facto
  bağımsızlıklarının korunması.
  Terörizmin Temel Kaynakları Nelerdir?
  Türkiye kendisini geçmişte en azından dört ayrı türde terörizmin kurbanı olmuş
  görmektedir: Marksist-Leninist terör; aşırı sağ milliyetçi terör (ülkücüler); etnik Kürt solayrılıkçı terör (PKK) ve radikal İslamcı terör.
  Türkiye’de İslamcı terörizm, son tahlilde siyasal veya toplumsal bir sorun değil, büyük
  ölçüde kolluk bir sorundur, bu yüzden de, yönetilebilir bir meseledir. Öteki Müslüman
  ülkelerin büyük çoğunluğu içinse aynı şey söylenemez.
  Ağustos 2005’te yapılan bir kamuoyu yoklaması Orta Doğu’daki terörizmle alakalı
  sorunlar konusunda ilginç bir Türk yaklaşımı açığa çıkarmıştır: Katılımcıların yüzde 91’ine
  göre Usame bin Ladin bir teröristtir; yüzde 75’ine göre el-Kaide Müslümanları temsil
  etmemektedir; yüzde 86’sı ise 11 Eylül saldırılarını hoş görmemektedir.
  Küresel terörizmin yayılmasına dünyada hangi aktörün öncülük ettiği sorulduğunda,
  yüzde 54’ü George W. Bush’un, yüzde 22’si Ariel Şaron’un adını verirken, sâdece yüzde
  17’si bin Ladin’in adını vermiştir.
  Türkiye, Kürt gerillalarının esasen “bir Kürt denizinde yüzdükleri” Kürt milliyetçisi
  PKK şiddetine son verme konusunda son derece kararlıdır. Ankara bütün devletlerden
  PKK’nın-özellikle Avrupa’dakileri olmak üzere-bütün siyasî ve medya faaliyetlerini
  kısıtlamasını istemekte, Washington’dan da Kuzey Irak’taki her türlü PKK varlığına karşı
  harekete geçmesini beklemektedir.
  Ankara belirli bâzı konularda Washington politikalarından hiç hoşnut değildir
  ve şunlara inanmaktadır:
• Irak’taki savaş, bölgedeki Türk çıkarlarına zarar vermekte, Kürtleri bağımsızlık
  yönünde teşvik etmekte, ülkenin parçalanma sürecini hızlandırmakta ve nihayet tüm bölgeye
  yayılan yeni bir radikal İslamcı terörizm merkezi yaratmaktadır;
• Washington Irak’ta PKK sorununu çözmek için ciddi ölçüde gayret sarf etmektedir;
• İran’a yönelik ABD politikaları, Türkiye’nin İran enerji arzına erişimini büyük
  ölçüde karmaşık hale getirmekte, sâdece İran milliyetçilğini ve Batı’ya karşı direniş ruhunu
  yoğunlaştırmaya hizmet etmekte ve oradaki şahinleri güçlendirmektedir;
• Washington Türkiye’ye yeterince saygılı davranmamakta, Türkiye’nin kendi
  güvenliği ve çıkarları üzerinde büyük etkisi olacak başlıca stratejik ve askeri eylemler
  konusunda Türkiye’ye ciddi olarak danışmamaktadır;
• Washington’un İsrail’e verdiği kayıtsız şartsız destek politikaları, sürekli olarak
  Filistin sorununu içinden çıkılmaz hale getirmekte.
  Sonuç olarak, AKP’nin Washington ile ilişkisi yoğun karmaşık duygular içermektedir.
  AKP, bir yandan daha bağımsız bir Türk dış politikası ve geniş anlamda iyi komşuluk
  politikasından yanadır.
  www.altinicizdiklerim.com 39
  Öte yandan ise AKP içinde birçok kişi, Washington ile arasındaki nazik ilişkilerin
  korunmasının, Türk ordusu tarafından iktidardan uzaklaştırılmasına karşı, AKP’nin temel
  sigorta politikası olduğuna inanmaktadır-yâni, Washington’un, harekete geçmesi için orduya
  yeşil ışık yakmasını engellemek istemektedir.
  İronik biçimde AKP, kendisine “Amerikan Partisi” etiketi yapıştıran milliyetçi hareket
  tarafından, CIA marifetiyle dümeni Türkiye’ye çevirerek, bölgede “ılımlı İslam’ın yayılma
  stratejisinin parçası olmak gibi cidden ağır bir saldırıya maruz kalmıştır. Her ne kadar “ılımlı
  İslam” terimi, askerleri İslamcı tehlikenin örtbas edilmesi olarak çileden çıkarsa da,
  muhtemelen bugün AKP Washington’a karşı Türkiye’deki diğer siyasî unsurların çoğundan
  daha ılımlıdır.
  Her halükarda, çoklu yeni bölgesel ve küresel faktörler Ankara’nın bütün ilişkilerindeözellikle de Washington’la olan ilişkilerinde-ciddi bir değişime kapı aralamakta,
  Washington’un giderek daha fazla rahatsız olacağı ama bu konuda pek de fazla bir şey
  yapamayacağı, yeni bir Türk stratejik hesabı ortaya çıkmaktadır.
  Kısım III
  Türkiye’nin Gelecek Yörüngesi
  Türkiye’nin Geleceğiyle İlgili Dış Politika Senaryoları
  Ankara, gelecekte bir noktada muhtemelen şu üç kuşatıcı dış politika alternatifinden
  birini seçecektir:
• Başlıca önceliği Amerika Birleşik Devletleri ile olan jeopolitik ilişkisine vereceği,
  Washington-merkezli bir dış politika,
• AB üyeliğinin önceliğine dayanan Avrupa-merkezli bir dış politika,
• Bakış ve eylem bağımsızlığını vurgulayan, öteki güçleri de içeren geniş bir
  yelpazede işbirliği ve stratejik etkileşimleri dengeleyen ve de güçlü bir Avrupa ve Orta Doğu
  bağı olan Ankara-merkezli bir dış politika.
  Washington-Merkezli Bir Politika
  Aşağı yukarı altmış yıldır birçok faktör, Türkiye’yi Washington-merkezli bir dış
  politikaya yöneltmiştir: Sovyet tehdidi, II. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’nın genel
  zayıflığı, ABD’nin dünya hakimiyeti gerçeği, Avrupa’nın emperyal kamburuna kıyasla
  Washington’un tarihi kamburunun nispeten az olması ve Türkiye’nin Doğu ve Güney ile ciddi
  bir ekonomik bağının olmaması.
  Ancak bugün çok şey değişmiş durumdadır:
• Sovyetler Birliği maziye karışmıştır, Türkiye artık Rusya ile önemli bir yeni ilişki
  geliştirmektedir.
• Bölgedeki ABD müdahaleciliği, bugün Türkiye’nin seçeneklerini nahoş derecede
  sıkıştırmaktadır.
• ABD bölgesel politikaları ve çıkarları giderek Türkiye’ninkilerden ayrışmaktadır.
• Diğerlerinin yanı sıra Rusya ve Çin, ABD tek-kutupluluğuna ve algılanan
  hegemonik emellerine karşı alternatif bir güç dengesi yaratmak üzere harekete geçmiştir.
• Herkesle iyi komşuluk ilişkileri hedefleyen uzun dönemli stratejik kaymasının sonucu
  olarak, Türkiye’nin artık bölgede bir “düşmanı” yoktur.
  Bu önemli kaymalara rağmen, gelecek Türk dış politikası için Washington-merkezli
  bir yönelim hâlâ mümkün görünmektedir. Ancak böyle bir yönelimin devam edebilmesi
  aşağıdaki faktörlerden birçoğunun var olmasını gerektirmektedir:
  *Türkiye’ye karşı yeni ve önemli bir bölgesel güvenlik tehdidinin yükselmesi,
  *Türkiye’nin AB üyeliğinin Avrupa Birliği tarafından açıkça reddedilmesi, AB’nin
  öngördüğü koşulların yerine getirilmesi sürecinde Türkiye’nin Avrupa’dan ciddi biçimde
  dışlanması veya, pek muhtemel olmasa da, AB projesinin tümden çökmesi,
  www.altinicizdiklerim.com 40
  *Türkiye’nin, askeri modernizasyon konusunda kendisine yardım etmesi için ABD’ye
  yönelmesi-özellikle de cazip başka bir askeri malzeme tedarikçisinin olmaması halinde.
  *Şu noktalarda ısrar eden ılımlı Kemalist bir düşüncenin yeniden dirilmesi: (1) Türk
  güvenliğinin başlıca doğal dayanağı olarak Washington ile yakın bağlar kurulması, (2)
  Savunmacı bir güvenlik temeli dışında Türkiye’nin Orta Doğu’nun işlerine ciddi düzeyde
  karışmasına ilişkin yeni bir ideolojik ret. Böyle bir senaryoya Türkiye’deki İslamcı siyasî
  kazanımların ordu tarafından bastırılması eşlik edebilir. Aşırı İslamcı siyasî ilerleme, İslamcı
  politikaların ciddi biçimde başarısız olması veya bölgede saldırgan İslamcı rejimlerin ortaya
  çıkması, böyle bir duruma neden olabilir.
  Avrupa-Merkezli Bir Politika
  Türkiye’de esas itibariyle yönünü Avrupa’ya doğru çevirmiş yeni bir stratejik
  yönelim, aşağıdaki koşulların çoğunun mevcut olmasını gerektirecektir:
• Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne entegrasyonu doğrultusundaki tedrici ilerlemenin
  devam etmesi.
• Üyeliğin elde edilmeye değer bir ödül olması için, Avrupa Birliği’nin genel olarak
  başarılı gözüken evrimini sürdürmesi.
• Türk siyasetinde AB karşıtı güçlerin ciddi biçimde zayıflaması.
• Avrupa Birliği’nin Türkiye’nin yüksek düzeyli ekonomik ve askeri ihtiyaçlarını
  karşılayabilmesi.
• Avrupa Birliği’nin Türkiye’nin Orta Doğu’da aktif rol oynamasını memnuniyetle
  karşılaması.
  Her ne kadar Türk ilgisinin sağlam şekilde Avrupa’ya doğru kayması, Washington ile
  belirli alanlarda iyi ilişkiler kurulmasını dışlamasa da, Türkiye’nin Avrupa Birliği ile sağlam
  bir ilişki içinde olması durumunda Amerika Birleşik Devletleri ile olan ilişkiler arka koltuğa
  râzı olmak durumunda kalacaktır.
  Esasen halihazırda Türkiye, ekonomik anlamda Avrupa ile zâten derin şekilde irtibatlı
  durumdadır. Örneğin 2004 yılında Türkiye’nin en büyük altı ihracat ortağından beşi AB
  üyesiydi; ABD yüzde 7.7’lik payı ile üçüncü sırada yer alıyordu.
  Dolayısıyla birçok ekonomik trend, zâten Türkiye’yi Avrupa-merkezli bir politikaya
  doğru götürmektedir.
  Ancak Hill ve Taşpınar’ın belirttiği gibi “İlginçtir ki, Türkiye içinde aynı zamanda AB
  karşıtı bir siyasî ve ekonomik lobi de bulunmaktadır ve bu lobi, Rusya ile gelişen ticarete
  bakarak, Türk ekonomisinin bütün ticaret politikasını AB ile mevcut gümrük birliğine
  endekslemek yerine, Rusya, İran, Çin ve Hindistan gibi ülkelerle serbest ticarete gitmesinin
  daha iyi olacağını ileri sürmektedir.”
  Türkiye’nin AB üyeliği hedefinin şu andaki seyri yavaş, inişli-çıkışlı ve endişe
  vericidir; Türkiye bir ayak diremeyle karşı karşıyadır ve Fransa örneğinde görüldüğü gibi,
  üyeliğine açıkça karşı çıkılmaktadır; bütün bunlar da Türkiye’de AB karşıtı bir tepki
  doğurmaktadır.
  Ankara-Merkezli Bir Politika
  Ankara-merkezli bir yönelim, dış politikada kendine güvenen, maksimum bağımsızlık
  arayan, Doğuda ve Batıda, Kuzeyde ve Güneyde geniş bir dünya devletleri kümesiyle pozitif
  ve aktif ilişkiler geliştirilmesine dayalı yeni bir yaklaşımla nitelenebilir.
  Bağımsız bir Türk dış politikasının entelektüel ve kavramsal temelleri sistematik
  biçimde ancak son zamanlarda Türk bilim adamı ve AKP’nin dış politika başdanışmanı
  Ahmet Davutoğlu tarafından ortaya konmuştur. Davutoğlu’nun “stratejik derinlik” kavramı,
  özellikle Türkiye’nin dış politikalarını çeşitlendirmeye gitmesi ve bütün devletlerle ilişkilerini
  derinleştirmesi gereği üzerinde odaklanmaktadır. Bu sayede Ankara’nın büyük güçlerin
  hegemonyasına karşı kırılganlığı da azalacaktır.
  www.altinicizdiklerim.com 41
  Davutoğlu’nun henüz (İngilizceye) tercüme edilmemiş Stratejik Derinlik: Türkiye’nin
  Uluslararası Konumu adlı eseri Türkiye’nin stratejik konumu hakkında belki de şu ana kadar
  yazılmış en sistematik, detaylı ve kapsamlı vizyondur.
  Davutoğlu’nu eleştirenler kendisini birçok konuda zayıf tarihsel okumalar yapmakla
  suçlamaktadırlar, ancak kitabın önemi, bir dünya tarihi olmasında değil; itici gücü ve geniş
  kapsamlı vizyonunda yatmaktadır.
  Birçokları, Türkiye’ye tarihteki yedi büyük dünya imparatorluğundan birinin mirasçısı
  olarak atıfta bulunduğu için, Davutoğlu’nun görüşünü “neo-Osmanlı” olarak betimlese de
  kitap, Osmanlı İmparatorluğu’nun sınırlarını aşan ve Türkiye’nin tarihsel bağlarını ve
  menfaatlerini Asya, Afrika ve Batı’ya uzatan, çok daha geniş bir vizyon barındırmaktadır.
  Davutoğlu, örneğin Asya gibi Türklerin tarih boyunca üzerinde yürüdükleri jeopolitik
  eksenlerin restore edilmesinden bahsetmektedir. Türkler, Doğu Asyalı/Orta Asyalı kökenleri
  ve oradaki Türki dünyanın varlığı nedeniyle geleneksel olarak o bölge ile derin ilişki içinde
  olmuşlardır.
  Davutoğlu Rusya ve Çin ile Türkiye arasındaki devletten devlete önemli ilişkilerin,
  Türkiye’nin bu zor durumdaki Müslüman azınlıklara yardım etmesiyle uyuşmadığının
  farkındadır, ancak bu, Türkiye’nin bir uzlaşma yolu bulması gereken sorunlardan biridir,
  özellikle söz konusu gruplarla olan tarihsel bağları dikkate alındığında.
  Davutoğlu’na göre, Rusya ve Çin yönetiminde Orta Asya bölgesinin güvenlik ve
  kalkınmasına çalışan Şangay İşbirliği Örgütü’ne üye olmaya çalışmak Türkiye’nin tamamen
  yararınadır. Davutoğlu’nun vizyonu aynı anda hem bağımsız, hem milliyetçi, hem İslami,
  hem Pan-Türkist, hem küresel, hem de Batılıdır; asıl mesele, söz konusu çeşitli ilgileri belirli
  politikalarla birbirine entegre etmektir.
  Davutoğlu’nun stratejik vizyonu hiç kuşkusuz mevcut AKP dış politikası üzerinde
  büyük etki yapmıştır, fakat AKP dışındaki düşünürlerden direniş görmektedir, ki bunlar
  arasında dış politikada benzer bir maksimum esneklik ve bağımsızlık isteyen Kemalistler ve
  solcular da vardır.
  Sedat Laçiner’in Stratejik Vizyonu
  Gazeteci, bilim adamı ve Ankara’daki Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu’nun
  direktörü olan Sedat Laçiner Orta Doğu’da bağımsız bir Türk dış politikası için alternatif bir
  gündem öne sürmüştür.
  Laçiner’e göre:
• Türkiye stratejik ihtiyaçlarını karşılamak için Amerika Birleşik Devletleri’ne,
  İngiltere’ye veya İsrail’e dayanamaz. Bu güçler sâdece bölgeyi karıştırmaktadırlar;
  Türkiye’nin sorunlarına gerçek çözümleri yoktur ve Türkiye’nin çıkarlarını zedelemektedirler.
  Sonuç olarak Türkiye, yalnız yürümelidir; Osmanlı geçmişi bunun için gereken donanımı
  sağlamaktadır.
• Bölgede, sâdece hükümetler arasında değil, aynı zamanda Orta Doğu halkları
  arasında da iletişim ve diyalog genişletilmelidir; ki bu halkların görüşleri dünya liderleri
  tarafından pek duyulmamakta veya bilinmemektedir.
• Türkiye kuraklık, sulama, tıbbi hizmetler, eğitim ve silahsızlanma gibi ortak sorunlar
  konusunda çalışan daha fazla sayıda ikili ve çok taraflı bölgesel organizasyon kurmalıdır.
  Gerçek anlamda bir “bölgesel zihniyet” beslenmelidir.
• Türkiye bölgesel ekonomik entegrasyon için çalışmalıdır.
  Sonuç
  Amerika Birleşik Devletleri’ne karşı yeni, daha bağımsız bir Türk politikası düşüncesi
  ve rasyoneli şimdiden epeyce yol almış durumdadır ve Türk toplumunun derinliklerine doğru
  nüfuz etmektedir. Dahası, bu tür bir politika izlenmesine ilgi gösteren taraf, yalnızca AKP
  değildir, bu ilgi Türk siyasî yelpazesinin öteki pek çok unsuru tarafından da paylaşılmaktadır.
  www.altinicizdiklerim.com 42
• Kemalist sol, büyük güçlerin Türkiye ve bölge üzerindeki emellerine geleneksel
  olarak hayli kuşkuyla yaklaşmıştır. Tarihi Sevr Antlaşması’na kadar geri gitmekle birlikte,
  bugün de ABD niyetlerinden kuşku duymakta; mevcut ABD eylemlerinin Kürtleri ve
  İslamcıları güçlendirmek, Türkiye’yi zayıflatmak ve ABD’ye boyun eğdirmek üzere
  tasarlandığını düşünmektedir. Kemalist sol hâlâ ordu ile de bağları olan, önemli ve sesi çok
  çıkan bir ideolojik azınlığı temsil etmektedir.
• Kemalist ana akım ise Amerika Birleşik Devletleri hakkında çok karmaşık duygular
  beslemektedir. Bir yandan ekonomi ve güvenlik bakımından Birleşik Devletler ile iyi ilişkiler
  içinde olma gereğinin farkındadır, ama diğer yandan ABD’nin kendi çıkarlarının ne olduğu ve
  ABD’nin gerektiğinde kendi çıkarları uğruna Türk çıkarlarını feda etmeye hazır olduğu
  konusunda bir yanılsama içinde değildir.
  Bu grup Washington’la mümkün olduğu ölçüde seçici işbirliğini koruyacak, ancak
  çıkarların ayrıştığına dair en küçük bir işarete karşı dahi ihtiyat halinde olacaktır. 11
  Eylül’den beri bizzat ABD politikaları tarafından büyük ölçüde ABD’ye mesafeli hale
  getirilen bu baskın elit grup içinde ABD’ye karşı fazla bir ideolojik duygusallık yoktur.
• Türk ordusu güvenlik bakımından ABD’ye değer vermekte, bu ilişkinin pratik
  faydalarını tehlikeye atmak istememektedir, ancak ABD’nin niyetleri ve stratejik emelleri
  konusundaki genel Kemalist güvensizliği paylaşmaktadır.
  Her ne kadar ABD anahtar bir silâh tedarik kaynağı olarak önemli ise de, ordu aynı
  zamanda tehlikeli biçimde ABD’ye bağımlı kalmaktan kaçınmak için silâh kaynaklarını
  çeşitlendirmek istemektedir.
• Türkiye’nin katı milliyetçileri, ABD niyetleri konusunda Kemalist solun kuşkularını
  hararetle paylaşmaktadırlar ve Milliyetçiler Irak’ta ABD rolüne karşı oldukça olumsuz bir
  tavır almakta ve Washington’un Türkiye’nin bağımsızlığını ve direniş gücünü kırmak için
  Kürtleri ve İslamcıları desteklediğine inanmaktadırlar.
  Milliyetçiler İslamcılardan hoşlanmasalar da, Batı’nın niyetlerinden kültürel açıdan
  hazzetmeme konusunda onlarla ortak yanları vardır.
  ABD ve AB’nin Türkiye’de demokratikleşme ve liberalleşmeye destek vermesi, Türk
  siyasetinde İslamcıların konumunu doğrudan sağlamlaştırmaktadır.
  Türkiye için birbirinden farklı Avrasya geleceklerine bakarken her üç grup da en
  azından Batı’ya güvenmeme noktasında ortaktırlar.
• Milliyetçiler Avrasya’da Pan-Türki bağlara vurgu yapma eğilimindedirler, bundan
  dolayı da Rusya ve Çin’e karşı soğukturlar.
• Ancak milliyetçilerin çoğu aynı zamanda gerek Osmanlı dönemi gerekse İslamöncesi dönem olsun Türkiye’nin geçmişteki büyüklüğüyle gurur duyma konusunda
  İslamcılarla paralel düşünür; çoğu kez-etnik açıdan Araplar ve Farslara yukardan baksalar
  bile-İslam’ı Türk kimliğinin önemli bir unsuru olarak görürler. Milliyetçi yönelim, dinî
  mülahazalardan ziyade esas itibariyle etnik mülahazalara dayalıdır.
• Katı biçimde seküler milliyetçiler (“ulusalcılar”-MA) bir yandan Batı’ya
  güvenmezken aynı anda İslam’a karşı da derin bir güvensizlik besleme bakımından Kemalist
  kampa katılmaktadırlar. Osmanlı dönemine saygıları yoktur, bunun yerine İslam-öncesi Türk
  geçmişini bağırlarına basarlar. Sovyet sonrası dönemde Avrasyacı bir yönelimde Rusya’nın
  merkeziliği, sözü edilen bu laikçiler arasında, özellikle de orduda, en kuvvetli şekilde destek
  görme eğilimindedir.
• İslamcılar Avrasya’ya bakmakta ama İslami bağların ve Orta Doğu unsurunun
  önemine vurgu yapmaktadırlar. İslamcıları Avrasyacı Türklere yaklaştıran şey, PanTürkizmden çok, İslamdır; ancak İslamcılar Türk tarih ve geleneğine ilişkin bir ulusal
  gururdan da yoksun değildirler.
  www.altinicizdiklerim.com 43
  Fethullah Gülen düşüncesinde bu önemli bir faktördür. Ilımlı İslamcılar önemli siyasî
  ilişkiler arasına Batı’yı kolaylıkla dâhil ederler, ancak Batı, kimlik ve yönelimlerinde merkezi
  bir yer işgal etmez; Batılı bağlar bir pragmatizm meselesi ve Türkiye’nin Batı kulübüne dâhil
  olmasını “sağladığı” için bir gurur vesilesidir.
  Kısaca, giderek daha bağımsız hale gelen bir Türk dış politikası Türkiye’de bugün en
  güçlü dinamiktir ve yerel, bölgesel ve küresel olaylar tarafından da geniş ölçüde
  desteklenmektedir.
  Sonuç: Washington Ne Yapabilir?
  Türkiye’nin Amerika Birleşik Devletleri’ne ve mevcut politikalarına karşı yaklaşımını
  ciddi biçimde değiştirebilmek için, muhtemelen ABD politikalarının çoğunun değişmesi
  gerekecektir. Özellikle de yüksek-etki doğuracak üç politika değişikliği söz konusudur ki
  bunlar derhal Ankara’nın dikkatini çekecektir:
• Kısa dönemde, Kuzey Irak’taki PKK varlığını ortadan kaldıracak ve oradaki Kürt
  hükümetini bölgeyi PKK güçlerine kalıcı olarak kapatmaya zorlayacak kararlı bir ABD
  hamlesi, Türk-Amerikan sürtüşmesinin yakın ve duygusal kaynaklarından biri üzerinde
  önemli bir etki yapacaktır.
• ABD, ilişkilerinin kötü olduğu ülkelerle irtibata geçmek suretiyle, başkalarına
  gözdağı vermekten ve ters tepen kapışmalara girmekten vazgeçmek suretiyle, İran’la formel
  diyaloga girmek ve Suriye ile ilişkileri iyileştirmek suretiyle, bölgedeki tansiyonu azaltmaya
  yönelirse, Ankara bu tür bir ABD girişimine olumlu tepki verecektir. Halihazırda, ne yazık ki
  Washington, İran ve Suriye ile ilgilenme bağlamında az sayıda havuç, çok sayıda sopa
  kullanmaktadır.
• Ankara Filistin sorununa bir çözüm bulunmasına yönelik çabalara olumlu tepki
  verecektir, özellikle de haklı şikayetleri olan Filistinlilerin ve Müslümanların çoğunluğu
  tarafından adil olarak algılanacak bir çözüm arayışına.
  Washington’un bu politikalardan herhangi birini gerçekten değiştirmeye istekli olup
  olmadığı, açık bir sorudur. Değiştirmemeyi seçerse elde kalan tek seçenek, Türk kaygılarını
  izale edecek yollar keşfetmektir. Daha özelde, Amerika Birleşik Devletleri’nin, Türkiye ile
  mevcut birlikteliklerinin değerini Ankara’yı fayda-maliyet dengesini yeniden hesaplamaya
  sevk edecek şekilde yükseltmesi gerekecektir.
  Amerikan ve Türk çıkarları aynı olmayabilir, ama Türk kaygılarının ciddiye alınması
  gerekir; sâdece nezaket olsun diye değil, Türkiye’nin gerçekten de söyleyebileceği ve katkıda
  bulunabileceği değerli şeyler olabileceği için.
  Sonuçta, Amerika Birleşik Devletleri’nin bölgesel meselelerde-kendine özgü, zemini
  sağlam, meşru ve de bölgede aktivist bir devlet olarak-Türkiye ile yakın temas halinde olmayı
  ihmal etmesi, çeşitli Arap devletlerine danışmayı ihmal etmesinden çok daha pahalıya mal
  olacaktır. Her ne kadar dost Arap idarecilerinin görüşleri, Washington’un kulağına, çoğu
  zaman dobra dobra söylenen Türk görüşlerinden daha hoş gelse de, söz konusu Arap
  idareciler çoğu kez ürkektirler ve kendi halklarının görüşlerini temsil etmemektedirler,
  dolayısıyla bölgenin halet-i ruhiyesine ilişkin güvenilir bir ölçü değildirler.
  Türk-Amerikan İlişkilerinin Bölge Üzerindeki Etkisi
  Türkiye’nin Orta Doğu’da önde gelen bir bölgesel oyuncu olma konusunda büyük bir
  potansiyeli vardır, özellikle de bölgeye ve bölge halklarına karşı yeni bir ilgi ve kaygı
  göstermeye başladıkça.
  Ankara’ya gösterilen saygı, bağımsız bir güç olarak algılanma düzeyi ile neredeyse
  tam bir doğru orantı halinde artmaktadır. Örneğin Irak’ın işgali konusunda Türkiye’nin
  Washington’a “Hayır” demiş olmasının sembolik anlamı, Orta Doğu’nun Türkiye’ye duyduğu
  ilgi ve saygıya muazzam derecede katkıda bulunmuştur.
  www.altinicizdiklerim.com 44
  Bugün Türkiye’nin Müslüman dünya ve Rusya’daki şöhreti, Cumhuriyet tarihinde hiç
  olmadığı kadar iyidir. Görünür derecede bağımsız olan bir Türkiye, Arap dünyasına belirli
  politika reçetelerinin savunusunu yapacak olursa, eski sıkı Batı yanlısı Türkiye’ye kıyasla
  daha büyük bir dikkatle dinlenecektir.
  Hem Doğu hem de Batı dünyasına gerçek anlamda uzanan bir Türkiye, Doğu için de
  Batı için de değerli bir varlık olacaktır.
  Gelecek ne getirirse getirsin, bir şey kesindir: O eski, öngörülebilir ve sadık Amerikan
  müttefiki olan Türkiye artık tarihe karışmıştır.
  Sonsöz
  Bugün kamuoyunun geniş ölçüde desteklediği Türk hükümetinin, bütün komşularıyla
  iyi ilişkiler kurmayı hedefleyen, Orta Doğu ve Avrupa’yı ilgilendiren sorunlarla çok daha içli
  dışlı, her zamankinden daha bağımsız bir dış politika yönünde derinlemesine ve güvenle
  ilerlemesi muhtemeldir. Bu, Türkiye’nin geleceği açısından iyiye işarettir. Her ne kadar bu
  süreç, Washington’un “müttefik” bir Türkiye’ye sâhip olduğu o eski güzel günleri aramasına
  sebep olabilirse de, yeni Türkiye, aslında, gerek kendi çıkarlarına ve gerekse bölgenin genel
  istikrarına muhtemelen daha iyi hizmet edebilir. Eminim ki münevver Amerikan gözlemciler,
  demokratik süreci güçlendirip derinleştirmiş, sorunlu ve çalkantılı Orta Doğu bölgesinde bir
  istikrar abidesi olan böyle bir yeni Türkiye’nin varlığını takdir edeceklerdir.
  KAYNAKÇA
  Yeni Türkiye Cumhuriyeti -Yükselen bölgesel aktör
  Graham E. Fuller
  Çeviren: Doç. Dr. Mustafa Acar

1. Baskı olarak 2008 Mart ayında
2. Baskı olarak 2008 Mayıs ayında/Sistem Matbaacılık