Balıkesir İli Gönen İlçesi sınırları içinde bulunan Güney Marmara'nın değerli antik kenti Zeleia için yıllardır çalışma yapılmıyor.
Geçmişi kadim yıllara ait uzanan Güney Marmara'nın en önemli antik yerleşim kalıntısı olarak bugüne kadar gelen Zeleia kenti kalıntıları ilgisizlikten bakımsızlıktan ve tarihi eser yağmacılarından yok olmak üzere.
Kuzeybatı Anadolu’da, Balıkesir’in Gönen ilçesinin 12 km. kuzeyinde kurulmuş antik kent olan Zeleia 'nın bilinen tarihi Homeros 'un İlyada destanında yer almaktadır. Eserde Lykia olarak geçen ve Zeleia'lı Pandaros'un savaşçılarıyla Akalara karşı Troia nın müttefiki olarak savaştığı söz edildiği kenti , Coğrafyacı ve ilk coğrafya kitabını yazan Strabon kenti İda Dağı’nın eteklerinin en ucunda kurulmuştur” şeklinde tarif eder. Homeros ise kenti Apollon’la bağlantılı kutsal bir kent olarak anar.
Gönen'in Sarıköy Mahallesinde yöre halkınca ÜYÜCEK TEPE olarak geçen ZELEİA 'nın çok katmanlı olduğu alanında kurulu ve antik dönemde Attika-Delos Deniz Birliği üyesi olduğu bilinen kent MÖ 334’deki Granikos Savaşı’nda Pers ordusunun karargâhı işlevini görürken Makedonyalı Büyük İskender Perslerle savaştığı Granikos zaferinden sonra kent halkını bağışladığı kayıtlarda yer almaktadır.
Zeleia kentinin ortaya çıkarılması konusunda 1800 lü yıllardan itibaren İngiliz ve Alman arkeologların çalışmaları zaman içinde kısmen takip edilirken 1990 lı yıllarda Emre Kongar'ın Kültür Bakanı olduğu dönemde bölgemiz antik tarih uzmanı Sedat Kutbek'in kişisel girişim ve önerileriyle Zeleia 'da başlatılan çalışmalar ve kentin 1. derece sit alanı ilan edilerek koruma altına alınmasıyla devam etti. Balıkesir ve Gönen tarihi ve tarih turizmi için çok önemli unsurlar ihtiva eden antik kent Balıkesir İl Kültür Müdürlüğü kendi bünyesinde sondaj çalışmaları başlatılmış ancak son yıllarda ki ilgisizlikten sonra antik alan kaderine terk edilmiş durumda. Son izlenimlere göre sit alanı zaman içinde çalışma yapılmaması nedeniyle yabani otlarla kaplanan merkez alan dışında tarihi eser kaçakçılarının müdahaleleri göze çarparken çevrede sit alanına yakınında yapılaşmalar hayvan barınakları yer alıyor ve antik tepe ve çevresinde yanlış uygulama ile yapılan ağaçlandırma çalışması zamanla büyüyen çam ağaçları nedeniyle kent kalıntılarının zarar gördüğü gözleniyor
15-08-2020/EDİT. MEHMET LEVENTOĞLU- SEDAT KUTBEK- OZAN OZANCA
