ÇAY, SİMİT VE PEYNİR KEYFİ
Çay içmek… Bir yerde soluklanıp, dinlenmek için içilen çay, mekândan mekâna göre değişen fiyatlarla karşımıza çıkmaktadır… Deniz manzaralı bir kır kahvesinde çay keyfi yapmakla, köy kahvesinde çay içip dostlarla sohbet etmek apayrı bir maliyet gerektirirken, lüks bir mekânda, mesela yıldız sayısı yüksek bir otel lobisinde çay içmekle, sokak arası çay ocağında çay içmek farklı farklı ücret ödemeyi gerektirmektedir.
Bir bardak içilen çay fiyatının bu farklılığı nereden kaynaklanmaktadır?
Çayın raf fiyatlarının da, çayı demlemek için gereken ısının –tüp gaz, doğalgaz, elektrik, her neyse- maliyet fiyatlarının arttığını hepimiz bilmekteyiz. Ve içilebilir tatlı su fiyatlarının da anormal atış gösterdiğini aklı baliğ olan ve de bu ekonomik düzende hala yaşamını sürdüren her canlı bilmektedir. Çayın ayrılmaz parçası olan, eski tabirle ‘mütemmim cüzü’ olan şeker fiyatlarından bahsetmeye gerek bile duymuyorum.
Çayın maliyet fiyatları yükseldi! Bu bir gerçek. Tamam, da, çayın her sunum noktasında farklı farklı fiyata satılmasını, her hizmet sektöründe ayrı bir kar haddi oluşmasını nasıl izah edebiliriz?
İşte buna, ekonomi literatüründe farklılık rantı –diferansiyel rant- denilmektedir. Ekilebilir topraklardaki gelir –kira- farklılıkları gibi, kentsel bina farklılıkları da maliyet fiyatlarına eklenmektedir. Verimli topraklarda, suya yakın, yola yakın topraklarda, ürün verimliliği ve yüksek getirisi nedeniyle icarlar da yüksek olur. O yüzden mutlak rant da diferansiyel rant da yüksek olmaktadır. Şehir rantında da (getiriminde de) dükkân kiraları, ev kiraları, bulunduğu konuma göre –merkezi, işlek yerde olması, ulaşım kolaylığı vb. gibi-, kullanım kolaylığına göre değişmektedir.
Çayın maliyet fiyatına, dükkân, mekân kirasını ekledikten sonra, devlete ödenen namert vergilerinden KDV’yi de eklemeyi unutmamak gerekir. Nedir, bir bardak içilen çaydaki kdv oranı bilir misiniz? Yüzde 1’dir. Temel gıda maddelerinden olan çayda da simitte de ve peynirde de kdv oranı %8 iken, geçen sene bugünlerde, 13, 02. 2022’de yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararıyla, % 1’e düşürüldü. Fakat kdv oranı düşürülmeyen yerler de devam etmektedir. Yeme içme hizmeti veren işletmelerin paket servis (online, mobil yemek sipariş siteleri dahil), tabldot servis, catering hizmetlerinde kdv oranı %8 iken, birinci sınıf lokanta ruhsatı bulunan lokanta ve işletmelerde, üç yıldız ve üzeri oteller, tatil köyleri gibi yerlerde verilen hizmetler ise %18 kdv oranına tabi bulunmaktadır.
Onulmaz şekilde gelir düzeyi bozuk ülkemizde, sabit ve düşük gelirli yurttaşlar, tercihlerini %1 kdv uygulanan mekânlarda kullanmakta iken ,üst gelir sahipleri ise, daha yüksek yerlerde, daha pahalı mekânlarda kullanmaktadır. Ücretlerinden, maaşlarından başka hiçbir geliri olmayanlar, ürettikleri mal ve hizmetlerin artı-değerleriyle, kar, faiz ve rant sahibi olan yüksek gelir sahiplerinin tüketimlerini de, tüketim vergisi olan KDV’lerini de karşılamaktadırlar. Bu durumun bilincinde olsalar da olmasalar da; Evrensel olan kapitalist üretim sistemi böyle işlemektedir.
02.02.2023. İzmir, Sedat PAMUK